Фармацевтикалық технология негіздері аралық бақылау
moder- 11-02-2022, 18:37
- Комментов: 0
- Просмотров: 8 524
1. Дәрілік препараттар өндірісін мемлекеттік нормалаудың негізгі бағыттары. Рецепт, анықтамасы, маңызы, құрылымы.
Жалпы, қандай да бір операцияларды жүргізуге, қолданылатын материалдар мен шикізаттың сапасына, шығымына ж/е дайын өнімнің сапасына қойылатын талаптарды бекіту, тек қана өнім сапасын жақсарту мақсатында емес, өнім шығынын төмендету үшін де қажет. Дәрілік препараттар өндірісін мемлекеттік нормалау д/з – ДЗдың, қосымша заттардың ж/е материалдардың сапасына, тех.процесс пен ДПға қойылатын талаптар жиыны болып табылады.
Дәрілік препараттар өндірісін мемлекеттік нормалау, негізінен, төрт бағытта жүргізіледі:
Маңызы. Рецепті тек жоғарға арнайы білімі бар дәрігерлер ғана жаза алады. Орта білімді медициналық персонал құрамында улы, есірткі және күшті әсер ететін дәрілік заттары бар препараттарды жазуға құқығы жоқ. Фельдшерлер, жеке медициналық пункт меңгерушілері, есірткі заттардан басқа препараттарды ЖРДнан аспайтын мөлшерде жазуына болады. Сонымен қатар, рецепт жазу тіс дәрігерлері мен акушерлерге рұқсат етіледі, бірақ улы және күшті әсер ететін заттарды тек өздерінің мамандықтарына сәйкес белгілеулері керек.
Егерде жазылған рецепт дұрыс болмаған жағдайда, дәрігер жауапты болады. Бұл кезде дәріхана қызметкері рецептіні жазған дәрігермен байланысып, дәрілік заттың атауын, дозасын, фармакологиялық сыйымдылығын анықтап, содан соң науқасқа препаратты босата алады.
Рецепт құрылымы, жазу ережелері Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 22 мамырдағы № 373 «Рецептілерді жазу, есепке алу және сақтау қағидалары» бұйрығымен реттеледі..
Рецептің құрылымы мынандай бөлімдерден тұрады:
Іnscrіptіo - бөлімінде емдеу мекемесінің атауы, мекен-жайы, телефоны көрсетіледі.
Nomen aegrotі – аурудың аты және тегі. Рецептіде науқастың аты-жөні ж/е жасы міндетті түрде көрсетілуі тиіс.
Datum – рецепт жазылған күн (күні, айы, жылы).
Nomen medіcі – дәрігердің аты ж/е тегі. Дәрігер рецепт басында түсінікті етіп аты-жөнін жазып, ал рецепт соңында қол қоюы тиіс.
Іnvocatіo – рецептінің бұл бөлімі бір сөзбен белгіленеді: “Recіpe”- «ал» деген мағынаны білдіреді, қысқартып жазуғада болады: Rp.; Rec.;.
Содан соң, негізгі дәрілік затқа көмекші дәрілік құралдар жазылады – adjuvans.
Әрі қарай дәрілік заттың иісін және дәмін жақсартатын заттар жазылады -corrіgens.
Келесі – форматүзуші заттар – constіtuens (толықтырғыш). Заттардың бұл тобына дәрілік түрдің салмағы, көлемі, агрегаттық күйі ғана емес, сонымен бірге, дәрілік препараттың биологиялық тиімділігі, емдік әсерлігінің ұзақтығы тәуелді болады.
Sіgnatura –Сигнатура мазмұны науқас үшін арналып, дәрілік препаратты қалай қолдану керектігі көрсетіледі.
Subscrіptіo medіcі – дәрігердің жеке қолы.
2. Дәрілік түрлердің агрегаттық күйі, енгізу жолдары бойынша және дисперсиялық жүйе ретінде жіктелуі.
Қазіргі кезде әртүрлі принциптерге негізделген дәрілік түрлер жіктелуінің бірнеше жүйелері белгілі.
Агрегаттық күйіне байланысты дәрілік түрлердің жіктелуін академик ғалым Ю.К.Трапп ұсынған. Барлық дәрілік түрлер агрегаттық күйіне байланысты төрт топқа бөлінеді: қатты, сұйық, жұмсақ және газ тәріздес. Қатты дәрілік түрлерге – жинақтар, ұнтақтар, таблеткалар, пилюлялар, суппозиторийлер, шариктер, таяқшалар, түйіршіктер, микротүйіршіктер; жұмсақ дәрілік түрлерге – жағар майлар, пластырлер; сұйық дәрілік түрлерге – микстуралар, тамшылар, басуға (дәрілі дымқыл дәке), шаюға арналған ерітінділер; газ тәріздес дәрілік түрлерге – газдар, булар, аэрозольдер жатады. Агрегаттық күйі бойынша жіктелу геометриялық түрді сипаттайтын болғандықтан, дәрілік түрлерге алғашқы сипаттама беру үшін қолайлы (конустық, цилиндрлік суппозиторийлер). Сұйық дәрілік түрлер қатты дәрілік түрлерге қарағанда тез әсер етеді, себебі, қатты дәрілік түрлер сіңірілу алдында ағзаның биологиялық сұйықтықтарында еруі тиіс. Бірақ, агрегаттық күйіне байланысты дәрілік түрлердің жіктелуінің бірқатар кемшіліктері бар. Мысалы, бір дәрілік түр құрамындағы қосымша заттардың физикалық қасиетеріне байланысты әртүрлі топқа жатуы мүмкін (мысалы, майлы негізде дайындалған суппозиторийлер – жұмсақ дәрілік түрге, ал полиэтиленоксид негізінде дайындалған суппозиторийлер – қатты дәрілік түрге жатады). Қолдану тәсіліне байланысты дәрілік түрлерге қойылатын ерекше талаптар ескерілмейді (мысалы, ішуге қолдануға арналған ұнтақтар және жара бетіне себуге арналған ұнтақтар.
Дәрілік түрлерді қолдану тәсілі бойынша жіктеуді В.А.Тихомиров ұсынған. Бұл жіктелу дәрілік түрлерге дайындау процесінде орындалуы тиіс бірнеше талаптар қояды (араласу біркелкілігі, стерилдігі, мөлдірлігі, дозалану дәлдігі және т.б.).
Барлық дәрілік түрлерді енгізу жолына байланысты үлкен екі топқа бөледі: энтеральді (ас қорыту трактысы арқылы) және парентеральді (ас қорыту трактысынан өтпей).
Дәрілік түрлердің энтеральді түріне келесі жолдар жатады: ауыз қуысы арқылы, тіл астына, тік ішек арқылы. Ең кең тараған тәсілдің бірі – пероральді (лат. per – арқылы, os, orіs – ауыз), ауыз қуысы арқылы (per os). Бұл ең қарапайым және қолайлы енгізу жолы. Ауыз қуысы арқылы қабылданған дәрілік құралдар ащы ішекте салыстырмалы түрде баяу сіңіріледі. Кейбір заттар үшін пероральді енгізу жолы тиімсіз, себебі, заттар ішек ферменттері немесе асқазанның қышқыл ортасының әсерінен бұзылуы мүмкін (панкреатин, инсулин). Сонымен бірге, осы тәсілмен енгізілген кезде дәрілік заттар қанда 30 минуттан соң ғана пайда болады, сондықтан, бұл енгізу жолы тез емдік көмек көрсету үшін қолданылмайды. Пероральді жолдың модификациясы – жергілікті және жалпы әсер көрсету мақсатында қолданылатын енгізудің сублингвальді (тіл астына) түрі болып табылады. Дәрілік құралдар ауыз қуысының кілегей қабаты арқылы тез сіңіріліп, асқазанішек трактысы және бауыр барьерлерінен тыс жалпы қан айналым шеңберіне түседі. Сублингвальді түрде белсенділігі жоғары дәрілік құралдарды белгілейді: жыныс гормондары, валидол, нитроглицерин. Ректальді (лат. rectus – тіке) – жергілікті және жалпы әсер көрсету үшін тік ішекке енгізу арқылы қолданылатын енгізу жолы. Енгізудің ректальді жолын балалар тәжірибесінде, ес-түссіз жағдайдағы аурулар үшін, гериатрияда қолдану қолайлы.
Парентеральді (лат. par entheron – жанынан, соқпай) енгізу тәсілі әркелкілігімен ерекшеленеді. Бұл теріге жағу, шаншуға арналған және ингаляциялық енгізу жолдары.
Теріге әсер ету үшін көптеген дәрілік түрлер қолданылады (сеппелер, жағар майлар, пасталар, линименттер және т.б.). Дәрілік құралдардың әсері жергілікті немесе жалпы болуы мүмкін. Теріде жүйке ұштары болғандықтан, дәрілік құралдарды енгізудің рефлекторлық жолын пайдалану мүмкіндігі бар. Дәрілік құралдарды кілегей қабыққа жағу кеңінен қолданылады: көзге, мұрынға, құлаққа арналған және уретральды, вагинальды дәрілік түрлер. Кілегей қабаттарында көптеген капиллярлар, қан тамырлары болғандықтан, олардың сіңіру қабілеті жоғары. Кілегей қабаттарында май қатпарлары жоқ, сондықтан, дәрілік заттардың сулы ерітінділерін жақсы сіңіреді. Парентеральды дәрілік түрлер ішінде ерекше орынды ингаляциялық (лат. іnhalare – дем тарту, дем жұту) дәрілік түрлер алады. Олардың көмегімен дәрілік құралдарды тыныс алу жолдары арқылы енгізуге болады: газдар (оттегі, азот шала тотығы, аммиак), жеңіл ұшқыш сұйықтықтар (эфир, хлороформ). Дәрілік заттар тікелей қанға түсетіндіктен, әсер тез көрсетіледі. Парентеральды дәрілік түрлер қатарына ағзаға шприц көмегімен енгізілетін шаншуға арналған дәрілік түрлер де жатады. Дәрілік құралдар тез қанға өтіп, 1- 2 минуттан соң әсер көрсетеді. Шаншуға арналған дәрілік түрлер тез көмек көрсету үшін және ес-түссіз жағдайдағы ауруларға енгізу үшін, асқазан-ішек трактысында бұзылатын дәрілік құралдарды енгізу үшін қолайлы болып табылады. Енгізудің ерекше тәсілін талап ететіндіктен, шаншуға арналған дәрілік түрлерге қатаң талаптар қойылады: стерилділік, апирогендік, механикалық қоспалардың болмауы және тұрақтылық. Дәрілік түрлердің енгізу жолдары бойынша жіктелуінің технологиялық маңызы олардың агрегаттық күйіне байланысты жіктелуіне қарағанда басым. Өйткені, енгізу тәсіліне байланысты дәрілік түрлерге технологиялық процесте қамтамасыз етілуі тиіс белгілі бір талаптар қойылады. Жіктелудің бұл түрі дәрілік препараттарды безендіруде де маңызды болып табылады: этикеткалар және сигнатуралар: жасыл түсті – ішуге арналған, сары түсті – сыртқа қолдануға арналған және көгілдір түсті – шаншуға арналған, қызғылт түсті – көзге арналған.
Дәрілік түрлердің жіктелуін: дисперстік жүйе бөлшектері арасындағы байланыстың болуы немесе болмауы; дисперстік ортаның агрегаттық жағдайы; дисперстік фазаның майдалығы белгілері негізінде жасауға болады (кесте 1).
І. Еркін-дисперсті жүйелер. Бұл жүйелер дисперстік фаза бөлшектерінің арасында өзара әрекеттесудің болмайтындығымен сипатталады. Осыған байланысты олар жылу қозғалысы немесе ауырлық күші әсерінен бір-бірімен еркін қозғала, ауыса алады. Бұл құрылысы жоқ жүйелер. Дисперстік фаза бөлшектері біртұтас бір-бірімен байланыспаған. Мұндай жүйелердің аққыштық және басқа барлық сұйықтықтарға тән қасиеттері болады.
2. Дисперстік ортасы сұйық жүйелер. Бұл топ барлық сұйық дәрілік түрлерді қамтиды. Фаза дисперстігі және дисперстік ортамен байланысының сипаты бойынша бұл жүйелер келесі топтарға бөлінеді:ерітінділер,коллоидты ерітінділер, суспензиялар (қоспалар), эмульсиялар, аралас немесе күрделі жүйелер.
3. Дисперстік ортасы пластикалық немесе тұтқыр жүйелер. Бұл жағдайда агрегаттық күйіне байланысты дисперстік орта сұйықтық және қатты дене арасынан орын алады. Фаза дисперстігі және агрегаттық күйі бойынша бұл жүйелер дисперстік ортасы сұйық жүйелер секілді бөлінеді: ерітінділер, коллоидтар, суспензиялар, эмульсиялар, аралас немесе күрделі жүйелер. Оларды келесі топтарға бөлу тиімдірек: 1) формасы жоқ жүйелер, жалпы масса түрінде болады (жағар майлар, пасталар). Оларға геометриялық форма беру мүмкіндігі болмайды; 2) формасы бар жүйелер, олардың белгілі бір геометриялық формасы болады (суппозиторийлер, шариктер, таяқшалар).
4. Дисперстік ортасы қатты жүйелер. Дисперстік фаза еріген, қоспа түрінде немесе эмульсияланған болуы мүмкін. Бұл жүйелер де формасы бар және формасы жоқ жүйелер болып бөлінеді. Жиі қолданылатын түріне – майлы массалар және қатты полиэтиленгликоль негізінде дайындалған құйылған немесе престелген шариктер жатады.
5. Дисперстік ортасы газ тәріздес жүйелер. Бұл топқа газды қоспалар – ерітінділер аналогтары, аэрозольдер – коллоидты ерітінділер аналогтары, тұмандар – эмульсиялар аналогтары және шаңдар - қоспа аналогтары (ингаляциялар, темекілер) жатады.
ІІ. Байланысты-дисперсті жүйелер. Бұл жүйелер қатты денелердің майда бөлшектерінен тұрады. Бөлшектері бір-бірімен жанасқан және дисперстік ортада өзіндік кеңістіктік торлар және қаңқа құра молекулалық күштер есебінен жанасу нүктесінде біріктірілген. Фаза бөлшектерінің ығысу мүмкіндігі жоқ, тек тербелмелі қозғалыстар ғана жасай алады. Байланысты -дисперсті жүйелердің дисперстік ортасы болуы да, болмауы да мүмкін. Дисперстік ортасы жоқ жүйелер. Бұл ұнтақтарды жанастыру немесе желімдеу арқылы алынған қатты саңылаулы денелер (түйіршіктер, престелген таблеткалар). Бұл топқа, сонымен бірге қатты микрокристалды балқымалар да жатады (какао майы, қатты парафин).
Сіңірілген байланысты-дисперсті жүйелер.
Қазіргі кезде бұл топ дәрілік түрлер болып есептелмейді. Оларға жағар майлар, суппозиторийлер дайындау үшін қолданылатын негіздер және т.б. жатады.
Салмақ бойынша дозалау. Дозалау тәсілдерінің ішінде ең жиі қолданылатын тәсіл қатты заттарды да, сұйық заттарды да өлшеуге болатын – салмақ бойынша дозалау. Салмақ бойынша дозалау 2-ші класс техникалық таразылар тобына жататын және эталонды массалармен (өлшегіш тастармен) салыстырғанда дене салмағын көрсететін рычагты таразыларда жүргізіледі. Бұл - дәріханалық қол таразылары, тарирлі техникалық таразылар.
Дәл дозалауды қамтамасыз ету үшін, конструкциясына байланыссыз, таразылар 4 негізгі метрологиялық қасиеттерге ие болуы тиіс: тұрақтылық, сезімталдық, дәлдік, көрсеткіштердің бір қалыптылығы.
Тұрақтылық – тепе-теңдік қалыптан шығарылған, бірақ, бастапқы қалпына 4-6 тербелістен соң қайта келетін таразы қабілеті.
Сезімталдық – тостағаншаларда жатқан жүктер арасындағы минимальды айырмашылықты көрсететін таразы қабілеті. Таразы сезімталдығы иінағаш иығы ұзындығына тура және иінағаш салмағына, жүксалмаққа (тостағанша салмағына, жүкке, артық тиеуге), иінағаштың иілген шамасына, сүйеу (трек) нүктесінен иінағаштың орталық күшіне дейінгі қашықтыққа кері пропорционалды.
Дәлдік – өлшенетін дене массасы және стандартты өлшегіш тас массасы арасындағы дұрыс қатынасты көрсететін таразы қабілеті.
Көрсеткіштердің бір қалыптылығы – бірдей жағдайларда таразыда жүргізілетін, дене массасын бірнеше рет анықтау кезінде бірдей нәтижелер көрсететін таразы қабілеті.
Сұйықтықтарды көлем және тамшы бойынша дозалау
Дәріхана тәжірибесінде масса бойынша дозалаумен бірге көлем және тамшы бойынша дозалау кеңінен қолданылады. Масса бойынша дозалау дәлірек, себебі, көлем және тамшы бойынша дозалау тәсіліне бірқатар факторлар әсерін тигізеді: температура, сұйықтықтың табиғаты, өлшегіш прибордың радиусы, жұмысшы көзінің қырағылығы. Көлем бойынша дозалау тәсілінің бір артықшылығы бар, ол – уақытты үнемдеу мүмкіндігі.
Сұйық дәрілік препараттар ингредиенттерін өлшеу үшін дәріханалық бюреткалар, пипеткалар және тамызғыштар қолданылады. Дәріханалық бюреткалар. Бюретка – концентрлі ерітінділерге арналған градуирленген шыны трубка. Қазіргі кезде 10, 25, 60, 100 және 200 мл сыйымдылықты бюреткалар шығарылады. Дәріханалық пипетка қондырғысы. Дәріханалық пипетка аз көлемді сұйықтықтарды өлшеуге арналған. Пипетканы этикеткамен безендірілген баллон ішіне орналастырады. Пипеткаларды 3, 6, 10 және 15 мл сыйымдылықта шығарады. Тамызғыш қондырғы. МФ анықтамасы бойынша стандартты тамызғыш – 200 С-температурада 1 мл 20 тамшы суды дозалаушы аспап.
Ұнтақтардың артықшылықтары мен кемшіліктері бар.Артықшылығын айтатын болсақ: Дозалану дәлдігі ,Фармакологиялық белсенділігі жоғары; Қолдануға ыңғайлы;Ұнтақтардың дайындалуы оңай; Сақтау мерзімі ұзаққа жетеді; Ұнтақтар жеткізу оңай;Кемшілігіне келсек:Ұнтақ құрамына сұйықты көп мөлшерде енгізуге болмайды; Иіс, бояғыш және ащы затты қолдану қолайсыз; Кристаллдық суын оңай жоғалтады, көгеруге бейім болады;Ұшқыш заттың буын ұнтақ өз бойына сіңіріп, басқа иіс немесе өз иісін жоғалтып алады.
Ұнтақтар қолдану тәсілі, құрамы, дозалануы болып бөлінеді:
Қолдануы бойынша:Ішке және сыртқа
ал құрамы: Жәй ұнтақ және Күрделі ұнтақтар
Дозалануы бойынша: Дозаларға бөлінген,бөлінбеген.
Дозаларға бөлінген дәріханаларда жүргізіледі. Ішуге арналған ұнтақтар көпшілігінде дозаланған (мөлшерленген) күйде жазылады, ал сыртқа қолдануға арналған ұнтақтар жиі мөлшерленбеген (дозаланбаған) күйде босатылады.
Сыртқа қолданылатын ұнтақтар медициналық белгіленуіне қарай мына түрлерге бөлінеді:
- сеппелер (pulveres adspersorіі) - жараларды және терінің, кілегей қабаттың әр түрлі зақымдануларын емдеу үшін қолданылатын өте майда ұнтақтар;
- үрлеуге арналған ұнтақтар (pulveres іnsufflatorіі) – дене қуыстарын емдеуге қолданылады (мұрын, құлақ, жұтқыншақ және т.б.);
- тісті емдеуге арналған ұнтақтар (pulveres dentіfrіcі);
- жәндіктермен күресуге арналған ұнтақтар (pulveres іnsectіcіdі) және т.б.
Ұнтақтар технологиясының сатылары. Ұнтақтар дайындау технологиясы келесі сатылардан тұрады: ұнтақтау; елеу; араластыру; дозалау (мөлшерлеу); орамдау және безендіру; сапасын бағалау.
Мемлекеттік фармакопеяда ұнтақтарға қойылатын талаптар бар, Олар:
- алдынғы кезеңде (сыйымдылығын, өлшемін және т.б. тексеру);
- дайындау сатыларында (біркелкілігін, сусымалдығын, түсінің және иісінің ингредиенттерге сәйкестігін тексеру);
- дайын препараттың (органолептикалық бағалау, бөлшектің өлшемін
анықтау, салмағынан ауытқуын және т.б. анықтау);
- босатар кезде бағалау (орамдалуының, безендірілуінің сәйкестігін), қатысты құжаттардың: жазбаша бақылау паспортының, рецепт көшірмесінің және т.б. дұрыс жазылуын тексеру.
4. Тритурация. Тритурацияны қолдана отырып,улы дәрілік заттар сығындылармен, қиын майдалайтын, иісті және бояғыш дәрілік заттармен дайындалатын ұнтақтардың ерекшеліктері.
Улы және күшті әсер ететін дәрілік заттардың мөлшері жалпы ұнтақ салмағына есептегенде 0,05 г кем мөлшерде жазылса, онда олар тритурация түрінде қолданылады.
Тритурация (латын сөзінен trіturatіo – ысқылау) алдын-ала улы немесе күшті әсер ететін заттардың сүт қантымен 1:10, 1:100 қатынасында дайындалған қоспасы. 1:10 қатынасы – мұнда тритурация құрамына 1 г улы немесе күшті әсер ететін зат және 9 г сүт қанты кіреді, ал 1:100 – 1 г улы немесе күшті әсер ететін зат және 99 г сүт қанты болады.
Тиритурацияны қолдану улы және күшті әсер ететін дәрілік заттардың дәл дозалануын қамтамасыз етеді, себебі 0,05 г аз мөлшердегі затты жоғары дәлдікпен қол таразымен өлшеу мүмкін емес. Сонымен қатар тритурациялар аз мөлшердегі улы және күшті әсер ететін дәрілік заттардың жалпы ұнтақ массасында біркелкі таралуын қамтамасыз етеді.
Тритурацияда толықтырғыш ретінде жиі сүт қанты қолданылады, себебі, ол гигроскопты емес, басқа заттармен салыстырғанда, химиялық және фармакологиялық индифферентті: иіссіз, тәтті дәмді, уытты емес. Сүт қантының тығыздығы – 1,52 г/см3 және ол көптеген улы заттардың (алкалоидтардың) тығыздығына жақын, бұл белгілі дәрежеде қоспаның қатпарланып кетуіне жол бермейді.
Тритурацияларды фармацевт-технолог күшті әсер етуші және улы заттармен күрделі ұнтақтар дайындау ережелеріне сай дайындайды. Тритурациялардың сапасын және сандық мөлшерін фармацевт-аналитик тексереді. Қателік жібермеу үшін дәріханада тритурация бір концентрацияда дайындалуы керек. Егер улы заттардың тәуліктік дозасы миллиграммен немесе миллиграммнан төмен мөлшерде берілсе, онда тритурация 1:100 қатынасында дайындалады; егер тәуліктік дозасы сантиграммен берілсе – тритурация 1:10 қатынасында дайындалады.
Тритурацияны қатпарланып кетуден сақтау үшін оны кіші штангласта сақтайды және әр 15 күн сайын келіде араластырып отырады.
Штангласты арнайы безендіреді.
Тритурацияның қандай қатынасын алуды таңдаудан бұрын, улы және күшті әсер ететін заттардың барлық дозаға қажетті жалпы салмағын есептейді.
Ұнтақтарды бояғыш заттармен дайындау. Бояу үшін: бриллиант жасылы, метилен көгі, калий перманганаты, фурацилин, этакридин лактаты, рибофлавин, индигокармин,жатады. Бояғыш заттар ыдыста,құралдарда із қалдырады. Бояғыш заттар атауы жазылып тығыз жабылатын шкафта сақталады. Жұмыс істеген кезде әр затқа жеке таразы, келі мен келсап керек. Ұнтақтар арнайы бөлінген орында дайындайды.Үшқабат тәсілімен дайындайды.
Қиын ұнтақталатын заттармен ұнтақтар дайындау. Қиын ұнтақталатын заттарды этанол және эфирмен бөлек майдалайды. Бұл сұйықтықтар кристаллдардың микрожарықтарына жеңіл еніп, ажыратады және майдалануын жеңілдетеді. Сұйықтық буланған соң, майда дисперсті ұнтақ пайда болады. Қиын ұнтақталатын заттарға иісті және ұшқыш заттар:Ментол, йод, тимол, камфора , фенилсалицилат, салицил қышқылы, бор қышқылы, натрий тетрабораты, стрептоцид жатады. Соңғы үшеуін қосымша сұйықтықтарсыз да майдалауға болады, бірақ, ұнтақтау ұзақ және көп күш керек.Құрамында қиын майдаланатын заттары бар ұнтақтарды пергамент капсулада босатады.
5.Сұйық дәрілік түрлер. Анықтау. Жіктелуі. Сипаттамасы. Сұйық дәрілік түр деген ол – суда, спиртте, майда және басқа еріткіштерде дәрілік заттарды араластырып немесе ерітіп алатын дәрілік түр болып келеді.
Сұйық дәрілік түрлердің артықшылығы олар ағзаға тез сіңіріледі, сондықтан терапевтік әсерді тез көрсете алады. Және де қолдануы қарапайым және қолайлы болып келеді. Ащы дәмі бар дәрілік заттардың дәмін жасыруға болады. Технологиясы да қиын болмайды.
Дисперсологиялық жіктелуі бойынша сұйық дәрілік түрлерді еркін дисперсті жүйеге жатқызады. Бұл кезде дәрілік зат барлық үш агрегаттық күйде бола алады яғниқатты, сұйық, газтәріздес.
Сұйық дәрілік түрді бірнеше белгілері бойынша жіктейді:
1)қолдану жағдайы;
2) дисперсті фазаның ұнтақталуы дәрежесімен және оның дисперстік ортаменбайланысы ;
3)еріткіштің құрамы және табиғаты бойынша.
Дисперсті фазаның ұнтақталуы дәрежесімен және оның дисперстік ортамен байланысы бойынша олар жіктеледі:
нағыз ерітінді және коллоидты ерітінді болып
жоғары молекулалы қосылыстардың ерітіндісі (ЖМҚ);
суспензия және эмульсия;
күрделі жүйелер – дисперсті жүйелердің негізгі типтерінің қиыстырылуы болып келеді
Нағыз ерітінділер. Нағыз ерітінділер екі дисперсті жүйеде болады: - молекулалы-дисперсті жүйелер, олардың бөлшектерінің өлшемі 1 нм-ден кіші. Бұлар электролит емес заттардың ерітінділері (қанттың сулы ерітіндісі, спирттің сулы ерітіндісі); - ионды-дисперсті жүйелер, олардың бөлшектерінің өлшемдері 0,1 нм-ге жақын болады. Олар электролит ерітінділері (натрий хлоридінің, магний сульфатының ерітінділері). Ерітілетін заттың агрегаттық күйіне байланысты нағыз ерітінділер: - қатты заттардың ерітінділері; - сұйық заттардың ерітінділері; - газ тәрізді заттардың ерітінділері болып бөлінеді.
Жоғары молекулалы қосылыстардың (ЖМҚ) ерітінділері. Бұл ерітінділер де нағыз ерітінділер секілді молекулалы-дисперсті, бір фазалы гомогенді жүйелер. Бірақ, бұл ерітінділердің коллоидты ерітінділерге ұқсас қасиеттері бар. Мысалы, ЖМҚ ерітінділері диализге бейім емес, коллоидты ерітінділер секілді диффузия жылдамдығы төмен. Коллоидты ерітінділер. Коллоидты ерітінділер мицеллалар, олардың бөлшектерінің өлшемдері 1-ден 100 нм-ге (0,1 мкм) аралығында жатыр. Нағыз ерітінділерден айырмашылығы: коллоидты ерітінділер гетерогенді жүйелер. Коллоидты ерітінділердің бөлшектері тұнбаға түспейді, жұқа фильтрден өтеді, бірақ, ультрафильтрде ұсталып қалатындығы белгілі. Коллоидты ерітінділер, ЖМҚ ерітінділері және нағыз ерітінділер арасында айқын шекара жоқ. Сондықтан, барлығы ерітінділер деп аталады, мысалы, натрий хлоридінің ерітіндісі, протаргол ерітіндісі, желатин ерітіндісі.
Суспензиялар. Бұл қатты дисперсті фазамен дисперсті ортадан тұратын гетерогенді жүйе. Бөлшектерінің өлшемдері 0,1-10 мкм және одан жоғары болуы мүмкін. Бұл лайлы сұйықтық, бөлшектері тұнбаға түседі, седиментацияланады және кез-келген фильтр материалынан өтпейді.
Эмульсиялар. Бұл дисперсті фазасы мен дисперсті ортасы бір-бірінде ерімейтін немесе араласпайтын сұйықтықтардан тұратын гетерогенді жүйе. Бөлшектерінің өлшемдері 1 мкм-ден 150 мкм-ге дейін болады.
Күрделі жүйелер (аралас). Күрделі жүйелерге өсімдік шикізатынан сумен сығындылау арқылы алынатын сығындыланған заттар ерітіндісі, суспензия, эмульсия түрінде болатын экстракциялық препараттар (тұнбалар, қайнатпалар, шырыштар) жатады. Сұйық дәрілік түрлердің құрамы бойынша жіктелуі - қарапайым сұйық дәрілік түрлер; - күрделі сұйық дәрілік түрлер.
Сұйық дәрілік түрлердің еріткіштің табиғаты бойынша жіктелуі - сулы сұйық дәрілік түрлер; - бейсу сұйық дәрілік түрлер.
Қолдану тәсілі бөлінеді
1. Ішуге қолданатын. Яғни бұл микстура және тамшылар болады.
2. Сыртқа қолданатын
3. Шаншуға қолданылатын дәрілер болып бөлінеді
Құрамы бойынша - қарапайым және күрделі сұйық дәрілік түрлер болып бөлінеді.
Еріткіштің табиғаты бойынша олар:
Сулы және бейсу сұйық дәрілік түрлер болып бөлінеді.
Бұларға жеке тоқталатын болсақ қолдану бойынша ішуге арналған барлық сұйық дәрі түрлерінің күрделі жазылымдары дәріхана тәжірибесінде ертеден микстуралар деп аталған. Микстураларда сұйық орта ретінде суды қолданады.
Сыртқа қолдануға болатын сұйық дәрілік түрлердің рецептурасы әр түрлі,мысалы белгіленуіне байланысты шайюға, жууға, сүрту үшін және т.б пайдаланатын түрлері кездеседі. Бұл ерітіндіде сұйық орта ретінде судан басқа сұйықтықтар мысалы спиртті, майды, глицеринді қолдануы мүмкін.
Еріткіштер: сулы – тазартылған су; бейсу – ұшқыш және ұшқыш емес еріткіштер болып бөлінеді.
Сұйық дәрілік түрлерге дисперсті орта ретінде өте жиі «Су, тазартылған» қолданылады. Егер рецептіде еріткіш көрсетілмесе, онда тазартылған су қолданылады. Тазартылған су еріткіштерге қойылатын талаптарға сай, бірақ, оның басқа еріткіштер секілді еріткіштік қасиеті шектелген, яғни еріткіштің белгілі нақты мөлшері дәрілік заттың нақты мөлшерін еріте алады. Микробиологиялық тұрақсыз, сақтау мерзімі 3 тәуліктен аспайды.
Тазартылған суға қатаң талаптар қойылады:
- ол мөлдір, түссіз сұйықтық;
- суда көмір ангидриді, нитраттар, нитриттер, хлоридтер, сульфаттар және ауыр металдар болмауы керек;
- құрғақ қалдығы 0,001%-дан аспауы керек;
- аммиак қоспасы болуы мүмкін, оның мөлшері 0,0002%-дан аспауы керек.
Дәріханада тазартылған суды алу бөлек бөлмеде арнайы қондырғыларды қолдану арқылы ҚР Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 19 наурыздағы № 232 "Дәрілік заттардың, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың айналысы саласындағы объектілерге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы бұйрығы талаптары бойынша құбырдағы суды айдау тәсілімен жүргізіледі. Бұл бөлмеде басқа жұмыстарды жүргізуге болмайды. Дәріханада дистилляцияны дұрыс жүргізуді, аквадистилляторларды және оның бөлшектерін өңдеуді, сонымен бірге суды жинайтын және сақтайтын жауапты қызметкер тағайындалады. Тазартылған судың сапасына бастапқы құбырдағы ауыз суының құрамы, дистилляторлардың конструкциясының ерекшеліктеріәсер етеді. Өзен немесе құдық сулары қолданылатын ауылды жерлерде суды алдын ала тазалаудан өткізеді, себебі, оның құрамында аммиак және тұздар болуы мүмкін. Тазалау әдісі судағы қоспалардың қасиеттеріне байланысты болады.
Механикалық қоспалардан тазарту тұндыру немесе фильтрлеу арқылы жүргізіледі.
Ерітінділерді механикалық қоспалардан тазарту үшін сүзуді қолданады. Оған Нутч-фильтрін қолдануға болады. Бірақ сүзгі кеуектерінің диаметрінен кіші өлшемді қатты заттардың бөлшектері сүзгіден өтіп кетуі мумкін.
Құрал-жабдықтар:
Аквадистиллятор ДЭ-25 тазартылған су алу үшін дәріханаларда кеңінен қолданылады. Оның өнімділігі 25 л/сағ.Жаңадан орнатылған аквадистиллятор 48 сағат уақыт жұмыс істеуі қажет. Осы уақыт бойы дайындалған суды қолданбайды. Уақыт өткен соң, аппараттан алынған судың сапасы тексеріледі, егер оның сапасы НҚ талаптарына сай болса, қолдануға рұқсат етіледі.Тазартылған суды, жинауға және сақтауға арналған, қабылдағышта жинайды.
«С» типті тазартылған су жинағыштары тот баспайтын болаттан жасалады. Су жинағыштар сыйымдылығы 6, 16, 40, 100 және 250 л көлемінде шығарылады. Жинағыштар су өлшейтін түтікшемен және ағызатын кранмен жабдықталады. Су қабылдағыштарды айына 1-2 рет жуғыш құралдармен тазалау керек.Тазартылғаг су асептикалық жағдайда 3 тәулік бойы 19.04.15 жылы шыққан ҚР Ұлттық экономика министрінің № 232 бұйрығы талаптарына сәйкес сақтлады.
Судың әр сериясы НҚ талаптарына сай тексеріледі. Тазартылған су химиялық және бактериологиялық бақылаудан өтеді. Күнделікті әр баллондағы су хлоридтердің, сульфаттардың және кальций тұздарының жоқтығына сапалық талдаудан өтеді. Тоқсанына бір рет су бақылау лабораториясында толық химиялық талдаудан, тоқсанына екі рет бактериологиялық талдаудан өтеді.
Қосымша:
Сұйық дәрілік түрлерді дайындауға қолданылатын еріткіштер белгілі бір талаптарға сай болуы керек, соның ішінде:
- еріткіштердің еріткіштік қасиетінің жоғары болуы ;
- еріткіштер химиялық және фармакологиялық индифферентті болуы.
Химиялық индифференттілік - бұл еріткіш пен дәрілік зат арасында химиялық әрекеттесудің болмауы. Фармакологиялық индифференттік – еріткіштің ағзаға жағымсыз әсерінің болмауы;
- еріткіштер микроорганизмдердің өсуіне тұрақты болуы;
- жағымсыз иісі мен дәмінің болмауы;
- еріткіштер арзан және қол жетерлік болуы тиіс.
7 Концентрацияланған ерітінділер. Сипаттамасы. Оларды дайындау және сақтау ерекшеліктері. Номенклатурасы. Оларды дайындау шарттары, есептері және тәсілдері, сапасын бақылау.
Концентрацияланған ерітінділер. Сипаттамасы. Оларды дайындау және сақтау ерекшеліктері. Номенклатурасы. Оларды дайындау шарттары, есептері және тәсілдері, сапасын бақылау.
Концентрацияланған ерітінділер - сұйық дисперсиялық ортасы бар дәрілік формаларды дайындау үшін қолданылатын сұйылтылған немесе басқа дәрілік заттармен араластырылған фармацевтикалық дайындаманың дозаланбаған түрі. Дәрілік заттардың бұл жұмыс ерітінділері рецептте көрсетілген концентрацияға дейін сумен тиісті сұйылту негізінде рецептерде көрсетілгеннен гөрі жоғары концентрацияда дайындалады.
Концентрацияланған ерітінділерді қолдану құрғақ заттарды қолданатын қоспалар өндірісінен бірқатар артықшылықтарға ие:
- дайын өнімнің сапасын жақсартуға көмектеседі, өйткені концентрацияланған шешімдер қазірдің өзінде сапалық және сандық көрсеткіштер бойынша стандартталған;
- фармацевт жұмысын жеңілдетеді және күшейтеді;
- науқасқа препараттың бөлінуін тездетеді.
Концентрацияланған ерітінділердің номенклатурасы дәріхананың рецепті бойынша анықталады. Дәріханада алынған рецепттердің барлық санын орындау үшін қажетті мөлшерде және ерітінділердің сақтау мерзімін ескере отырып, ерітінділерді дайындайды.Әдетте, ерітінділердің көлемі 500 миллилитр немесе одан да көп болады.
Концентрацияланған ерітінділерді асептикалық жағдайда дайындайды. Концентрацияланған ерітінділерді дайындау әдістері.
Концентрацияланған ерітінділер көлемді шыны ыдыстарды қолдану арқылы масса-көлемдік әдіспен дайындалады. Мысалы, сізге калий бромидінің 20% (1: 5) ерітіндісінен 1 литр дайындау керек.
1. Ерітінді өлшеуіш ыдыста дайындау. Сыйымдылығы 1 л стерильді көлемді колбаға техникалық таразыда өлшенген 200,0 г калий бромиді воронка арқылы салынып, аз мөлшерде жаңадан қайнатылған (салқындатылған) тазартылған суда ерітіледі. Содан кейін белгіге дейін су қосылады. Ерітінді тығынмен жвбылатын қара шыны колбаға сүзіледі, дұрыстығын, тазалығын және сандық құрамын тексереді.
2. КҰК қолдану арқылы ерітінді дайындау. Егер калий бромидіне 0,27 мл / г-ге тең көлемнің ұлғаю коэффициентін ескеретін болсақ, онда 200,0 г калий бромидінің көлемі 54 мл (200.0-0.27) құрайды, содан кейін 946 мл (1000) мл -54 мл). Бұл жағдайда көлемді ыдыстарды қолдану талап етілмейді. 946 мл жаңа қайнатылған (салқындатылған) тазартылған суды өлшейді және онда 200,0 г калий бромиді ериді.
3. Ерітінді оның тығыздығын ескере отырып дайындау. Бромид калийінің 20% ерітіндісінің тығыздығы 1,144 құрайды, демек, осы ерітіндінің 1 литрінің массасы 1144,0 г болуы керек (P=V * d формуласы бойынша, мұндағы P - ерітіндінің массасы, V - көлем, d - тығыздық). Бромид калийінің осы ерітіндісінде салмақпен алынатындықтан, 1144,0 - 200,0-944,0 г су болуы керек.Ерітінді көлемі 1 литр болады, ал оның салмағы 1144,0 г құрайды. 944 мл жаңа қайнатылған тазартылған суды стендте өлшейді және оған 200,0 г калий бромидін ерітеді. Ерігеннен кейін сүзу жоғарыда сипатталғандай орындалады.
Концентрацияланған ерітінділерді дайындаған кезде қаныққанға жақын концентрациядан аулақ болу керек, өйткені ерітіндінің температурасы төмендегенде еріген зат тұнбасы пайда болуы мүмкін. Концентрацияланған ерітінділер микроорганизмдердің дамуына орта бола алатындығына байланысты оларды асептикалық жағдайда жаңа тазартылған тазартылған суда дайындау керек. Қолданылатын барлық қосалқы материалдар, сондай-ақ оларды дайындауға және сақтауға арналған ыдыс-аяқтар алдын-ала зарарсыздандырылуы керек, ал алынған ерітінділер сүзгіден өткізілуі керек (және сүзілмеген).
Дайындалғаннан кейін концентрацияланған ерітінділер толық химиялық бақылауға ұшырайды (шынайылығы, белсенді заттардың сандық құрамы). Барлық дайындалған концентрацияланған ерітінділер зертханалық журналға жазылады, ал олар сақталатын ыдыстың затбелгісінде ескертпе жазылады: ерітіндінің атауы мен концентрациясы, сериясы мен анализ нөмірі, дайындалған күні.
Сақтау ерекшеліктері:
Концентрацияланған ерітінділердің қоры тығыз жабылған бөтелкелерде салқын және қараңғы жерде 20-22 С температурада немесе тоңазытқышта (3-5 С) сақталады. Дәріханаларда концентрацияланған ерітінділер олар үшін белгіленген жарамдылық мерзімі ішінде қолдануға болатын мөлшерде дайындалады. Жеке шешімдерді сақтау шектері олардың тұрақтылығына байланысты 2-ден 30 күнге дейін белгіленеді.
Егер ерітінді микроорганизмдердің көбеюі үшін орта болса, онда оның жарамдылық мерзімі қысқа, мысалы 5 және 20% глюкоза ерітінділері екі күн бойы сақталады. Глюкоза ерітіндісінің концентрациясының 40 және 50% дейін жоғарылауымен оның жарамдылық мерзімі 15 күнге дейін артады. Соңғысы ерітіндінің осмостық қысымының жоғарылауына байланысты, бұл микроорганизмдердің тіршілік ету жағдайларын төмендетеді. Ерітінділердің түсінің өзгеруі, лайлануы, үлпектердің, шөгінділердің пайда болуы, жарамдылықтың белгісі, тіпті сақтау мерзімі аяқталмаған болса да.
8 Фармацевтикалық технологиядағы Спиртометрия. Сулы-спирт ерітінділеріндегі этил спиртінің құрамын анықтау. Әдістер мен аспаптар. Сулы-спиртті ерітінділерді еріту. Дәріханадағы этил спиртін есепке алу. алкогоиметрия қосу керек спирометрия орнына
Этил спиртінің құрамын анықтауда Гидрометрлер мен қажетті шыны аппараттар 95% -дан кем емес спирт концентрациясы бар таза этил спиртімен мұқият жуылуы керек. Гидрометрге арналған шыны цилиндрді хром қоспасымен, жылы ауыз сумен жуып, тазартылған сумен, содан кейін су-спирт ерітіндісімен шаю керек.
Гидрометрді өлшеуге дайындағаннан кейін оның жұмыс бөлігін ұстауға жол берілмейді. Қажет болса, ареометр шкаладан бос, таяқшаның жоғарғы ұшымен алынады. Өлшеуге дайындалған термометрлер мен араластырғыштар қақпақ сырғымен жабылған цилиндрде сақталады.
Спирт концентрациясын өлшеу алдында сулы-спирт ерітіндісін араластырғышпен жақсылап араластырып, оны ерітіндіден шығармай, сулы-спирттік ерітінді бағанының бүкіл биіктігі бойынша кемінде бес рет жоғары және төмен шайқайды.
Спирт концентрациясын анықтамас бұрын температураны өлшеу қажет. Сулы-спирт ерітіндісінің этил спиртінің концентрациясын анықтаутехнологиялық мақсаттар үшін спирт концентрациясын анықтау минус 25-тен 40 ° C дейінгі температура диапазонында жүргізілуі керек. Есепке алу үшін спирт концентрациясын анықтау бөлме температурасында жүзеге асырылады.
Ұшқыш бейсу еріткіштер. Этил спирті (этанол). C2H5OH - Spіrіtus aethylіcus, Spіrіtus vіnі, Ethanolum.
Этанолды шартты түрде бейсу еріткішке жатқызады, себебі, тәжірибеде абсолютті этанол емес, оның спиртті-сулы ерітінділері қолданылады. Сулы-спиртті ерітіндінің концентрациясын көлемдік пайызбен белгілейді және ол 200С температурадағы абсолютті этанолдың миллилитрмен берілген мөлшерін көрсетеді.
ҚР МФ II томына Этанол (96%) және Этанол сусыз мақалалары, КСРО МФ X басылымына «Spіrіtus aethylіcus 95%» және «Spіrіtus aethylіcus 90%, 70% et 40%» мақалалары енгізілген.
Бірқатар артықшылықтарына қарамастан, этанолдың еріткіш ретінде, қолданылуы шектеулі. Себебі ол:
Фармакологиялық индифферентті емес;дегидраттау,яғни заттардың суын өзіне тартып алу қасиеті бар; ұшқыш,оңайжанады;спирт пен суды араластырған кезде оның көлемі су мен спирттің көлемдерініңарифметикалық қосындысынан кем болады (контракция құбылысы).Этанолды жақсы тығындалатын ыдыста, салқын, оттан алыс жерде сақтайды.
Дәрілік түрлер дайындаған кезде этанол көлеммен дозаланады. Таза күйінде
этанол салмақпен дозаланады.
Фармацевтік кәсіпорындар мен дәріхана ұйымдарында 95%-дық этил
спиртін есепке алу салмақтық өлшемде (г, кг) жүргізіледі.
Әр айдың бірінші күні этил спиртінің нақты көлемі кітаптағы қалдықпен салыстырылады.
Дәріханада этил спирті сапалық-сандық есепке алу салмақпен жүргізілетін болғандықтан, есептеулерде спирт мөлшерін бірден салмақтық бірлікке ауыстырады.
9. 9 Сусыз ерітінділер. Ұшқыш және ұшпайтын еріткіштердегі ерітінділер технологиясының ерекшеліктері.
Сусыз ерітінділер яғни бейсу ерітінділер дегеніміз – иондар мен молекулалардан тұратын гомогенді сұйық дәрілік препараттар. Бұл еріткіштерге спирт, эфир, өсімдік майлары және т.б. жатады. Негізінен сыртқа қолдануға арналған және тері қабаттарын сүртуге, жууға, антисептикалық мақсаттағы бұйымдарда, мұрынға арналған тамшылар ретінде қолданылады.Сусыз ерітінділер қолдануына және физикалық – химиялық қасиетіне байлысты ұшкыш және ұшпайтын ерітіндер болып екіге бөлінеді.
Ұшқыш ерітінділерге-эфир, хлороформ, этанол және коллодий ерітінділері жатады. Бұл ерітінділердің жасалу технологиясының ерекшеліктері: ерітіндіні босатылған құтыға дайындайы; құты құрғақ болуы керек себебі құйылған ерітінді басқа заттармен әрекеттесіп қасиеті төмендеуі мүмкін; алдымен құтыға ерітіндіні кейін еріткішті салады және воронканы пайдаланады; сусыз ертінділерді алу қажет жағдайда құрғақ матамен воронка арқылы сүзіп алады.
Ұшпайтын ерітінділерге вазелин, өсімдік майлар, глицерин, димексид, глицерин – су, т.б. жатады. Жасалу технологиясының ерекшеліктерін айтатын болсақ еріткіштердің тұтқырлығы жоғары сол себепті диффузия баяу жүреді. Еруін тездету үшін еритін заттардың қасиеттерін ескеріп, қыздырады. Қажет болған жағдайда дәкенің көмегімен сүзеді. Және тағы бір ерекшелігі бұл ерітінділер салмақ бойынша әзірленеді.
Бейсу ерітінділерінің технологиясы: еріту, фильтрлеу, орамдау, безендіру сатыларынан тұрады. Әр сатының, еріткіштердің физика-химиялық қасиеттеріне байланысты өзіндік ерекшеліктері бар.
Ұшқыш еріткіште ерітінділерді дайындау. Ұшқыш еріткіште ерітінділерді дайындау кезінде еріткіштің көп мөлшері булану есебінен және ерітіндінің концентрациясы ұлғаюына байланысты жоғалуы мүмкін, сондықтан қыздыру, сүзу немесе фильтрлеу операциялары орындалмайды. Егер рецептіде этанолдың концентрациясы көрсетілмесе, нұсқау (ҚР ДСМ 15.12.05 ж. № 142 бұйрығының 21 тармағы) талаптарына сай 90% этанол қолданылады. Тек йодтың 5% және 10% ерітінділері және баска да кейбір нормативті құжаттармен нормаланатын ерітінділер этанолдың басқа концентрациясында дайындалады. Технологиясының ерекшеліктері:
- ерітіндіні тікелей босататын құтыға дайындайды;
- құты құрғақ болуы керек, себебі су спиртті сұйылтып, басқа еріткішпен араласпайтын дәрілік заттардың ерігіштік қасиетін төмендетеді;
- құтыға алдымен еритін затты, содан соң еріткішті салады. Себебі мойны ылғалданған құтыға затты салу қиын, көп мөлшердегі, көлемді дәрілік заттарды (ұнтақтарды) құтыға воронка арқылы салады;
- сусыз ерітінділерді қажет болған жағдайда ғана құрғақ мақта тампоны арқылы воронканы шынымен жауып сүзеді.
Фармацевтік технологияда өте жиі күшті этанолды сұйылтады немесе белгілі концентрациялы қоспа алу үшін, концентрациясы әртүрлі спиртті ерітінділерді араластырады. Қоймадан дәріханаға 95-96%-дық этанол түседі. Спиртті сұйылтуға қажетті есептеулер келесі тәсілдермен жүргізіледі: сұйылту теңдеуімен, алкоголиметрлік кестелер көмегімен, «Крест» ережесімен.
Сұйылту теңдеу бойынша: x Y *b /a;
мұндағы: х - күшті этанолдың мөлшері, мл;
у - қажетті концентрациядағы этанолдың көлемі, мл;
а - күшті этанолдың концентрациясы,%;
b - қажетті концентрация,%.
Көлемдік сұйылту бойынша есептеулер жүргізген кезде, тек көлемдік концентрация қолданылады
Ұшпайтын бейсу еріткіштерде ерітінділерді дайындау. Дәріханада қолданылатын ұшқыш емес еріткіштердің (глицерин, сұйық парафин, өсімдік майлар) тұтқырлығы едәуір жоғары, сондықтан диффузия баяу жүреді. Еру процесін жылдамдату үшін еритін заттардың қасиеттерін ескеріп, қыздырады. Ерітінділерді қажет болған жағдайда дәке арқылы сүзеді. Бұл ерітінділердің этанол ерітінділерінен ерекшелігі - салмақ бойынша дайындалады. Ерітінділердің салмағы дәрілік зат пен еріткіш салмақтарының қосындысымен анықталады.
10 . Тамшылар, сипаттамасы, жіктелуі. Дәріханалық жағдайда ішуге және сыртқа қолдануға арналған тамшылар технологиясы. Сапасын бақылау.
Тамшылар (Guttae) –тамшымен дозаланатын ішуге және сырт тәнге қолданылатын сұйық дәрілік түр. Тамшы түрінде дәрілік заттардың сулы, майлы, глицеринді және спиртті ерітінділері, сонымен бірге тұндырмалар, сұйық экстрактар және басқа препараттар жазылады. Тамшылар - тамшымен дозаланатын нағыз және коллоидты (кейде майда суспензия түрінде) ерітіндіден тұратын сұйық дәрілік түр. Жіктелуі. Тамшылардың қолдануы бойынша жіктелуі: ішуге арналған тамшылар – Guttae ad usum іnternum; сыртқа қолдануға арналған тамшылар, Guttae ad usum externum. Ішуге арналған тамшылар. Ішуге арналған тамшылар көбінесе дәрілік заттардың судағы, тұндырмадағы, сұйық экстрактыдағы және басқа сұйықтықтардағы ерітінділері болып келеді
Ішке қолдану тамшы технологиясы
1. Бірінші кезекте рецептінің дұрыс жазылғаны тексеріледі: Бланктың түсі қызғылт, дәрігер қолы, жеке мөрі, ЕПМ бас дәрігерінің қолы және мөрі болуы керек.
2. Ішуге қолданылуына байланысты морфин гидрохлоридінің дозасы тексеріледі:
а) Сулы ерітіндінің жалпы көлеміндегі тамшы саны анықталады:
Сулы ерітіндінің 1 мл 20 тамшы бар, сонда дәрілік
түрде жалпы б) Қабылдау саны анықталады. Ол үшін ерітіндінің бүкіл көлеміндегі тамшы саны рецептіде көрсетілген бір рет қабылдауға арналған тамшы санына бөлінеді:
в) Бір реттік дозасын есептеу:
Сыртқа қолдануға арналған тамшылар. Сыртқа қолдануға арналған тамшылар көбінесе, құлақ және мұрын ауруларын емдеу үшін жазылады.
Технологиясы тура солай тек доза тексермесек болады.
Тамшылар құрамындағы улы және күшті әсер ететін заттардың дозаларын тексеру келесі реттілікпен жүргізіледі:
1. Бүкіл сулы ерітінді көлеміндегі тамшылар саны анықталады, ол үшін ерітінді көлемі 20-ға көбейтіледі (сулы ерітіндінің 1 мл стандартты тамызғышқа сәйкес 20 тамшы). Спиртті ерітінділерде тамшылар кестесімен қолданады.
2. Қабылдау саны анықталады. Ол үшін ерітіндінің барлық көлеміндегі тамшылар саны, рецептіде бір рет қабылдау санына берілген тамшы санына бөлінеді.
3. Улы және күшті әсер ететін заттардың реттік дозасын заттардың рецептіде жазылған мөлшерін қабылдау санына бөледі. Реттік және тәуліктік дозалары есептеледі. Есептелген реттік және тәуліктік дозалары нормативті құжаттағы дозалармен салыстырылады.
Тамшылар сапасының негізгі көрсеткіштері:
- енгізу жолдарының анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктеріне дәрілік заттардың физика-химиялық қасиеттерінің сәйкестігі;
- микробтық контаминацияға қауіпсіздік деңгейі;
- дәрілік заттар мен қосымша заттардың сыйымдылығы;
- дәрілік заттар концентрациясының және тамшы көлемінің (салмағының) дәлдігі;
- химиялық және физикалық (суспензиялар, эмульсиялар үшін) тұрақтылығы;
- механикалық қоспалардың болмауы
11Коллоидты ерітінділердің сипаттамасы. Колларгол, протаргол, ихтиол ерітінділері технологиясының ерекшеліктері.
Коллоидты ерітінделер деп құрылымдық бөлігі мицеллар деп аталатын молекуллар мен атомдардың комплексі болып табылатын ультра –микрогетерогенді дәрілік түр. Жалпы колллоидты ерітінділер өлшем бірлігі 1нм-ден 100нм-ге дейін жететін дисперстік фазадан және дисперстік ортадан тұрады.
Коллоидты ерітінділердің негізгі ерекшеліктері:
Коллоидты ерітінділердің арасында колларгол, протаргол және ихтиол ерітінділері кеңінен қолданылады.
Протаргол – ақуыздардың сілтілі өнімдерімен қорғалған гигроскопиялық күміс тотығының заты. Ақуыздардың сілітілі гидролиз өнімдеріне-натрий альбуминаттары жатады. Протарголда күміс тотығының қорғанысы – 8%, ал қалған 92% -ЖМҚ қорғанысы болып табылады. Протаргол ерітіндісін дайындаған кезде протарголды судың бетіне жұқа етіп себелейді, толық еру уақыты - 10-15 мин. Сумен шектелген бөлігінде ісіну байқалады. Еріген препарат төменгі қабатқа түсіп, су препараттың бөліктеріне енеді. Шайқауға болмайды, себебі пайда болған көпіршіктер препараттың бөлшектерін біріктіріп, пептизация процессін қиындатады. Оны қоңыр түсті құтыда сақтайды, себебі жарық әсерінен металдық күміске айналып кетуі және қарайып кетуі мүмкін.
Колларгол – жасыл немесе көкшіл – қара түсті пластинкалар. 70% күміс тотығынан және 30% лизальбин және протальбин қышқылдарының натрий тұздарынан тұрады. Дайындау технологиясы бойынша алдымен колларголды құтыға салып, оның үстіне тазалтылған судың аз мөлшерін қосады. Араластыра отырып, судың қалған бөлігін қосады. Мақта сүзгімен сүзіп, қоңыр түсті ыдысқа құяды.
Ихтиол - битуминозды сланецтардың құрғақ айдалған өнімі. Ихтиол- хиямиылық табиғаты бойынша сланец майының сульфоқышқылының аммоний тұзы. Оның коллоидты гидрофобты бөлігі - тиофен, сульфоихтиол қышқылының аммоний тұзымен қорғалған. Сумен және глицеринмен жеңіл араласады. Дайындау технологиясы бойынша алдымен ихтиолды өлшеп алып, аздаған тазартылған сумен араластырамыз. Сосын судың қалған бөлігін құйып 200мл-ге дейін жеткіземіз. Сүзіп, босататын құтыға құямыз.
12Суспензияның дәрілік қалып ретінде сипаттамасы. Гидрофильді және гидрофобты заттардан алынған суспензия технологиясы. Олардың сапасын бағалау, сатылымға рәсімдеу, сақтау, жетілдіру жолдары.
Суспензия дегеніміз – сұйық ортада ерімейтін қатты дисперстік фазадан тұратын, ішуге, шаншуға сондай – ақ сыртқа қолдануға арналған микрогетерогенді сұйық дәрілік қалып. Суспензияларды дайындалу тәсіліне және құрамына байланысты екі үлкен топқа бөліп қарастырамыз: Ірі суспензиялар және майда суспензиялар. Суспензиялардың осмостық қысымы мен диффузия құбылысы болмайды. Сол себептен сүзу және фильтрация процестері жүргізілмейді. Суспензияларда седиментация процесі жүзеге асады. Ол дегеніміз ауырлық күштері әсерінен тұнбаға түседі. Егер суспензия бөлшектері бір – бірімен жабысып тұнба түзсе, суспензия агрегаттық тұрақсыз, ал егер суспензия бөлшектері бірі-бірімен жабыспай, еркін тұнбаға түссе агрегаттық тұрақты деп аталады. Агрегатық тұрақсыз суспензиялар үшін процесс қайтымсыз, сол себептен агрегаттық тұрақты суспензиялар алуға тырысу керек.
Суспензия түзетін дәрілік заттардың суға байланысты жіктелу келесі бойынша анықталады:
Орамдау және безендіру суспензиялардың құрамындағы дәрілік заттардың қасиеттеріне сәйкес жүргізіледі. Суспензияларды олардың көлеміне сәйкес келетін түссіз флаконда босатады. Флаконды яғни құтыны полиэтилен тығынымен тығыз жабады. Флакон негізгі және ескерту этикеткаларымен «Қолданар алдында шайқа», «Салқын жерде сақта» безендіріледі. Суспензиялардың сапасын бағалау. Суспензиялардың сапасын бағалау басқа сұйық дәрілік түрлер секілді, сыртқы түрі мен органолептік қасиеттері, дұрыс орамдалуы және безендірілуі бойынша жүргізіледі. Сонымен қатар суспензияларға тән ерекше қасиеттерін талдайды: біркелкілігін және ресуспендирленуін.
13. Сулы сығындылар.Сипаттамасы, жіктелуі. Сулы сығындыларды дайындау ерекшеліктері, сапасын бағалау және сақтау. Дәрілік өсімдік шикізатынан экстрация алу процесіне әсер ететін факторлар.
Дәріханада әдетте өсімдік шикізатынан тек қана сулы сығындылар - қайнатпа мен тұнбалар дайындалады. Қайнатпа мен тұнбалар дәрілік өсімдіктердің әртүрлі бөліктерінен ex tempore алынған сулы сығындылар. Олар ең қарапайым сығындылар, себебі күрделі құрал жабдықтарды, қымбат немесе қол жетімсіз экстрагенттердің қолдануын талап етпейді.
Алу жолына және шикізат құрамына байланысты сулы сығындылар келесі топтарға бөлінеді: тұнбалар (Іnfusa), қайнатпалар (Decocta), шырыштар – (Mucіlagіnіs). Тұнбалар өсімдіктің жұмсақ бөліктерінен - гүлінен, шөбінен, жапырағынан дайындалады. Қайнатпалар өсімдіктердің қабығынан, тамырынан, сабағынан, тамырсабағынан дайындалады. Шырыштар - жалбызтікен тамырынан, зығыр тұқымдарынан, салеп түйінінен алынады. Сулы сығындылардың артықшылықтары: технологиясының қарапайымдылығы, бастапқы шикізат пен экстрагенттің арзандылығы, әсер етуші заттардың комплексті құрамы, жұмсақ, кейде ұзақ емдік әсері.
Сулы сығындылардың кемшіліктері: сулы сығындылардың тұрақсыздығы (химиялық және микробтық), өсімдік шикізатының стандартты еместігі.
Сығындылау процесі келесі сатылардан тұрады: жібіту, біріншілік сөлдің түзілуі, масса алмасу процесі.
Бірінші сатыда - өсімдік шикізаты сумен шыланып, су жасушаға енеді. Өсімдік материалында гидрофильді заттардың көп болғандығынан, ол сумен жақсы шыланады. Капиллярлы күштердің әсерінен су жасуша қабырғасындағы саңылаулар арқылы өсімдік шикізатымен сіңіріледі, жасушааралық кеңістікті толтырады. Судың саңылаулы таса арқылы өтіп, жасушаға енуі эндоосмос деп аталады. Өсімдік жасушасына судың енуімен бірінші саты аяқталады.
Екінші сатыда біріншілік сөл түзіледі. Жасушадағы су алдымен диффузияға қабілеті жоғары төмен молекулалық заттарды (қышқылдар, алкалоидтар, гликозидтер) еріте бастайды. Содан соң жоғары молекулалы қосылыстар, коллоидтар ериді. Жасуша ішінде жоғары осмостық қысым тудыратын, концентрлі ерітінді түзіледі. Оны біріншілік сөл деп атайды.
Үшінші сатыда - масса алмасу процесі жүреді. Масса алмасу процесі сырттағы еріткіш пен жасуша ішіндегі зат ерітіндісі арасындағы концентрациялардың айырмашылығына негізделген. Жасуша ішінде осмостық қысымы жоғары концентрленген ерітінді түзіледі, ол сөлдің саңлаулы таса арқылы еріткішке концентрациялары теңескенше тепе-теңдік орнағанша жылжуына мүмкіндік жасайды. Бұл сығындылау процесінің соңы. Сонымен, концентрациялар айырмашылығы – сығындылау процесінің қозғалыс күші болып табылады.
Сығындылаудың толықтығына және жылдамдығына әсер ететін факторлар: шикізаттың стандарттылығы, шикізаттың майдалану дәрежесі, шикізат және экстрагент мөлшерлерінің қатынасы, экстракция кинетикасы, өсімдік шикізатындағы әсер етуші заттардың және ілеспелі заттардың физикахимиялық табиғаты, сулы сығындыларды дайындауға қажетті құрал жабдықтар әсері.
Тұнбалар. Шикізатты инфундиркаға салып (Іnfusіo - құямын, демдеймін) есептелген су мөлшерін құйып, жауып, қайнап тұрған су моншасында 15 минут қыздырады, жиі араластырып тұрады. Уақыт өткен соң инфундирканы су моншасынан алып, 20о С температурада тұндыруды жалғастырады, яғни 45 минут. «Суыту» тұнбаның жоғары молекулалық қосылыстармен қанығуына мүмкіндік береді, себебі олар баяу диффузияланады.
Қайнатпалар өсімдіктің гистологиялық құрылысы тығыз тамырынан, тамырсабақтарынан, қабығынан дайындалады. Су моншасында 30 минут тұндырады, себебі оларды сығындылануы қиын. Бөлме температурасында одан әрі сығындылау үшін қайнатпаны 10 минут суытады. Егер ұзақ уақыт суытса, көп мөлшерде крахмал, пектиндер сығындыланып, қайнатпа қоюланады, ол сүзуді қиындатады. 1 л-ден 3 л-ге дейінгі көлемдегі сулы сығынды дайындау кезінде су моншасында тұнбаларды 25 минут, қайнатпаларды үшін 40 минут қыздырады. Тұнбалар мен қайнатпаларды 3 л-ден артық көлемде дайындау рационалды емес, себебі сақталу мерзімі - 2 тәулік.
Сулы сығындылар микроорганизмдердің әсерінен тез бұзылады. Оларды түссіз немесе қоңыр түсті шыны құтыда, полиэтилен тығынымен, бұралатын пластмасс қақпақпен буып түйеді. Тұнбалар мен қайнатпаларды, құрамындағы заттардың физика-химиялық қасиеттеріне байланысты, 25оС жоғары емес температурада немесе мұздатқышта (3-5 о С) сақтайды.
14.Эмульсиялар дәрілік қалып ретінде. Артықшылықтары мен кемшіліктері. Эмульсияларды дайындау ережесі. Әртүрлі физикохимиялық қасиеттері бар дәрілік заттарды эмульсияға енгізу ережесі. Эмульсиялардың сапасын бағалау.
Эмульсия деп дисперстік фазасы және дисперстік ортасы бір бірінде ерімейтін немесе аз еритін сұйықтықтардан тұратын ішуге, сырт тәнге және парентеральды қолдануға арналған сыртқы түрі бойынша біртекті микрогетерогенді жүйе. Ішуге арналған эмульсиялар официналды дәрілік түр.
Дәрілік түр ретінде эмульсиялардың артықшылықтары: ағзаға енгізілген дәрілік заттардың тез терапевтік әсер көрсетуі; майлы және эфир майларын жағымсыз иісін жасыру; шырышты қабатқа тигізетін дәрілік заттардың тітіркендіргіш әсерін жұмсарту; балалар іс-тәжірибесінде эмульсияларды қолдану тиімділігі; бір дәрілік түрге бір-бірінде араласпайтын сұйықтықтарды біріктіру мүмкіндігі.
Эмульсиялардың кемшіліктері: агрегаттық тұрақсыздығы; дәріхана жағдайында технологиясының қиындығы.
Дәндерден жасалынатын эмульсияларды дайындау ережесі:
Дәнді эмульсиялар майдаланған тұқымдардан ондағы суда еритін компоненттерді және майларды сығындылау арқылы дайындалады. Егер жазылымда тұқымдардың мөлшері көрсетілмесе, онда 100,0 г эмульсия дайындау үшін 10,0 г дән (1:10) алынады.
Дәндердің және жемістің қабығының табиғатына байланысты дәрілік шикізатты дайындар алдында әртүрлі жолмен өңдейді.
1. Бадамның, арахистің, грек жаңғағының дәндерін тығыз қабықтарынан тазарту үшін, ыстық сумен мацерациялайды. Ол үшін 60-70 0С ыстық су құйып, 10 минутқа қалдырып, қабығынан тазартады.
2. Асқабақ дәндерін қабығынан құрғақ күйінде тазартады. Бұл кезде жұқа жасыл қабығын қалдыру қажет.
3. Көкнар дәндерінің қабығын алмай, шаңнан тазарту үшін суық сумен шаяды.
Эмульсияны дайындаған кезде тазартылған дәндерді фарфор келіге салып, алынған шикізаттың салмағының 1/10 бөлігіндей сумен біртекті ботқа тәрізді масса түзілгенше ысқылайды, содан соң біртіндеп судың қалған мөлшерін қосады. Құтыны алдын-ала тарирлеп, эмульсияны екі қабат дәке арқылы сүзеді (эмульсия салмақпен дозаланады). Эмульсия дайындаған кезде дәндерден өсімдік майлары, стеариндер, әртүрлі суда еритін компоненттер сығындалады. Олар тұрақтандырғаш рөлін атқарады. Сондықтан дәндерден дайындалған эмульсияларға тұрақтандырғыш қосылмайды.
Майлы эмульсияларды дайындау ережелері:
1. Егер жазылымда майдың атауы көрсетілмесе, онда эмульсия бадам немесе шабдалы майымен дайындалады;
2. Рецептіде майдың мөлшері жазылмаса, онда 100,0 г эмульсия дайындау үшін 10,0 г май алынады (1:10).
3. Эмульсия келіде эмульгаторды маймен және сумен ысқылай отырып дайындалады
4. Эмульсия технологиясы 2 сатыдан тұрады: біріншілік эмульсия алу және оны сумен сұйылту
5. Біріншілік эмульсия алу кезінде оны құрайтын компоненттердің: майдың, эмульгатордың және судың мөлшерлік қатынасын қатаң түрде сақтау қажет. 10,0 г майға 5,0 г желатоза алынады. Біріншілік эмульсияға арналған су: май мен эмульгатор салмағының жартысындай мөлшерде алынады: 10+5 /2=7,5
Эмульсияға дәрілік заттарды енгізу. Эмульсия құрамына кіретін дәрілік заттар олардың полярлы немесе полярсыз фазаларда ерігіштігіне байланысты енгізіледі.
а) Суда еритін заттарды біріншілік эмульсияны сұйылтуға арналған су бөлігінде ерітеді.
б) Майда еритін дәрілік заттарды (камфора, ментол, анестезин, тимол, майда еритін витаминдер, гормонды препараттар) біріншілік эмульсия дайындар алдында майда ерітіп алады. Эмульгаторды және біріншілік эмульсияға қажет судың мөлшерін есептеген кезде, майлы фазаның (май + дәрілік зат) салмағының өсетіндігі ескеріледі.
в) Суда да, майда да ерімейтін дәрілік заттар (танальбин, висмут тұздары, мырыш тотығы, магний тотығы және т.б.) дайын эмульсия құрамына майда ұнтақ (суспензия) түрінде енгізіледі.
г) Майда еритіндігіне қарамастан фенилсалицилат, бензонафтол дайын эмульсия құрамына суспензия түрінде енгізіледі. Егер оларды майда ерітсе, антисептикалық әсері төмендейді. Осы екі дәрілік зат гидрофобты болғандықтан оларды тұрақтандыру қажет. Тұрақтандырғыш ретінде желатоза, шайырлар немесе басқа ББЗ қолданылады.
д) Тұндырмалар, шырындар, сұйық экстрактылар, спиртті ерітінділер дайын эмульсияға сұйылтылған күйінде қосылады.
е) Егер эмульсия құрамына эфир майлары енсе, онда тұрақты эмульсия алу үшін, эфир майларына теңдей немесе екі есе мөлшерде эмульгатор алынады.
Эмульсиялардың сапасын бақылау. Дайындалған эмульсиялардың сапасын басқа ішуге қолдануға арналған сұйық дәрілік түрлердің сапасын анықтау көрсеткіштері бойынша бағалайды. Сонымен қатар эмульсияға тән көрсеткіштер анықталады.
1. Эмульсиялардың термиялық тұрақтылығы. Эмульсиялар - тұрақсыз жүйелер. Қыздырған кезде жеңіл қабатқа бөлініп кетеді. Егер 500С-қа дейін эмульсияны қыздырған кезде ол қабатқа бөлінбесе, онда эмульсия тұрақты деп есептелінеді.
2. Тұтқырлығы. Бұл қасиет сырт тәнге қолдануға арналған эмульсияларға маңызды көрсеткіш болып саналады. Оны анықтау үшін арнайы құрал (вискозиметр) қолданылады. 3. 15 000 айн./мин. жылдамдықта центрифугирлеу кезде эмульсиялар қабатқа бөлінбеуі керек. 4. Біртектілігі. Эмульсиялардың біртектілігін микроскоппен қарап анықтайды. Визуалды (қараусыз көзбен) қарағанда біртекті тұрақты эмульсиялар сүт тәрізді болуы керек.
15Жақпа майы, сипаттамасы, жіктелуі. Дәріхана жағдайында жақпа май өндірудің технологиялық сұлбасы. Жақпа майға арналған негіздер. 15
Жағар (жақпа) майлар деп сыртқа қолданылатын дәрілік түрлер, олар терінің бетінде немесе кілегей қабатта тегіс, жылжымайтын қабат түзуге қабілетті тұтқырлығы жоғары болғандықтан түрін сақтайды, ал жоғары температурада оны жоғалтып, қою сұйықтыққа айналады. Жақпа майлар официналдық дәрілік түр.
Жағар майлар әртүрлі белгілеріне байланысты жіктелінеді:
Белгіленуі бойынша: 1. Қорғаныс жағар майлары- профилактикалық мақсатта теріге және кілегей қабаттарға жағу үшін; 2. Косметикалық жағар майлар. Оларды теріні жұмсарту, қоректендіру, пигментті дақтарды кетіру, емдеу немесе шаштарды түсіру үшін қолданады. 3. Емдік жағар майлар, терінің зақымдалған жеріне, кілегей қабатқа бағытталған түрде жергілікті, локальды әсер көрсетеді. Резорбтивті әсер көрсететін жағар майлар жатады.
Қолданылатын жері бойынша:
1. Жағар майлардың өзі (Unguenta) дерматологиялық жағар майлар; 2. Мұрынға арналған жағар майлар; 3. Көзге арналған жағар майлар ; 4. Вагиналды; 5. Уретралды; 6. Ректалды
Технологиялық:
1.Гомогенді жағар майларда дәрілік затпен негіз арасында фаза аралық бөліну болмайды. Мұндай жағар майларда дәрілік заттар, негізде молекулалық немесе мицеллярлық дисперске дейін жеткізілген, ерітінді түрінде таралады. Гомогенді жағар майлар алынуы бойынша: ерітінді жағар майлар, балқыма жағар майлар, экстракциялық жағар майлар болып бөлінеді;
2.Гетерогенді жағар майлар. Гетерогенді жағар майларда дәрілік зат пен негіз арасында фазааралық бөліну болады. Гетерогенді жағар майлар суспензиялық (тритурациялық), эмульсиялық, аралас болып бөлінеді.
Жақпа майларды дайындау ережелері: Майларды дайындаудағы негізгі технологиялық міндет-негізді дұрыс таңдау және оңтайлы технология, ол жақпа майларына қойылатын барлық талаптардың орындалуын қамтамасыз етуі және олардың жоғары сапасына кепілдік беруі керек.
Дәріханалар жағдайында жақпа дайындау дайындық жұмыстары мен негізгі технологиялық кезеңдерден тұрады. Дайындық жұмысына жақпа негізін таңдау, жақпа компоненттерін есептеу және өлшеу кіреді.
Майларды дайындау бірнеше технологиялық кезеңдерден тұрады: балқыту-еріту-диспергирлеу-эмульгиялау-араластыру-орау-босату.
Технология процесінде постадиялық бақылау (еру толықтығы, араластырудың біркелкілігі және т.б.), сондай-ақ дайын жақпа сапасының технологиялық көрсеткіштері бойынша бағаланады.
Физика-химиялық дисперсті жүйелер ретінде майлар біртекті және гетерогенді болуы мүмкін болғандықтан, олардың технологиясы барлық негізгі кезеңдерді немесе олардың кейбіреулерін қамтуы мүмкін (балқыту және араластыру; балқыту, еріту және араластыру және т.б.). Жақпа майларға дәрілік заттарды енгізу олардың физикалық-химиялық қасиеттері мен жазылған мөлшерін ескере отырып жүзеге асырылады.
Осылайша, жақпа дайындау әдісі тағайындалған заттардың физика-химиялық қасиеттерін және нәтижесінде пайда болатын дисперсті жүйені ескере отырып таңдалады. Жақпа ингредиенттерін араластыру үшін тиісті мөлшердегі ерітінділер немесе жақпа дайындау үшін механикаландыру құралдары қолданылады.
Жағар майларға арналған негіздер: Негіздер жағар майларға қажетті салмақ, дәрілік заттардың сәйкес концентрациясын, қажетті консистенциясын, тұрақтылықты қамтамасыз етеді, сонымен резорбциясының деңгейі мен жылдамдығын реттейтін жағар майлардың белсенді құрамды бөлігі.
Гидрофобты негіздер. Бұл топқа гидрофобтық қасиеті айқын байқалатын, яғни майлармен, көмірсутектермен араласатын немесе оларда еритін, сумен нашар немесе тіпті араласпайтын негіздер:
- майлар және олардың туындылары(жануарлар майлары; өсімдік майлары; гидрогенизацияланған майлар)
- балауыздар(ара балауызы, спермацет,ланолин); - көмірсутекті негіздер(вазелин, петролат,қатты парафин, жасанды вазелин); - силиконды негіздер жатады.
Гидрофильді негіздер тобына: жоғарғы молекулалы көмірсулар және ақуыздар гельдері, синтетикалық ЖМҚ, бейорганикалық заттар, фитостеринді негіздер кіреді.
Липофильді - гидрофильді (дифильді) негіздер: көмірсутектермен салыстырғанда жағармайдағы дәрілік заттардың жоғары резорбциясын қамтамасыз етеді. Липофильді-гидрофильді негіздер адсорбциялық (вазелин 90б ,Сусыз ланолин 10б) және эмульсиялық (Вазелин 60б, Эмульгатор Т-2, 10 б Тазартылған су 30 б) болып бөлінеді. Бұл екі топтың негізгі міндетті компоненті - эмульгатор (ББЗ) кіреді.
16 Суппозиторийлар дәрілік қалып ретінде. Талаптар. Суппозиторийлерге арналған негіздер. Суппозиторийлерді дайындау тәсілдері (Қолмен қалыптау, құю, престеу). ҚР МФ бойынша суппозиторийлердің сапасын бағалау. 16
Суппозиторийлер официналды дәрілік түрлер болып табылады. Суппозиторийлерді тік ішек пен ағзаның одан басқа да табиғи және де патологиялық қуыстарына енгізу үшін қолданады. Суппозиторийлер ректалды, вагиналды және таяқшалар таяқшалар деп жіктеледі. Ректалды суппозиторийлер конус, сигара және де өткір ұшы бар цилиндр түрінде болады. Оларды тік ішекке енгізу үшін қолданады. Вагиналды суппозиторийлер шар, тіл және де жұмыртқа тәрізді болуы мүмкін.Суппозиторийлер тез сіңірілетін болғандықтан, олар шаншуға арналған ерітінділермен де бәсекеге түсе алады, дәрілік заттар асқазан, ішек және бауырға енбей ақ әсер көрсетеді. Тасымалдауға,сақтауға қолайлы.
Суппозиторийлерге қойылатын талаптары: суппозиторийлердің балқу температурасы бізде дене температурасынан жоғары болмау керек; тік ішек сфинктерінің кедергілерінен оңай өтуі үшін бөлме температурасында қатты күйінде болуы керек; суппозиторийлер дәрілік заттарды оңай босатуы керек, кілегей қабатта тітіркендіргіш әсерді көрсетпеу керек; тұрақты түрде жақсы сақталуы керек.
Фармацевтикалық тәжірибелерде қолданылатын суппозиторийдің негіздері бізде 2 түрге бөлінеді. Олар: гидрофобты және гидрофильді. Гидрофобты негіздерге, май және май тәрізді заттар және де олардың табиғи көмірсутекті балқымаларын жатқызуға болады. Гидрофобты негіздерде классикалық негіз ретінде какао майын қолданады. Какао майын шоколад ағашының ұрығынан алады. Оны рецептте негіз көрсетілмеген жағдайда қолданамыз, индифферентті болып келеді, дәрілік заттармен жақсы араласады, пластикалық масса болып табылады. Суды қиын эмульгирлейді және полиморфизм қасиеті тән, демек жоғарғы температурада қатты қыздырған кезде какао майы базаға бөлінеді де қатуы ұзақ уақыт жүреді. Осы кемшілігіне байланысты какао майын қолмен формалауда ғана қолданылады.
Гидрофильді негіздерге келер болсақ: желатин-глицеринді, сабын-глицеринді, полиэтиленоксидтер жатады. Негіздерді дайындау: майдаланылған желатиндерді бөлме температурасындағы тазартылған сумен бірге құямыз, жарты сағаттан артық уақытқа ісінуге қалдырады. Содан соң глицеринді қосамыз да бірдей масса болғанша қыздырамыз. Дайын болған негізден 8 г алынуы тиіс.
Дайындау тәсілдері.1. Қолмен илеу әдісі бойынша суппозиторийлерді дайындауда арнайы құралдарды керек етпейді. Және бл әдіс тиімсіз болып табылады. 2. Келесі бізде қалыпқа құю әдісі. Бұл әдістің ерекшелігі әр түрлі негіздерден формалары бірдей суппозиторийлер дайындауға болады және процесс жылдам жүреді. 3. Престеу әдісі тек қана суппозиторийлік массалары жеткілікті болатын суппозиторийлерге қолданылады. Бұл әдісте престер механикалық немесе автоматты дозалайтын болады. Престеу әдісінде массаның біркелкілігі бұзылмайды, бірақ дайындағанда көп уақытты алады.
Суппозиторийлердің сапасын бағалау. құжаттардың бар екендігі және дұрыстығы; - босатуға дәрілік түрдің дұрыс безендірілгені; - массаның біркелкілігі - ұзына бойы кескен кезде қарусыз көзбен дақтар көрінбеуі; - 20 суппозиторийді 0,01 г дәлдікке дейін өлшеп, орташа салмағын анықтайды. Бір суппозиторий салмағындағы ауытқу мөлшері ±5 % аспауы керек; - липофильді негізде дайындалған суппозиторийлердің балқу температурасын анықтайды, ол 37 0С аспауы керек; 347 - толық деформациялану уақытын анықтайды, ол 3-15 минуттан аспауы керек .
17. Инъекцияға арналған дәрілік қалып ретінде сипаттамасы. Енгізу жолына байланысты жіктеу. Негізгі талаптардың мәні, оларды іске асыру тәсілдері. Инъекциялық ерітінділерге арналған еріткіштер.
Шаншуға арналған дәрілік түрлер ағзаға шприц арқылы тері немесе кілегей қабаттарын бүтіндігін (іnjectіo-впрыскивание) бұзу арқылы енгізілетін дәрілік түрлердің ерекше тобына жатады. Көлемі 100 мл және одан көп болатын шаншуға арналған ерітінділер инфузиялық (лат. іnfusіo - құю) деп аталады.
Қазіргі кезде медициналық өнеркәсіп денсаулық сақтау орындарының инфузиялық препараттарға қажеттілігін қамтамасыз ете алмайды. Глюкоза ерітіндісімен қажеттілік 7%, натрий хлоридының изотондық ерітіндісінен - 10%, тұзды ерітінділермен - 20-30% қанағаттындырылады, ал натрий гидрокарбонаты ерітіндісі өнеркәсіпте тіпті шығарылмайды. Сондықтан, негізі күш өнеркәсіпке қарағанда инфузиялық өнімдерді 40 есе жоғары өндіретін дәріханаларға түсіп отыр. Инфузиялық ерітінділер дәріханалардың экстемпоралдық рецептурасының, 12-25%, аурухана және ауруханааралық дәріханалар экстемпоралдық рецептураның 40-45% құрайды.
Дәрілік заттарды тері арқылы енгізуді (1785 жылы) дәрігер Фуркруа айтқан болатын. Ол скарификатордың көмегімен теріде кесік істеп және алынған жараларға дәрілік заттарды ысқылаған. Алғаш рет дәрілік заттардың ерітінділерін тері арқылы жіберуді 1785 жылдың басында Владикавказ әскери госпитальдің дәрігері Лазарев жасаған. Ол үшін барометрлік түтіктің бір бөлігін поршенімен алып, бос ұшына инеге дейін созылған күміс үштік бекіткен. 1852 жылы чех дәрігері Правац қазіргі заманғы шприц конструкциясын ұсынған.
Дәрілік препараттарды енгізу жеріне байланысты инъекцияның әр түрі (тері ішіне, тері астына, бұлшық етке, қан тамырға, жұлын-милы, ми сауыт ішілік, құрсақ ішілік, плевра ішілік, буын ішілік) қолданылады.
Тері ішілік (іnjectіones іn tracutaneae) инъекция. Инъекцияның бұл тәсілінде ине тек эпидермисті тесу арқылы сұйықтық (0,2-0,5 мл) эпидермис пен дерма арасындағы кеңістікке енгізіледі.
Тері астылық инъекция (іnjеctіones subcutaneae). Ерітінділер 1-2 мл көлемде тері асты клетчаткаға енгізіледі. Тері астына сулы және майлы ерітінділер, сонымен қатар суспензиялар және эмульсиялар енгізіледі.
Бұлшық етке енгізілетін инъекция (іnjеctіones іntramusculares). Сұйықтық (1-2 мл) қалың бұлшық етке енгізіледі. Кей жағдайларда 50 мл-ге дейін сұйықтық енгізіледі. Сулы, майлы, суспензиялар және эмульсиялар түрінде енгізіледі.
Қан тамырына енгізілетін инъекция. Қан тамырына енгізілетін (іnjеctіones іntravenosae) және артерияға енгізілетін (іnjеctіones іntraartherіeales) инъекциялар жатады. Бұл кезде ерітінді күре тамырға (жиі шынтақ) немесе артерияға (сан, иық, ұйқы) енгізіледі. Бұл жағдайда дәрілік заттың әсері тез (1-2 секунд) көрсетіледі. Инъекцияны қан тамырына енгізу тәсілі қанға өте көп мөлшерде сұйықтық енгізуге мүмкіндік береді. Мысалы, физиологиялық ерітінділер кейде үш литрге дейін енгізіледі. Қан тамырларына қанмен жақсы араласатын тек сулы ерітінділерді енгізуге болады.
Жұлын-милы инъекция (іnjеctіones іntraarachnoіdales, cerebrospіnales, endolumbales). Ерітінді ІІІ және ІV бел омыртқа арасындағы омыртқа каналының субарахноидалды және перидуальды кеңістікке енгізіледі. Бұл тәсілмен негізіне жансыздандыратын дәрілер және антибиотиктер енгізіледі. Жұлын-милы инъекцияларда рН мәні 5-тен төмен емес 8-ден жоғары болмайтын нағыз ерітінділер енгізіледі. Жұлын-милы инъекцияларды тәжірибелі дәрігер-хирург жүргізеді.
Мисауыт ішілік инъекция (іnjеctіones suboccіpіtales). Дәрілік зат лезде әсер етеді. Нейтралды реакциялы нағыз ерітінділер (1-2 мл) енгізіледі. Сирегірек инъекцияның басқа түрлері: сүйек ішілік, буын ішілік, плевра ішілік, құрсақ ішілік және т.б. қолданылады. Дәрілік заттардың инъекция түрінде енгізілуі жалпы танылған және кеңінен қолданылатындығы олардың бірқатар артықшылықтарына байланысты.
Шаншуға арналған дәрілік түрлердің артылықшықтары:
- тез терапевтік әсер көрсетеді;
- дәрілік зат дәл дозаланады;
- енгізілетін дәрілік заттар бірден қанға түседі. Дәрілік заттарды өзгертіп, кейде тіпті бұзатын асқазан-ішек жолдары, бауыр сияқты ағзаның қорғаныс барьерлерінен өтпейді;
- ес-түссіз жағдайындағы науқасқа дәрілік затты енгізуге мүмкіндік береді;
- жағымсыз иісі мен дәміне және асқазан-ішек жолдарын тітіркендіруіне байланысты жағдайларды болдырмайды;
- қанды көп жоғалтқан кезде, оны сұйықтықтарымен алмастыру мүмкіндігі (қан алмастырғыштармен).
Шаншуға арналған дәрілердің кемшіліктері:
- инфекция енгізу қаупі; - шприц инесімен ұлпаны жарақаттану нәтижесінде ауырсынуы, осмостық қысымының өзгертуі, рН-мәнінің ауытқуы және т.б;
- майда қан тамырларының қатты заттармен немесе ауа көпіршіктермен бекітілу қаупі
- эмболия;
- дәрілік затты ағзаға енгізу үшін арнайы білімі бар медициналық қызметкердің қажеттігі.
Шаншуға арналған ерітінділерді ұлпаларға және ағза сұйықтарына енгізу терінің және шырышты қабаттардың табиғи қорғаныс баръерлерін бұзып енгізетіндіктен оларға жалпы «Инъекционные лекарственные формы» мақалаға сәйкес келесі талаптар қойылады: стерильдік, апирогендік, тұрақтылық, механикалық қоспаларының болмауы, кейбір ерітінділер фармакопеялық мақалалардағы нұсқауларға сәйкес изотонды, изогидрлі және изоионды болуы керек.
Инені қолдана отырып, әдеттегі инъекциялармен салыстырғанда дәрі-дәрмектерді реактивті енгізу әдісі артықшылықтарға ие: инъекцияның ауыртпалықсыз болуы, әсердің тез басталуы, қажетті дозаның төмендеуі, қайта қабылдау мүмкін еместігі-
"шприц инфекцияларын" беру, инъекторды сирек зарарсыздандыру, ұлғайту
уақыт бірлігінде өндірілетін инъекциялар саны (сағатына 1000-ға дейін).
Инесіз инжекторлар келесі негізгі белгілермен ерекшеленеді:
препаратты енгізу тереңдігі бойынша-тері ішіне, тері астына, бұлшықет ішіне инъекциялар үшін және әмбебап: енгізілетін дозалар саны бойынша көп-
және однодозовые, конструкциясы бойынша-серіппелі гидравликалық, электромеханикалық, электромагниттік және пневматикалық жетегі бар.
Қазіргі уақытта би-1 ("Пчелка"),БИ-2, БИ-3, БИ-5 инесіз инъекторлары шығарылуда. Инесіз инъекторды қолдану парентеральді енгізудің өзіндік жоғары тиімді әдісінің пайда болуына ықпал етеді.
Инъекциялық дәрілік нысандарға қойылатын талаптар.
Инъекциялық нысандарға мынадай талаптар қойылады: механикалық қоспалардың болмауы, стерильділік, тұрақтылық, апирогендік, жекелеген ерітінділерге - изотоникалық-
бұл тиісті нормативтік құжаттарда немесе рецепттерде көрсетілген. Инъекциялық ерітінділер жеке мақалалардың талаптарына сәйкес изогидті және изоионды болуы мүмкін.
Көрсетілген талаптарды іске асыру үшін инъекциялық дәрілік нысандарды дайындаудың ерекше шарттарын сақтау қажет, олар мыналарды көздейді: үй-жайға, өндірістік жабдыққа, персоналға, дәрілік және қосалқы жабдыққа қойылатын талаптар
технологиялық процестерді ұйымдастыру және жүргізу (еріту, тұрақтандыру, сүзу, стерилдеу, буып-түю, таңбалау).,
Инъекциялық дәрілік формаларды дайындау кезінде инъекцияға арналған су, майлы майлар,этилолат, сондай-ақ күрделі еріткіштер еріткіш ретінде қолданылады.
Инъекцияға арналған су (Aqua pro injectionibus). Суды алуға, тасымалдауға және сақтауға қойылатын санитариялық талаптар.
Пирогендік заттар (гр. руг-от, лат.
generatio-туу) микроорганизмдердің тіршілік әрекеті мен ыдырау өнімдерін, токсиндерді, өлі микробтық жасушаларды атайды.
Пирогенді заттардың химиялық құрамы өте күрделі-бұл үлкен молекулалық массасы бар, липосахарид немесе липопептид табиғаты бар ЖИА. Жұтылған кезде олар аллергиялық реакцияларды, безгекті, қалтырауды, цианозды,тұншығуды анафилактикалық шокқа дейін тудырады. Инъекциялық ерітінділерде пирогендік заттар көп болған кезде, тіпті
өлім нәтижесі. Пирогендік заттардың уыттылығы оларда фосфат топтарының болуымен түсіндіріледі. Суда пирогендік заттардан және инъекциялық ерітінділерден термиялық зарарсыздандыру арқылы құтылу мүмкін емес, өйткені бұл термостабильді заттар. Пирогендік заттар Фарфор арқылы да өтеді
бактериялық сүзгілер. Инъекциялық ерітінділер сорбенттерді (белсендірілген көмір, целлюлоза және т.б.) қолдана отырып, пирогендік заттардан босатылады.
Инъекцияға арналған суды асептикалық жағдайда ауыз суды тазарту арқылы алуға болады, оның дизайны су буын буға түскен судың ең кішкентай тамшыларынан босатуға мүмкіндік береді.
Пирогенді заттар ұшып кетпейтіні және су буымен тазартылмайтыны белгілі. Дистилляттың пирогендік заттармен ластануы ең кішкентай су тамшыларын бу ағынымен тоңазытқышқа апару арқылы жүреді.
Осылайша, инъекцияға су алудың басты міндеті-су тамшыларын бу фазасынан бөлу. Осы мақсатта қазіргі уақытта айдау аппараттары ұсынылған,
әдеттегіден айырмашылығы, су буы арнайы сепараторлар арқылы өтеді. Дизайн бойынша олар орталықтан тепкіш, пленка, көлемді, жаппай көлемді, біріктірілген. Орталықтан тепкіш сепараторларда бөлінетін будың айналмалы қозғалысы жасалады және
үдеулердің әсерінен су бөлшектері бу ағынынан қарқынды түрде шығады. Пленка сепараторлары плиталар жиынтығынан тұрады, олардың саңылаулары арқылы бөлінетін бу өтеді. Көлемді сепараторларда су тамшылары ауырлық күшінің әсерінен бу ағынынан түседі, аралас бөлгіштерде екі немесе бірнеше бөлу түрлерінің комбинациясы қолданылады. Кейбір құрылғыларда бу ұзақ, орамалы жолмен жүреді және осы жолда конденсатор біртіндеп тамшы-сұйық фазаны жоғалтады. Осылайша тазартылған бу конденсациядан кейін апирогенді су береді.
Дәріханалардағы шаншуға арналған ерітінділерді дайындаудың технологиялық схемасы келесі сатылардан тұрады: - бөлмені-асептикалық блокты дайындау;
- фармацевт-технологты дайындау;
- ыдыстарды және қосымша материалдарды дайындау;
- дәрілік заттар мен еріткіштерді дайындау;
- дәрілік заттарды еріту;
- тұрақтандыру;
- фильтрлеу;
- ерітінді құрамындағы әсер етуші заттарды химиялық талдау;
- флаконды тығындап, механикалық қоспалардың болмауын бақылау;
- тығынды бекітіп, маркалау;
- ерітіндіні стерильдеу;
- ерітіндінің мөлдірлігін анықтау, түстілігін, механикалық қоспалары болмауын анықтап, химиялық талдау жасау;
- безендіру және босату.
18. Асептика, түсінік. Асептикалық жағдайларда дайындалатын дәрілік түрлер. Дәрілік препараттардың микробтық тазалығының маңызы және микробтық контаминация көздері. 18
Асептика дегеніміз дәрілік препараттарға микроорганизмдердің технологиялық процестің барлық сатысында түсуін минимумға келтіруге мүмкіндік беретін іс-шаралар комплексі, жұмыс режимі.
Асептикалық жағдайларда дайындалатын дәрілік түрлерге:
Шаншуға арналған дәрілік түрлер
Микроорганизмдер жоқ жерге арналған ирригациялық ерітінділер;
Көзге арналған дәрілік түрлер
Жарақаттарды, кілегейлі қабықтарды емдеуге арналған дәрілік түрлер
Құрамында антибиотиктері бар дәрілік түрлер жатады
Қазіргі таңда дәріхананың рецептурасында стерильді дәрілік препараттар өсіп, ассортименті көбейді. Бұлар дәрілік түрлер құрамында микроорганизмдердің өте аз мөлшерде болуы дәлел.
Осы дәрілік түрлерді асептика жағдайында дайындау және де стерильдеу маңыздылығына келер болсақ: 1. Егерде құрамынлда микроорганизмдер болатын дәрілік түрлерді бірден қанға енгізетін болсақ, организм зақымданады.
2. Қоспасында антибиотиктер бар дәрілік препараттарды асептикалық түрде дайындаудың қажеттілігі, дәрілік препаратқа түскен микроорганизмнің ферменті және олардың бұзылуына байланысты, эффектілігі жоғалады.
Ерітінділерді дайындаған кезде түрлі микробтармен ластануы мүмкін, сол үшін асептика ережелерін қатаң сақтап, өнімнің микробпен ластануын болдырмау жағдайларын жасауға ерекше көңіл бөлу қажет.
Асептикалық жағдайды қамтамасыз етуүшін микробтық контимацияның көздерін ескеру керекпіз. Біз оларға: ауа, бөлме, дәрілік заттар, қосымша және орамдау материалдары, жұмысшы материал және еріткішті жатқызамыз.
Асептика жағдайын дайындау бір-бірлерін толықтырып отыратын міндетті шаралардың берік тізбегі саналады. Асептика жағдайы термиялық стерильдеуге төзімсіз дәрілік түрлерді дайындауда өте маңызды болып табылады.
19. Стерильдеу. Фармацевтикалық технологияда қолданылатын стерильдеу әдістерінің салыстырмалы сипаттамасы.
Стерилизация — микроорганизмдерді (бактерияларды, саңырауқұлақтарды, вирустар мен приондарды қоса алғанда) және олардың спораларын әртүрлі бұйымдарда, беттерде және препараттарда толық жою. Стерилизация парентеральды препараттарды өндіруде маңызды рөл атқарады.
Фармацияда мемлекеттік фармакопея рұқсат еткен стерильдеу әдістері қабылданды:
- термиялық (бу және ауа);
- химиялық (газ және бактерицидті заттардың ерітінділері);
- сүзгілеу арқылы стерильдеу;
- радиациялық.
Термиялық зарарсыздандыру әдістері
Термиялық Стерилизация кезінде микробтық жасушалардың протоплазмасы бұзылады және оның қайтымсыз коагуляциясы болады; ферменттік жүйелер зақымдалады. Әдетте, барлық микроорганизмдер, соның ішінде споралар қысым астында және судың қайнау температурасынан жоғары температурада болатын будың әсеріне сезімтал.
Бумен зарарсыздандыру әдісі. Бұл әдіспен зарарсыздандыру 0,11 мПа және 120°С артық қысыммен қаныққан су буымен жүзеге асырылады.
Ауамен зарарсыздандыру әдісі. Стерилизация ауа стерилизаторларында құрғақ ыстық ауамен 160, 180 немесе 200°C температурада жүзеге асырылады.
Стерилизацияның химиялық әдістері
Аспаптарды, аппараттарды, күрделі оптикалық жүйелерді, ірі габаритті бұйымдарды немесе титаннан, полимерлі шайырлардан, резеңкеден жасалған бұйымдарды өңдеу кезінде пайдаланылады.
Газды (суық) стерильдеу үшін этилен тотығы немесе этилен тотығы, формальдегид буы немесе мамандандырылған көп компонентті жүйелері бар герметикалық контейнерлер пайдаланылады.
Ерітінділермен химиялық зарарсыздандыру үшін заттардың негізгі төрт тобы қолданылады:
Қышқыл+тотықтырғыш (мысалы, "Первомур")
Альдегид (мысалы, формалин)
Детергент(мысалы, хлоргексидин биглюконаты)
Галоид (мысалы, Повидон-йод)
Концентрация және зарарсыздандыру уақыты қолданылатын антисептикке немесе дезинфектантқа байланысты.
Сүзгілеу арқылы зарарсыздандыру
Термолабильді заттардың ерітінділерін микроорганизмдер мен олардың спораларын бөгейтін мембраналық және терең сүзгілердің көмегімен сүзгілеу арқылы стерильдейді.
Қазіргі уақытта тазартудың бұл әдісі көптеген инфузиялық ерітінділерді өндіруде де қолданылады, содан кейін олар зарарсыздандырылады.
Сүзгілеу арқылы стерилизациялаудың артықшылықтары: сүзгі қондырғыларының жоғары өнімділігі; жұмысқа ыңғайлы (жылу және химиялық стерилизациямен салыстырғанда); персонал үшін қауіпсіздік; дәрілік заттардың қасиеттерін сақтау.
Алайда, сүзгілеу арқылы зарарсыздандыру асептикалық жағдайларда, ламинарлы ауа ағынында дәрілік формаларды өндіруде ғана ұсынылады.
Иондаушы сәулемен зарарсыздандыру-Радиациялық
радиациялық әдіс немесе γ-сәулелермен сәулелік стерильдеу арнайы қондырғыларда бір рет қолданылатын — полимерлі шприцтерді, қан құю жүйелерін, Петри ыдыстарын, тамшуырларды және басқа да сынғыш және термолабильді бұйымдарды өнеркәсіптік стерильдеу кезінде қолданылады.
Бірнеше жылдар бойы фармтехнологияда ультракүлгін (ультракүлгін) сәуле (толқын ұзындығы 253,7 нм) зарарсыздандыру үшін қолданылады. Ультракүлгін сәулелену көздері-сынап кварц шамдары. Олардың күшті бактериостатикалық әсері шамның шығарылу спектрі мен микроорганизмдердің ДНҚ сіңіру спектрінің сәйкес келуіне негізделген, бұл кварц шамдарының сәулеленуімен ұзақ уақыт өңделген кезде олардың өліміне әкелуі мүмкін. Кезде жеткіліксіз мощном әрекет УК да прокариотической торда активизируются процестер жарық және темновой репарации және клетка қалпына келе алады. Бұл әдіс ауаны сору-шығару желдеткішін, қораптардағы жабдықты зарарсыздандыру үшін, сондай-ақ тазартылған суды зарарсыздандыру үшін қолданылады
Стерилизацияның әдістерін бақылау. Ол Бақылау-өлшеу құралдарының, химиялық және биологиялық сынақтардың көмегімен жүзеге асырылады.
Химиялық сынақтардың көмегімен термиялық стерилизацияны бақылау үшін белгілі бір зарарсыздандыру параметрлері кезінде олардың түсін немесе физикалық жағдайын өзгертетін заттар қолданылады. Стерилизацияның термиялық әдістерін бактериологиялық бақылау биотест көмегімен жүзеге асырылады. Биотест - белгіленген материалдан жасалған, тест-микроорганизмдермен ұрықтандырылған объект.
20. Фармацевтикалық үйлесімсіздік. Сипаттамасы. Жіктелуі. Химиялық құбылыстардан туындаған дәрілік заттардың үйлеспеушілік себептері. Фармацевтикалық үйлесімсіздікті жеңу тәсілдері.
Дәрілік заттардың үйлесімсіздігі-бұл препараттың емдік әсерінің әлсіреуі, жоғалуы немесе бұрмалануы немесе жанама немесе уытты әсердің жоғарылауы.
Рецепт жазбаларында үйлеспейтін комбинациялардың пайда болу себептері:
Фармакологиялық үйлесімсіздік-адам ағзасындағы препараттың фармакологиялық әсерінің фармакодинамикалық және фармакокинетикалық механизмдері деңгейінде көрінетін және фармакологиялық әсердің әлсіреуімен, жоғалуымен немесе өзгеруімен, жанама әсердің немесе уытты әсердің пайда болуымен бірге жүретін дәрілік заттардың немесе препараттардың үйлесімі( фармакология курсында зерттелген).
Фармацевтикалық үйлесімсіздік-дәрілік заттардың бір-бірімен немесе қосалқы заттармен өзара әрекеттесуі нәтижесінде препаратты дайындау, сақтау немесе қабылдау кезінде олардың физикалық-химиялық қасиеттері өзгеретін және сол арқылы оның емдік әсері өзгеретін жазба компоненттерінің үйлесімі.
Себептері: Фармацевтикалық үйлесімсіздік агрегаттық күйдің өзгеруінде, дисперсті жүйенің сипатында, тиімсіз немесе одан да көп улы заттардың реакция өнімдерінің түзілуінде көрінеді, бұл дозалау дәлдігінің бұзылуына, науқас үшін тиімсіз немесе улы жаңа құрамның пайда болуына әкеледі.
Көбінесе дәрілік заттардың өзара әрекеттесу процестері қоршаған орта факторларын( жарық, ылғал, температура, сәулелену және т.б.) күшейтеді. Үйлесімсіз комбинациялар кез-келген дәрілік түрінде пайда болуы мүмкін, бірақ әртүрлі жолдармен көрінеді. Көбінесе сәйкессіздіктер LLF-де кездеседі, көбінесе қатты және жұмсақ.
Сонымен қатар, адам ағзасына улы емес реакция өнімдерін қалыптастыру үшін заттардың өзара әрекеттесу процестері жүретін, бірақ қажетті фармакологиялық әсердің әлсіреуі немесе жоғалуы сияқты иррационалды рецепт сияқты нәрсе бар.
Фармацевтикалық үйлесімсіздік келесі топтарға бөлінеді:
Физикалық және физика-химиялық
химиялық
Физикалық және физика-химиялық үйлесімсіздік-агрегаттық күйін немесе дисперсті жүйенің сипатын, біртектілігін және т.б. өзгертетін физикалық және физика-химиялық процестермен байланысты, бұл дәрілік түрді дайындау мен босатудың мүмкін еместігіне әкеледі.
Себептері:
1. ұнтақтарды ылғалдану немесе балқыту:
Ұнтақтар ағып кету қасиетіне ие болуы керек. Ылғалдану екі себепке байланысты жүреді:
1. қоспаның гигроскопиялығын арттыру;
ұнтақ қоспасының балқу температурасын төмендету.
Ылғалдану судың аз мөлшері бар қос тұздардың пайда болуымен және кристалдану суының шығарылуымен де байланысты болуы мүмкін. Ылғалдау тікелей араластыру процесінде немесе біраз уақыттан кейін пайда болады. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы ең маңызды әсер етеді. Ылғал қоспалардың көпшілігі салыстырмалы ылғалдылық 50-60% және одан жоғары болған кезде ағынын жоғалтады.
2. екінші түрі-эвтектикалық қоспалардың пайда болуы. Әдетте, бұл қоспалардың балқу температурасы бөлме температурасынан төмен. Компоненттердің қатынасына байланысты қоспасы ылғалды болады немесе сұйықтыққа айналады. Кейде дәрігер эвтектикалыққа өзі рұқсат береді. Мысалы, тіс тамшыларында камфора, ментол, хлоралгидрат және т.б. үйлескен кезде. ингредиенттердің араласпауы: су майы, су майы және т. б.
2. ингредиенттердің араласпауы: су майы, су майы және т. б.
3. белгілі бір еріткіштегі заттардың ерімейтіндігі - sp заттары тұнбаға түскен кезде.B. бұл сәйкессіздіктер тобына тағайындалған дәрілік заттарды еріту үшін еріткіш мөлшері жеткіліксіз болған жағдайлар жатады.
4. коллоидтық жүйелердің коагуляциясы-электролиттер, су шығаратын сұйықтықтар қосылған кезде, температура, жарық әсерінен, ұзақ сақтау кезінде пайда болады. Фармацевтикалық тәжірибеде коагуляция ихтиол, колларгол, протаргол ерітінділерінде байқалады.
5. адсорбция-олардың біреуінің бетіндегі заттардың фазаларын бөлу (адсорбент) - су тамшыларын, газдарды және т. б. шығару.
Химиялық үйлесімсіздік-дәрілік заттардың өзара әрекеттесуі кезінде химиялық реакция нәтижесінде жаңа заттар пайда болады, олар бастапқы заттарға қарағанда улы болады. ЖЛФ-да жиі кездеседі. Көрінетін және көрінбейтін көріністермен бірге жүруі мүмкін.
Көрінетін көріністер:
1) жауын – шашынның түзілуі-гидролиз, ыдырау реакциялары, тотығу-тотықсыздану процестері нәтижесінде. 2) препарат түсінің, иісінің немесе дәмінің өзгеруі - түсінің пайда болуы және түсінің өзгеруі тотығу - тотықсыздану реакцияларымен байланысты. Олар сұйық, жұмсақ және қатты дәрілік формаларда ауа оттегінің немесе бейорганикалық және органикалық табиғаттың әртүрлі тотықтырғыштарының (сутегі асқын тотығы, калий перманганаты, йод, нитро қосылыстары және т.б.) әсерінен болады.
3) газдардың бөлінуі - күшті қышқылдардың әлсіз Ұшпа қышқылдардың (азотты, көмірлі) тұздарымен үйлесуінде; әлсіз Ұшпа негіздердің тұздарымен (аммоний тұздары, гексаметилентетрамин және т.б.) күшті негіздердің және тотығу-тотықсыздану реакцияларының нәтижесінде пайда болуы мүмкін.
4) тұтану немесе жарылыс
5) тотығу-тотықсыздану процестері
Рецепт жазбасының фармацевтикалық үйлеспеушілігінің алдын алу физикалық-химиялық себептермен, дәрілік түрдің түрімен, қосымша заттардың болуымен, сыртқы орта жағдайларымен және басқа факторлармен анықталады.
Фармацевтикалық сәйкессіздіктің алдын-алу жолын дұрыс таңдаудың міндетті шарты-бұл препараттың фармакологиялық әсерін сақтау. Бұл мүмкін:
1. технологиялық процестің өзгеруі-араластыру, ингредиенттердің еруі, заттардың бөлек еруі реттілігінің өзгеруі
қосымша затты енгізу (дәрігердің келісімі бойынша)
2. препараттан заттардың бірін шығару (сп қоспағанда) А және Б таза түрінде) және оны басқа дәрілік нысанда босату (дәрігердің келісімі бойынша)
3. дәрілік затты фармакологиялық аналогпен ауыстыру (дәрігердің келісімі бойынша)
4. дәрілік түрін ауыстыру (дәрігердің келісімі бойынша)
Жалпы, қандай да бір операцияларды жүргізуге, қолданылатын материалдар мен шикізаттың сапасына, шығымына ж/е дайын өнімнің сапасына қойылатын талаптарды бекіту, тек қана өнім сапасын жақсарту мақсатында емес, өнім шығынын төмендету үшін де қажет. Дәрілік препараттар өндірісін мемлекеттік нормалау д/з – ДЗдың, қосымша заттардың ж/е материалдардың сапасына, тех.процесс пен ДПға қойылатын талаптар жиыны болып табылады.
Дәрілік препараттар өндірісін мемлекеттік нормалау, негізінен, төрт бағытта жүргізіледі:
- Дәрілік препараттар дайындауға рұқсат етілетін адамдар тобын шектеу (фармацевтік жұмысқа құқығы болуытиіс);
- Дәрілік препараттар жазылымының құрамын нормалау;
- Дәрілік препараттарды дайындау үшін қолданылатын дәрілік және қосымша заттар сапасының нормаларын белгілеу;
- Дәрілік препараттар өндіру жағдайларын және технологиялық өндірістің процестерін нормалау.
Маңызы. Рецепті тек жоғарға арнайы білімі бар дәрігерлер ғана жаза алады. Орта білімді медициналық персонал құрамында улы, есірткі және күшті әсер ететін дәрілік заттары бар препараттарды жазуға құқығы жоқ. Фельдшерлер, жеке медициналық пункт меңгерушілері, есірткі заттардан басқа препараттарды ЖРДнан аспайтын мөлшерде жазуына болады. Сонымен қатар, рецепт жазу тіс дәрігерлері мен акушерлерге рұқсат етіледі, бірақ улы және күшті әсер ететін заттарды тек өздерінің мамандықтарына сәйкес белгілеулері керек.
Егерде жазылған рецепт дұрыс болмаған жағдайда, дәрігер жауапты болады. Бұл кезде дәріхана қызметкері рецептіні жазған дәрігермен байланысып, дәрілік заттың атауын, дозасын, фармакологиялық сыйымдылығын анықтап, содан соң науқасқа препаратты босата алады.
Рецепт құрылымы, жазу ережелері Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 22 мамырдағы № 373 «Рецептілерді жазу, есепке алу және сақтау қағидалары» бұйрығымен реттеледі..
Рецептің құрылымы мынандай бөлімдерден тұрады:
Іnscrіptіo - бөлімінде емдеу мекемесінің атауы, мекен-жайы, телефоны көрсетіледі.
Nomen aegrotі – аурудың аты және тегі. Рецептіде науқастың аты-жөні ж/е жасы міндетті түрде көрсетілуі тиіс.
Datum – рецепт жазылған күн (күні, айы, жылы).
Nomen medіcі – дәрігердің аты ж/е тегі. Дәрігер рецепт басында түсінікті етіп аты-жөнін жазып, ал рецепт соңында қол қоюы тиіс.
Іnvocatіo – рецептінің бұл бөлімі бір сөзбен белгіленеді: “Recіpe”- «ал» деген мағынаны білдіреді, қысқартып жазуғада болады: Rp.; Rec.;.
Содан соң, негізгі дәрілік затқа көмекші дәрілік құралдар жазылады – adjuvans.
Әрі қарай дәрілік заттың иісін және дәмін жақсартатын заттар жазылады -corrіgens.
Келесі – форматүзуші заттар – constіtuens (толықтырғыш). Заттардың бұл тобына дәрілік түрдің салмағы, көлемі, агрегаттық күйі ғана емес, сонымен бірге, дәрілік препараттың биологиялық тиімділігі, емдік әсерлігінің ұзақтығы тәуелді болады.
Sіgnatura –Сигнатура мазмұны науқас үшін арналып, дәрілік препаратты қалай қолдану керектігі көрсетіледі.
Subscrіptіo medіcі – дәрігердің жеке қолы.
2. Дәрілік түрлердің агрегаттық күйі, енгізу жолдары бойынша және дисперсиялық жүйе ретінде жіктелуі.
Қазіргі кезде әртүрлі принциптерге негізделген дәрілік түрлер жіктелуінің бірнеше жүйелері белгілі.
Агрегаттық күйіне байланысты дәрілік түрлердің жіктелуін академик ғалым Ю.К.Трапп ұсынған. Барлық дәрілік түрлер агрегаттық күйіне байланысты төрт топқа бөлінеді: қатты, сұйық, жұмсақ және газ тәріздес. Қатты дәрілік түрлерге – жинақтар, ұнтақтар, таблеткалар, пилюлялар, суппозиторийлер, шариктер, таяқшалар, түйіршіктер, микротүйіршіктер; жұмсақ дәрілік түрлерге – жағар майлар, пластырлер; сұйық дәрілік түрлерге – микстуралар, тамшылар, басуға (дәрілі дымқыл дәке), шаюға арналған ерітінділер; газ тәріздес дәрілік түрлерге – газдар, булар, аэрозольдер жатады. Агрегаттық күйі бойынша жіктелу геометриялық түрді сипаттайтын болғандықтан, дәрілік түрлерге алғашқы сипаттама беру үшін қолайлы (конустық, цилиндрлік суппозиторийлер). Сұйық дәрілік түрлер қатты дәрілік түрлерге қарағанда тез әсер етеді, себебі, қатты дәрілік түрлер сіңірілу алдында ағзаның биологиялық сұйықтықтарында еруі тиіс. Бірақ, агрегаттық күйіне байланысты дәрілік түрлердің жіктелуінің бірқатар кемшіліктері бар. Мысалы, бір дәрілік түр құрамындағы қосымша заттардың физикалық қасиетеріне байланысты әртүрлі топқа жатуы мүмкін (мысалы, майлы негізде дайындалған суппозиторийлер – жұмсақ дәрілік түрге, ал полиэтиленоксид негізінде дайындалған суппозиторийлер – қатты дәрілік түрге жатады). Қолдану тәсіліне байланысты дәрілік түрлерге қойылатын ерекше талаптар ескерілмейді (мысалы, ішуге қолдануға арналған ұнтақтар және жара бетіне себуге арналған ұнтақтар.
Дәрілік түрлерді қолдану тәсілі бойынша жіктеуді В.А.Тихомиров ұсынған. Бұл жіктелу дәрілік түрлерге дайындау процесінде орындалуы тиіс бірнеше талаптар қояды (араласу біркелкілігі, стерилдігі, мөлдірлігі, дозалану дәлдігі және т.б.).
Барлық дәрілік түрлерді енгізу жолына байланысты үлкен екі топқа бөледі: энтеральді (ас қорыту трактысы арқылы) және парентеральді (ас қорыту трактысынан өтпей).
Дәрілік түрлердің энтеральді түріне келесі жолдар жатады: ауыз қуысы арқылы, тіл астына, тік ішек арқылы. Ең кең тараған тәсілдің бірі – пероральді (лат. per – арқылы, os, orіs – ауыз), ауыз қуысы арқылы (per os). Бұл ең қарапайым және қолайлы енгізу жолы. Ауыз қуысы арқылы қабылданған дәрілік құралдар ащы ішекте салыстырмалы түрде баяу сіңіріледі. Кейбір заттар үшін пероральді енгізу жолы тиімсіз, себебі, заттар ішек ферменттері немесе асқазанның қышқыл ортасының әсерінен бұзылуы мүмкін (панкреатин, инсулин). Сонымен бірге, осы тәсілмен енгізілген кезде дәрілік заттар қанда 30 минуттан соң ғана пайда болады, сондықтан, бұл енгізу жолы тез емдік көмек көрсету үшін қолданылмайды. Пероральді жолдың модификациясы – жергілікті және жалпы әсер көрсету мақсатында қолданылатын енгізудің сублингвальді (тіл астына) түрі болып табылады. Дәрілік құралдар ауыз қуысының кілегей қабаты арқылы тез сіңіріліп, асқазанішек трактысы және бауыр барьерлерінен тыс жалпы қан айналым шеңберіне түседі. Сублингвальді түрде белсенділігі жоғары дәрілік құралдарды белгілейді: жыныс гормондары, валидол, нитроглицерин. Ректальді (лат. rectus – тіке) – жергілікті және жалпы әсер көрсету үшін тік ішекке енгізу арқылы қолданылатын енгізу жолы. Енгізудің ректальді жолын балалар тәжірибесінде, ес-түссіз жағдайдағы аурулар үшін, гериатрияда қолдану қолайлы.
Парентеральді (лат. par entheron – жанынан, соқпай) енгізу тәсілі әркелкілігімен ерекшеленеді. Бұл теріге жағу, шаншуға арналған және ингаляциялық енгізу жолдары.
Теріге әсер ету үшін көптеген дәрілік түрлер қолданылады (сеппелер, жағар майлар, пасталар, линименттер және т.б.). Дәрілік құралдардың әсері жергілікті немесе жалпы болуы мүмкін. Теріде жүйке ұштары болғандықтан, дәрілік құралдарды енгізудің рефлекторлық жолын пайдалану мүмкіндігі бар. Дәрілік құралдарды кілегей қабыққа жағу кеңінен қолданылады: көзге, мұрынға, құлаққа арналған және уретральды, вагинальды дәрілік түрлер. Кілегей қабаттарында көптеген капиллярлар, қан тамырлары болғандықтан, олардың сіңіру қабілеті жоғары. Кілегей қабаттарында май қатпарлары жоқ, сондықтан, дәрілік заттардың сулы ерітінділерін жақсы сіңіреді. Парентеральды дәрілік түрлер ішінде ерекше орынды ингаляциялық (лат. іnhalare – дем тарту, дем жұту) дәрілік түрлер алады. Олардың көмегімен дәрілік құралдарды тыныс алу жолдары арқылы енгізуге болады: газдар (оттегі, азот шала тотығы, аммиак), жеңіл ұшқыш сұйықтықтар (эфир, хлороформ). Дәрілік заттар тікелей қанға түсетіндіктен, әсер тез көрсетіледі. Парентеральды дәрілік түрлер қатарына ағзаға шприц көмегімен енгізілетін шаншуға арналған дәрілік түрлер де жатады. Дәрілік құралдар тез қанға өтіп, 1- 2 минуттан соң әсер көрсетеді. Шаншуға арналған дәрілік түрлер тез көмек көрсету үшін және ес-түссіз жағдайдағы ауруларға енгізу үшін, асқазан-ішек трактысында бұзылатын дәрілік құралдарды енгізу үшін қолайлы болып табылады. Енгізудің ерекше тәсілін талап ететіндіктен, шаншуға арналған дәрілік түрлерге қатаң талаптар қойылады: стерилділік, апирогендік, механикалық қоспалардың болмауы және тұрақтылық. Дәрілік түрлердің енгізу жолдары бойынша жіктелуінің технологиялық маңызы олардың агрегаттық күйіне байланысты жіктелуіне қарағанда басым. Өйткені, енгізу тәсіліне байланысты дәрілік түрлерге технологиялық процесте қамтамасыз етілуі тиіс белгілі бір талаптар қойылады. Жіктелудің бұл түрі дәрілік препараттарды безендіруде де маңызды болып табылады: этикеткалар және сигнатуралар: жасыл түсті – ішуге арналған, сары түсті – сыртқа қолдануға арналған және көгілдір түсті – шаншуға арналған, қызғылт түсті – көзге арналған.
Дәрілік түрлердің жіктелуін: дисперстік жүйе бөлшектері арасындағы байланыстың болуы немесе болмауы; дисперстік ортаның агрегаттық жағдайы; дисперстік фазаның майдалығы белгілері негізінде жасауға болады (кесте 1).
І. Еркін-дисперсті жүйелер. Бұл жүйелер дисперстік фаза бөлшектерінің арасында өзара әрекеттесудің болмайтындығымен сипатталады. Осыған байланысты олар жылу қозғалысы немесе ауырлық күші әсерінен бір-бірімен еркін қозғала, ауыса алады. Бұл құрылысы жоқ жүйелер. Дисперстік фаза бөлшектері біртұтас бір-бірімен байланыспаған. Мұндай жүйелердің аққыштық және басқа барлық сұйықтықтарға тән қасиеттері болады.
2. Дисперстік ортасы сұйық жүйелер. Бұл топ барлық сұйық дәрілік түрлерді қамтиды. Фаза дисперстігі және дисперстік ортамен байланысының сипаты бойынша бұл жүйелер келесі топтарға бөлінеді:ерітінділер,коллоидты ерітінділер, суспензиялар (қоспалар), эмульсиялар, аралас немесе күрделі жүйелер.
3. Дисперстік ортасы пластикалық немесе тұтқыр жүйелер. Бұл жағдайда агрегаттық күйіне байланысты дисперстік орта сұйықтық және қатты дене арасынан орын алады. Фаза дисперстігі және агрегаттық күйі бойынша бұл жүйелер дисперстік ортасы сұйық жүйелер секілді бөлінеді: ерітінділер, коллоидтар, суспензиялар, эмульсиялар, аралас немесе күрделі жүйелер. Оларды келесі топтарға бөлу тиімдірек: 1) формасы жоқ жүйелер, жалпы масса түрінде болады (жағар майлар, пасталар). Оларға геометриялық форма беру мүмкіндігі болмайды; 2) формасы бар жүйелер, олардың белгілі бір геометриялық формасы болады (суппозиторийлер, шариктер, таяқшалар).
4. Дисперстік ортасы қатты жүйелер. Дисперстік фаза еріген, қоспа түрінде немесе эмульсияланған болуы мүмкін. Бұл жүйелер де формасы бар және формасы жоқ жүйелер болып бөлінеді. Жиі қолданылатын түріне – майлы массалар және қатты полиэтиленгликоль негізінде дайындалған құйылған немесе престелген шариктер жатады.
5. Дисперстік ортасы газ тәріздес жүйелер. Бұл топқа газды қоспалар – ерітінділер аналогтары, аэрозольдер – коллоидты ерітінділер аналогтары, тұмандар – эмульсиялар аналогтары және шаңдар - қоспа аналогтары (ингаляциялар, темекілер) жатады.
ІІ. Байланысты-дисперсті жүйелер. Бұл жүйелер қатты денелердің майда бөлшектерінен тұрады. Бөлшектері бір-бірімен жанасқан және дисперстік ортада өзіндік кеңістіктік торлар және қаңқа құра молекулалық күштер есебінен жанасу нүктесінде біріктірілген. Фаза бөлшектерінің ығысу мүмкіндігі жоқ, тек тербелмелі қозғалыстар ғана жасай алады. Байланысты -дисперсті жүйелердің дисперстік ортасы болуы да, болмауы да мүмкін. Дисперстік ортасы жоқ жүйелер. Бұл ұнтақтарды жанастыру немесе желімдеу арқылы алынған қатты саңылаулы денелер (түйіршіктер, престелген таблеткалар). Бұл топқа, сонымен бірге қатты микрокристалды балқымалар да жатады (какао майы, қатты парафин).
Сіңірілген байланысты-дисперсті жүйелер.
Қазіргі кезде бұл топ дәрілік түрлер болып есептелмейді. Оларға жағар майлар, суппозиторийлер дайындау үшін қолданылатын негіздер және т.б. жатады.
- 3. Мөлшерлеу тәсілдері. Салмағы бойынша мөлшерлеу. Көлемі мен тамшылары бойынша мөлшерлеу. Дозалау дәлдігіне әсер ететін факторлар
Салмақ бойынша дозалау. Дозалау тәсілдерінің ішінде ең жиі қолданылатын тәсіл қатты заттарды да, сұйық заттарды да өлшеуге болатын – салмақ бойынша дозалау. Салмақ бойынша дозалау 2-ші класс техникалық таразылар тобына жататын және эталонды массалармен (өлшегіш тастармен) салыстырғанда дене салмағын көрсететін рычагты таразыларда жүргізіледі. Бұл - дәріханалық қол таразылары, тарирлі техникалық таразылар.
Дәл дозалауды қамтамасыз ету үшін, конструкциясына байланыссыз, таразылар 4 негізгі метрологиялық қасиеттерге ие болуы тиіс: тұрақтылық, сезімталдық, дәлдік, көрсеткіштердің бір қалыптылығы.
Тұрақтылық – тепе-теңдік қалыптан шығарылған, бірақ, бастапқы қалпына 4-6 тербелістен соң қайта келетін таразы қабілеті.
Сезімталдық – тостағаншаларда жатқан жүктер арасындағы минимальды айырмашылықты көрсететін таразы қабілеті. Таразы сезімталдығы иінағаш иығы ұзындығына тура және иінағаш салмағына, жүксалмаққа (тостағанша салмағына, жүкке, артық тиеуге), иінағаштың иілген шамасына, сүйеу (трек) нүктесінен иінағаштың орталық күшіне дейінгі қашықтыққа кері пропорционалды.
Дәлдік – өлшенетін дене массасы және стандартты өлшегіш тас массасы арасындағы дұрыс қатынасты көрсететін таразы қабілеті.
Көрсеткіштердің бір қалыптылығы – бірдей жағдайларда таразыда жүргізілетін, дене массасын бірнеше рет анықтау кезінде бірдей нәтижелер көрсететін таразы қабілеті.
Сұйықтықтарды көлем және тамшы бойынша дозалау
Дәріхана тәжірибесінде масса бойынша дозалаумен бірге көлем және тамшы бойынша дозалау кеңінен қолданылады. Масса бойынша дозалау дәлірек, себебі, көлем және тамшы бойынша дозалау тәсіліне бірқатар факторлар әсерін тигізеді: температура, сұйықтықтың табиғаты, өлшегіш прибордың радиусы, жұмысшы көзінің қырағылығы. Көлем бойынша дозалау тәсілінің бір артықшылығы бар, ол – уақытты үнемдеу мүмкіндігі.
Сұйық дәрілік препараттар ингредиенттерін өлшеу үшін дәріханалық бюреткалар, пипеткалар және тамызғыштар қолданылады. Дәріханалық бюреткалар. Бюретка – концентрлі ерітінділерге арналған градуирленген шыны трубка. Қазіргі кезде 10, 25, 60, 100 және 200 мл сыйымдылықты бюреткалар шығарылады. Дәріханалық пипетка қондырғысы. Дәріханалық пипетка аз көлемді сұйықтықтарды өлшеуге арналған. Пипетканы этикеткамен безендірілген баллон ішіне орналастырады. Пипеткаларды 3, 6, 10 және 15 мл сыйымдылықта шығарады. Тамызғыш қондырғы. МФ анықтамасы бойынша стандартты тамызғыш – 200 С-температурада 1 мл 20 тамшы суды дозалаушы аспап.
- Ұнтақтар дәрілік қалпы ретінде. Анықтау. Жіктелуі. Ұнтақтарға қойылатын талаптар.
Ұнтақтардың артықшылықтары мен кемшіліктері бар.Артықшылығын айтатын болсақ: Дозалану дәлдігі ,Фармакологиялық белсенділігі жоғары; Қолдануға ыңғайлы;Ұнтақтардың дайындалуы оңай; Сақтау мерзімі ұзаққа жетеді; Ұнтақтар жеткізу оңай;Кемшілігіне келсек:Ұнтақ құрамына сұйықты көп мөлшерде енгізуге болмайды; Иіс, бояғыш және ащы затты қолдану қолайсыз; Кристаллдық суын оңай жоғалтады, көгеруге бейім болады;Ұшқыш заттың буын ұнтақ өз бойына сіңіріп, басқа иіс немесе өз иісін жоғалтып алады.
Ұнтақтар қолдану тәсілі, құрамы, дозалануы болып бөлінеді:
Қолдануы бойынша:Ішке және сыртқа
ал құрамы: Жәй ұнтақ және Күрделі ұнтақтар
Дозалануы бойынша: Дозаларға бөлінген,бөлінбеген.
Дозаларға бөлінген дәріханаларда жүргізіледі. Ішуге арналған ұнтақтар көпшілігінде дозаланған (мөлшерленген) күйде жазылады, ал сыртқа қолдануға арналған ұнтақтар жиі мөлшерленбеген (дозаланбаған) күйде босатылады.
Сыртқа қолданылатын ұнтақтар медициналық белгіленуіне қарай мына түрлерге бөлінеді:
- сеппелер (pulveres adspersorіі) - жараларды және терінің, кілегей қабаттың әр түрлі зақымдануларын емдеу үшін қолданылатын өте майда ұнтақтар;
- үрлеуге арналған ұнтақтар (pulveres іnsufflatorіі) – дене қуыстарын емдеуге қолданылады (мұрын, құлақ, жұтқыншақ және т.б.);
- тісті емдеуге арналған ұнтақтар (pulveres dentіfrіcі);
- жәндіктермен күресуге арналған ұнтақтар (pulveres іnsectіcіdі) және т.б.
Ұнтақтар технологиясының сатылары. Ұнтақтар дайындау технологиясы келесі сатылардан тұрады: ұнтақтау; елеу; араластыру; дозалау (мөлшерлеу); орамдау және безендіру; сапасын бағалау.
Мемлекеттік фармакопеяда ұнтақтарға қойылатын талаптар бар, Олар:
- ағымдылық, біркелкілік, ҚР Мемлекеттік Фармакопеясының 1 басылымына сәйкес, егер сәйкес нормативті құжаттарда басқа нұсқау көрсетілмесе, майдаланған ұнтақтар біркелкі, бөлшектерінің мөлшері 0,16 мм аспауы керек. Кейбір заттар бөлшектерінің мөлшері ҚР МФ талаптарына сай келу үшін, арнайы диспергирлеу әдістерін қолдануды қажет етеді.Жеке дозалар массасының рұқсат етілген ауытқулары,түсі, дәмі, иісі,орамы,қаптама дизайны
- алдынғы кезеңде (сыйымдылығын, өлшемін және т.б. тексеру);
- дайындау сатыларында (біркелкілігін, сусымалдығын, түсінің және иісінің ингредиенттерге сәйкестігін тексеру);
- дайын препараттың (органолептикалық бағалау, бөлшектің өлшемін
анықтау, салмағынан ауытқуын және т.б. анықтау);
- босатар кезде бағалау (орамдалуының, безендірілуінің сәйкестігін), қатысты құжаттардың: жазбаша бақылау паспортының, рецепт көшірмесінің және т.б. дұрыс жазылуын тексеру.
4. Тритурация. Тритурацияны қолдана отырып,улы дәрілік заттар сығындылармен, қиын майдалайтын, иісті және бояғыш дәрілік заттармен дайындалатын ұнтақтардың ерекшеліктері.
Улы және күшті әсер ететін дәрілік заттардың мөлшері жалпы ұнтақ салмағына есептегенде 0,05 г кем мөлшерде жазылса, онда олар тритурация түрінде қолданылады.
Тритурация (латын сөзінен trіturatіo – ысқылау) алдын-ала улы немесе күшті әсер ететін заттардың сүт қантымен 1:10, 1:100 қатынасында дайындалған қоспасы. 1:10 қатынасы – мұнда тритурация құрамына 1 г улы немесе күшті әсер ететін зат және 9 г сүт қанты кіреді, ал 1:100 – 1 г улы немесе күшті әсер ететін зат және 99 г сүт қанты болады.
Тиритурацияны қолдану улы және күшті әсер ететін дәрілік заттардың дәл дозалануын қамтамасыз етеді, себебі 0,05 г аз мөлшердегі затты жоғары дәлдікпен қол таразымен өлшеу мүмкін емес. Сонымен қатар тритурациялар аз мөлшердегі улы және күшті әсер ететін дәрілік заттардың жалпы ұнтақ массасында біркелкі таралуын қамтамасыз етеді.
Тритурацияда толықтырғыш ретінде жиі сүт қанты қолданылады, себебі, ол гигроскопты емес, басқа заттармен салыстырғанда, химиялық және фармакологиялық индифферентті: иіссіз, тәтті дәмді, уытты емес. Сүт қантының тығыздығы – 1,52 г/см3 және ол көптеген улы заттардың (алкалоидтардың) тығыздығына жақын, бұл белгілі дәрежеде қоспаның қатпарланып кетуіне жол бермейді.
Тритурацияларды фармацевт-технолог күшті әсер етуші және улы заттармен күрделі ұнтақтар дайындау ережелеріне сай дайындайды. Тритурациялардың сапасын және сандық мөлшерін фармацевт-аналитик тексереді. Қателік жібермеу үшін дәріханада тритурация бір концентрацияда дайындалуы керек. Егер улы заттардың тәуліктік дозасы миллиграммен немесе миллиграммнан төмен мөлшерде берілсе, онда тритурация 1:100 қатынасында дайындалады; егер тәуліктік дозасы сантиграммен берілсе – тритурация 1:10 қатынасында дайындалады.
Тритурацияны қатпарланып кетуден сақтау үшін оны кіші штангласта сақтайды және әр 15 күн сайын келіде араластырып отырады.
Штангласты арнайы безендіреді.
Тритурацияның қандай қатынасын алуды таңдаудан бұрын, улы және күшті әсер ететін заттардың барлық дозаға қажетті жалпы салмағын есептейді.
Ұнтақтарды бояғыш заттармен дайындау. Бояу үшін: бриллиант жасылы, метилен көгі, калий перманганаты, фурацилин, этакридин лактаты, рибофлавин, индигокармин,жатады. Бояғыш заттар ыдыста,құралдарда із қалдырады. Бояғыш заттар атауы жазылып тығыз жабылатын шкафта сақталады. Жұмыс істеген кезде әр затқа жеке таразы, келі мен келсап керек. Ұнтақтар арнайы бөлінген орында дайындайды.Үшқабат тәсілімен дайындайды.
Қиын ұнтақталатын заттармен ұнтақтар дайындау. Қиын ұнтақталатын заттарды этанол және эфирмен бөлек майдалайды. Бұл сұйықтықтар кристаллдардың микрожарықтарына жеңіл еніп, ажыратады және майдалануын жеңілдетеді. Сұйықтық буланған соң, майда дисперсті ұнтақ пайда болады. Қиын ұнтақталатын заттарға иісті және ұшқыш заттар:Ментол, йод, тимол, камфора , фенилсалицилат, салицил қышқылы, бор қышқылы, натрий тетрабораты, стрептоцид жатады. Соңғы үшеуін қосымша сұйықтықтарсыз да майдалауға болады, бірақ, ұнтақтау ұзақ және көп күш керек.Құрамында қиын майдаланатын заттары бар ұнтақтарды пергамент капсулада босатады.
5.Сұйық дәрілік түрлер. Анықтау. Жіктелуі. Сипаттамасы. Сұйық дәрілік түр деген ол – суда, спиртте, майда және басқа еріткіштерде дәрілік заттарды араластырып немесе ерітіп алатын дәрілік түр болып келеді.
Сұйық дәрілік түрлердің артықшылығы олар ағзаға тез сіңіріледі, сондықтан терапевтік әсерді тез көрсете алады. Және де қолдануы қарапайым және қолайлы болып келеді. Ащы дәмі бар дәрілік заттардың дәмін жасыруға болады. Технологиясы да қиын болмайды.
Дисперсологиялық жіктелуі бойынша сұйық дәрілік түрлерді еркін дисперсті жүйеге жатқызады. Бұл кезде дәрілік зат барлық үш агрегаттық күйде бола алады яғниқатты, сұйық, газтәріздес.
Сұйық дәрілік түрді бірнеше белгілері бойынша жіктейді:
1)қолдану жағдайы;
2) дисперсті фазаның ұнтақталуы дәрежесімен және оның дисперстік ортаменбайланысы ;
3)еріткіштің құрамы және табиғаты бойынша.
Дисперсті фазаның ұнтақталуы дәрежесімен және оның дисперстік ортамен байланысы бойынша олар жіктеледі:
нағыз ерітінді және коллоидты ерітінді болып
жоғары молекулалы қосылыстардың ерітіндісі (ЖМҚ);
суспензия және эмульсия;
күрделі жүйелер – дисперсті жүйелердің негізгі типтерінің қиыстырылуы болып келеді
Нағыз ерітінділер. Нағыз ерітінділер екі дисперсті жүйеде болады: - молекулалы-дисперсті жүйелер, олардың бөлшектерінің өлшемі 1 нм-ден кіші. Бұлар электролит емес заттардың ерітінділері (қанттың сулы ерітіндісі, спирттің сулы ерітіндісі); - ионды-дисперсті жүйелер, олардың бөлшектерінің өлшемдері 0,1 нм-ге жақын болады. Олар электролит ерітінділері (натрий хлоридінің, магний сульфатының ерітінділері). Ерітілетін заттың агрегаттық күйіне байланысты нағыз ерітінділер: - қатты заттардың ерітінділері; - сұйық заттардың ерітінділері; - газ тәрізді заттардың ерітінділері болып бөлінеді.
Жоғары молекулалы қосылыстардың (ЖМҚ) ерітінділері. Бұл ерітінділер де нағыз ерітінділер секілді молекулалы-дисперсті, бір фазалы гомогенді жүйелер. Бірақ, бұл ерітінділердің коллоидты ерітінділерге ұқсас қасиеттері бар. Мысалы, ЖМҚ ерітінділері диализге бейім емес, коллоидты ерітінділер секілді диффузия жылдамдығы төмен. Коллоидты ерітінділер. Коллоидты ерітінділер мицеллалар, олардың бөлшектерінің өлшемдері 1-ден 100 нм-ге (0,1 мкм) аралығында жатыр. Нағыз ерітінділерден айырмашылығы: коллоидты ерітінділер гетерогенді жүйелер. Коллоидты ерітінділердің бөлшектері тұнбаға түспейді, жұқа фильтрден өтеді, бірақ, ультрафильтрде ұсталып қалатындығы белгілі. Коллоидты ерітінділер, ЖМҚ ерітінділері және нағыз ерітінділер арасында айқын шекара жоқ. Сондықтан, барлығы ерітінділер деп аталады, мысалы, натрий хлоридінің ерітіндісі, протаргол ерітіндісі, желатин ерітіндісі.
Суспензиялар. Бұл қатты дисперсті фазамен дисперсті ортадан тұратын гетерогенді жүйе. Бөлшектерінің өлшемдері 0,1-10 мкм және одан жоғары болуы мүмкін. Бұл лайлы сұйықтық, бөлшектері тұнбаға түседі, седиментацияланады және кез-келген фильтр материалынан өтпейді.
Эмульсиялар. Бұл дисперсті фазасы мен дисперсті ортасы бір-бірінде ерімейтін немесе араласпайтын сұйықтықтардан тұратын гетерогенді жүйе. Бөлшектерінің өлшемдері 1 мкм-ден 150 мкм-ге дейін болады.
Күрделі жүйелер (аралас). Күрделі жүйелерге өсімдік шикізатынан сумен сығындылау арқылы алынатын сығындыланған заттар ерітіндісі, суспензия, эмульсия түрінде болатын экстракциялық препараттар (тұнбалар, қайнатпалар, шырыштар) жатады. Сұйық дәрілік түрлердің құрамы бойынша жіктелуі - қарапайым сұйық дәрілік түрлер; - күрделі сұйық дәрілік түрлер.
Сұйық дәрілік түрлердің еріткіштің табиғаты бойынша жіктелуі - сулы сұйық дәрілік түрлер; - бейсу сұйық дәрілік түрлер.
Қолдану тәсілі бөлінеді
1. Ішуге қолданатын. Яғни бұл микстура және тамшылар болады.
2. Сыртқа қолданатын
3. Шаншуға қолданылатын дәрілер болып бөлінеді
Құрамы бойынша - қарапайым және күрделі сұйық дәрілік түрлер болып бөлінеді.
Еріткіштің табиғаты бойынша олар:
Сулы және бейсу сұйық дәрілік түрлер болып бөлінеді.
Бұларға жеке тоқталатын болсақ қолдану бойынша ішуге арналған барлық сұйық дәрі түрлерінің күрделі жазылымдары дәріхана тәжірибесінде ертеден микстуралар деп аталған. Микстураларда сұйық орта ретінде суды қолданады.
Сыртқа қолдануға болатын сұйық дәрілік түрлердің рецептурасы әр түрлі,мысалы белгіленуіне байланысты шайюға, жууға, сүрту үшін және т.б пайдаланатын түрлері кездеседі. Бұл ерітіндіде сұйық орта ретінде судан басқа сұйықтықтар мысалы спиртті, майды, глицеринді қолдануы мүмкін.
- Тазартылған су еріткіш ретінде. Сипаттамасы. Дәріхана жағдайында алу. Сапаны бақылау. Сақтау. Құрал-жабдықтар. Сүзу - ерітінділерді механикалық қоспалардан тазарту тәсілі ретінде. Құрал-жабдықтар.
Еріткіштер: сулы – тазартылған су; бейсу – ұшқыш және ұшқыш емес еріткіштер болып бөлінеді.
Сұйық дәрілік түрлерге дисперсті орта ретінде өте жиі «Су, тазартылған» қолданылады. Егер рецептіде еріткіш көрсетілмесе, онда тазартылған су қолданылады. Тазартылған су еріткіштерге қойылатын талаптарға сай, бірақ, оның басқа еріткіштер секілді еріткіштік қасиеті шектелген, яғни еріткіштің белгілі нақты мөлшері дәрілік заттың нақты мөлшерін еріте алады. Микробиологиялық тұрақсыз, сақтау мерзімі 3 тәуліктен аспайды.
Тазартылған суға қатаң талаптар қойылады:
- ол мөлдір, түссіз сұйықтық;
- суда көмір ангидриді, нитраттар, нитриттер, хлоридтер, сульфаттар және ауыр металдар болмауы керек;
- құрғақ қалдығы 0,001%-дан аспауы керек;
- аммиак қоспасы болуы мүмкін, оның мөлшері 0,0002%-дан аспауы керек.
Дәріханада тазартылған суды алу бөлек бөлмеде арнайы қондырғыларды қолдану арқылы ҚР Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 19 наурыздағы № 232 "Дәрілік заттардың, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканың айналысы саласындағы объектілерге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы бұйрығы талаптары бойынша құбырдағы суды айдау тәсілімен жүргізіледі. Бұл бөлмеде басқа жұмыстарды жүргізуге болмайды. Дәріханада дистилляцияны дұрыс жүргізуді, аквадистилляторларды және оның бөлшектерін өңдеуді, сонымен бірге суды жинайтын және сақтайтын жауапты қызметкер тағайындалады. Тазартылған судың сапасына бастапқы құбырдағы ауыз суының құрамы, дистилляторлардың конструкциясының ерекшеліктеріәсер етеді. Өзен немесе құдық сулары қолданылатын ауылды жерлерде суды алдын ала тазалаудан өткізеді, себебі, оның құрамында аммиак және тұздар болуы мүмкін. Тазалау әдісі судағы қоспалардың қасиеттеріне байланысты болады.
Механикалық қоспалардан тазарту тұндыру немесе фильтрлеу арқылы жүргізіледі.
Ерітінділерді механикалық қоспалардан тазарту үшін сүзуді қолданады. Оған Нутч-фильтрін қолдануға болады. Бірақ сүзгі кеуектерінің диаметрінен кіші өлшемді қатты заттардың бөлшектері сүзгіден өтіп кетуі мумкін.
Құрал-жабдықтар:
Аквадистиллятор ДЭ-25 тазартылған су алу үшін дәріханаларда кеңінен қолданылады. Оның өнімділігі 25 л/сағ.Жаңадан орнатылған аквадистиллятор 48 сағат уақыт жұмыс істеуі қажет. Осы уақыт бойы дайындалған суды қолданбайды. Уақыт өткен соң, аппараттан алынған судың сапасы тексеріледі, егер оның сапасы НҚ талаптарына сай болса, қолдануға рұқсат етіледі.Тазартылған суды, жинауға және сақтауға арналған, қабылдағышта жинайды.
«С» типті тазартылған су жинағыштары тот баспайтын болаттан жасалады. Су жинағыштар сыйымдылығы 6, 16, 40, 100 және 250 л көлемінде шығарылады. Жинағыштар су өлшейтін түтікшемен және ағызатын кранмен жабдықталады. Су қабылдағыштарды айына 1-2 рет жуғыш құралдармен тазалау керек.Тазартылғаг су асептикалық жағдайда 3 тәулік бойы 19.04.15 жылы шыққан ҚР Ұлттық экономика министрінің № 232 бұйрығы талаптарына сәйкес сақтлады.
Судың әр сериясы НҚ талаптарына сай тексеріледі. Тазартылған су химиялық және бактериологиялық бақылаудан өтеді. Күнделікті әр баллондағы су хлоридтердің, сульфаттардың және кальций тұздарының жоқтығына сапалық талдаудан өтеді. Тоқсанына бір рет су бақылау лабораториясында толық химиялық талдаудан, тоқсанына екі рет бактериологиялық талдаудан өтеді.
Қосымша:
Сұйық дәрілік түрлерді дайындауға қолданылатын еріткіштер белгілі бір талаптарға сай болуы керек, соның ішінде:
- еріткіштердің еріткіштік қасиетінің жоғары болуы ;
- еріткіштер химиялық және фармакологиялық индифферентті болуы.
Химиялық индифференттілік - бұл еріткіш пен дәрілік зат арасында химиялық әрекеттесудің болмауы. Фармакологиялық индифференттік – еріткіштің ағзаға жағымсыз әсерінің болмауы;
- еріткіштер микроорганизмдердің өсуіне тұрақты болуы;
- жағымсыз иісі мен дәмінің болмауы;
- еріткіштер арзан және қол жетерлік болуы тиіс.
7 Концентрацияланған ерітінділер. Сипаттамасы. Оларды дайындау және сақтау ерекшеліктері. Номенклатурасы. Оларды дайындау шарттары, есептері және тәсілдері, сапасын бақылау.
Концентрацияланған ерітінділер. Сипаттамасы. Оларды дайындау және сақтау ерекшеліктері. Номенклатурасы. Оларды дайындау шарттары, есептері және тәсілдері, сапасын бақылау.
Концентрацияланған ерітінділер - сұйық дисперсиялық ортасы бар дәрілік формаларды дайындау үшін қолданылатын сұйылтылған немесе басқа дәрілік заттармен араластырылған фармацевтикалық дайындаманың дозаланбаған түрі. Дәрілік заттардың бұл жұмыс ерітінділері рецептте көрсетілген концентрацияға дейін сумен тиісті сұйылту негізінде рецептерде көрсетілгеннен гөрі жоғары концентрацияда дайындалады.
Концентрацияланған ерітінділерді қолдану құрғақ заттарды қолданатын қоспалар өндірісінен бірқатар артықшылықтарға ие:
- дайын өнімнің сапасын жақсартуға көмектеседі, өйткені концентрацияланған шешімдер қазірдің өзінде сапалық және сандық көрсеткіштер бойынша стандартталған;
- фармацевт жұмысын жеңілдетеді және күшейтеді;
- науқасқа препараттың бөлінуін тездетеді.
Концентрацияланған ерітінділердің номенклатурасы дәріхананың рецепті бойынша анықталады. Дәріханада алынған рецепттердің барлық санын орындау үшін қажетті мөлшерде және ерітінділердің сақтау мерзімін ескере отырып, ерітінділерді дайындайды.Әдетте, ерітінділердің көлемі 500 миллилитр немесе одан да көп болады.
Концентрацияланған ерітінділерді асептикалық жағдайда дайындайды. Концентрацияланған ерітінділерді дайындау әдістері.
Концентрацияланған ерітінділер көлемді шыны ыдыстарды қолдану арқылы масса-көлемдік әдіспен дайындалады. Мысалы, сізге калий бромидінің 20% (1: 5) ерітіндісінен 1 литр дайындау керек.
1. Ерітінді өлшеуіш ыдыста дайындау. Сыйымдылығы 1 л стерильді көлемді колбаға техникалық таразыда өлшенген 200,0 г калий бромиді воронка арқылы салынып, аз мөлшерде жаңадан қайнатылған (салқындатылған) тазартылған суда ерітіледі. Содан кейін белгіге дейін су қосылады. Ерітінді тығынмен жвбылатын қара шыны колбаға сүзіледі, дұрыстығын, тазалығын және сандық құрамын тексереді.
2. КҰК қолдану арқылы ерітінді дайындау. Егер калий бромидіне 0,27 мл / г-ге тең көлемнің ұлғаю коэффициентін ескеретін болсақ, онда 200,0 г калий бромидінің көлемі 54 мл (200.0-0.27) құрайды, содан кейін 946 мл (1000) мл -54 мл). Бұл жағдайда көлемді ыдыстарды қолдану талап етілмейді. 946 мл жаңа қайнатылған (салқындатылған) тазартылған суды өлшейді және онда 200,0 г калий бромиді ериді.
3. Ерітінді оның тығыздығын ескере отырып дайындау. Бромид калийінің 20% ерітіндісінің тығыздығы 1,144 құрайды, демек, осы ерітіндінің 1 литрінің массасы 1144,0 г болуы керек (P=V * d формуласы бойынша, мұндағы P - ерітіндінің массасы, V - көлем, d - тығыздық). Бромид калийінің осы ерітіндісінде салмақпен алынатындықтан, 1144,0 - 200,0-944,0 г су болуы керек.Ерітінді көлемі 1 литр болады, ал оның салмағы 1144,0 г құрайды. 944 мл жаңа қайнатылған тазартылған суды стендте өлшейді және оған 200,0 г калий бромидін ерітеді. Ерігеннен кейін сүзу жоғарыда сипатталғандай орындалады.
Концентрацияланған ерітінділерді дайындаған кезде қаныққанға жақын концентрациядан аулақ болу керек, өйткені ерітіндінің температурасы төмендегенде еріген зат тұнбасы пайда болуы мүмкін. Концентрацияланған ерітінділер микроорганизмдердің дамуына орта бола алатындығына байланысты оларды асептикалық жағдайда жаңа тазартылған тазартылған суда дайындау керек. Қолданылатын барлық қосалқы материалдар, сондай-ақ оларды дайындауға және сақтауға арналған ыдыс-аяқтар алдын-ала зарарсыздандырылуы керек, ал алынған ерітінділер сүзгіден өткізілуі керек (және сүзілмеген).
Дайындалғаннан кейін концентрацияланған ерітінділер толық химиялық бақылауға ұшырайды (шынайылығы, белсенді заттардың сандық құрамы). Барлық дайындалған концентрацияланған ерітінділер зертханалық журналға жазылады, ал олар сақталатын ыдыстың затбелгісінде ескертпе жазылады: ерітіндінің атауы мен концентрациясы, сериясы мен анализ нөмірі, дайындалған күні.
Сақтау ерекшеліктері:
Концентрацияланған ерітінділердің қоры тығыз жабылған бөтелкелерде салқын және қараңғы жерде 20-22 С температурада немесе тоңазытқышта (3-5 С) сақталады. Дәріханаларда концентрацияланған ерітінділер олар үшін белгіленген жарамдылық мерзімі ішінде қолдануға болатын мөлшерде дайындалады. Жеке шешімдерді сақтау шектері олардың тұрақтылығына байланысты 2-ден 30 күнге дейін белгіленеді.
Егер ерітінді микроорганизмдердің көбеюі үшін орта болса, онда оның жарамдылық мерзімі қысқа, мысалы 5 және 20% глюкоза ерітінділері екі күн бойы сақталады. Глюкоза ерітіндісінің концентрациясының 40 және 50% дейін жоғарылауымен оның жарамдылық мерзімі 15 күнге дейін артады. Соңғысы ерітіндінің осмостық қысымының жоғарылауына байланысты, бұл микроорганизмдердің тіршілік ету жағдайларын төмендетеді. Ерітінділердің түсінің өзгеруі, лайлануы, үлпектердің, шөгінділердің пайда болуы, жарамдылықтың белгісі, тіпті сақтау мерзімі аяқталмаған болса да.
8 Фармацевтикалық технологиядағы Спиртометрия. Сулы-спирт ерітінділеріндегі этил спиртінің құрамын анықтау. Әдістер мен аспаптар. Сулы-спиртті ерітінділерді еріту. Дәріханадағы этил спиртін есепке алу. алкогоиметрия қосу керек спирометрия орнына
Этил спиртінің құрамын анықтауда Гидрометрлер мен қажетті шыны аппараттар 95% -дан кем емес спирт концентрациясы бар таза этил спиртімен мұқият жуылуы керек. Гидрометрге арналған шыны цилиндрді хром қоспасымен, жылы ауыз сумен жуып, тазартылған сумен, содан кейін су-спирт ерітіндісімен шаю керек.
Гидрометрді өлшеуге дайындағаннан кейін оның жұмыс бөлігін ұстауға жол берілмейді. Қажет болса, ареометр шкаладан бос, таяқшаның жоғарғы ұшымен алынады. Өлшеуге дайындалған термометрлер мен араластырғыштар қақпақ сырғымен жабылған цилиндрде сақталады.
Спирт концентрациясын өлшеу алдында сулы-спирт ерітіндісін араластырғышпен жақсылап араластырып, оны ерітіндіден шығармай, сулы-спирттік ерітінді бағанының бүкіл биіктігі бойынша кемінде бес рет жоғары және төмен шайқайды.
Спирт концентрациясын анықтамас бұрын температураны өлшеу қажет. Сулы-спирт ерітіндісінің этил спиртінің концентрациясын анықтаутехнологиялық мақсаттар үшін спирт концентрациясын анықтау минус 25-тен 40 ° C дейінгі температура диапазонында жүргізілуі керек. Есепке алу үшін спирт концентрациясын анықтау бөлме температурасында жүзеге асырылады.
Ұшқыш бейсу еріткіштер. Этил спирті (этанол). C2H5OH - Spіrіtus aethylіcus, Spіrіtus vіnі, Ethanolum.
Этанолды шартты түрде бейсу еріткішке жатқызады, себебі, тәжірибеде абсолютті этанол емес, оның спиртті-сулы ерітінділері қолданылады. Сулы-спиртті ерітіндінің концентрациясын көлемдік пайызбен белгілейді және ол 200С температурадағы абсолютті этанолдың миллилитрмен берілген мөлшерін көрсетеді.
ҚР МФ II томына Этанол (96%) және Этанол сусыз мақалалары, КСРО МФ X басылымына «Spіrіtus aethylіcus 95%» және «Spіrіtus aethylіcus 90%, 70% et 40%» мақалалары енгізілген.
Бірқатар артықшылықтарына қарамастан, этанолдың еріткіш ретінде, қолданылуы шектеулі. Себебі ол:
Фармакологиялық индифферентті емес;дегидраттау,яғни заттардың суын өзіне тартып алу қасиеті бар; ұшқыш,оңайжанады;спирт пен суды араластырған кезде оның көлемі су мен спирттің көлемдерініңарифметикалық қосындысынан кем болады (контракция құбылысы).Этанолды жақсы тығындалатын ыдыста, салқын, оттан алыс жерде сақтайды.
Дәрілік түрлер дайындаған кезде этанол көлеммен дозаланады. Таза күйінде
этанол салмақпен дозаланады.
Фармацевтік кәсіпорындар мен дәріхана ұйымдарында 95%-дық этил
спиртін есепке алу салмақтық өлшемде (г, кг) жүргізіледі.
Әр айдың бірінші күні этил спиртінің нақты көлемі кітаптағы қалдықпен салыстырылады.
Дәріханада этил спирті сапалық-сандық есепке алу салмақпен жүргізілетін болғандықтан, есептеулерде спирт мөлшерін бірден салмақтық бірлікке ауыстырады.
9. 9 Сусыз ерітінділер. Ұшқыш және ұшпайтын еріткіштердегі ерітінділер технологиясының ерекшеліктері.
Сусыз ерітінділер яғни бейсу ерітінділер дегеніміз – иондар мен молекулалардан тұратын гомогенді сұйық дәрілік препараттар. Бұл еріткіштерге спирт, эфир, өсімдік майлары және т.б. жатады. Негізінен сыртқа қолдануға арналған және тері қабаттарын сүртуге, жууға, антисептикалық мақсаттағы бұйымдарда, мұрынға арналған тамшылар ретінде қолданылады.Сусыз ерітінділер қолдануына және физикалық – химиялық қасиетіне байлысты ұшкыш және ұшпайтын ерітіндер болып екіге бөлінеді.
Ұшқыш ерітінділерге-эфир, хлороформ, этанол және коллодий ерітінділері жатады. Бұл ерітінділердің жасалу технологиясының ерекшеліктері: ерітіндіні босатылған құтыға дайындайы; құты құрғақ болуы керек себебі құйылған ерітінді басқа заттармен әрекеттесіп қасиеті төмендеуі мүмкін; алдымен құтыға ерітіндіні кейін еріткішті салады және воронканы пайдаланады; сусыз ертінділерді алу қажет жағдайда құрғақ матамен воронка арқылы сүзіп алады.
Ұшпайтын ерітінділерге вазелин, өсімдік майлар, глицерин, димексид, глицерин – су, т.б. жатады. Жасалу технологиясының ерекшеліктерін айтатын болсақ еріткіштердің тұтқырлығы жоғары сол себепті диффузия баяу жүреді. Еруін тездету үшін еритін заттардың қасиеттерін ескеріп, қыздырады. Қажет болған жағдайда дәкенің көмегімен сүзеді. Және тағы бір ерекшелігі бұл ерітінділер салмақ бойынша әзірленеді.
Бейсу ерітінділерінің технологиясы: еріту, фильтрлеу, орамдау, безендіру сатыларынан тұрады. Әр сатының, еріткіштердің физика-химиялық қасиеттеріне байланысты өзіндік ерекшеліктері бар.
Ұшқыш еріткіште ерітінділерді дайындау. Ұшқыш еріткіште ерітінділерді дайындау кезінде еріткіштің көп мөлшері булану есебінен және ерітіндінің концентрациясы ұлғаюына байланысты жоғалуы мүмкін, сондықтан қыздыру, сүзу немесе фильтрлеу операциялары орындалмайды. Егер рецептіде этанолдың концентрациясы көрсетілмесе, нұсқау (ҚР ДСМ 15.12.05 ж. № 142 бұйрығының 21 тармағы) талаптарына сай 90% этанол қолданылады. Тек йодтың 5% және 10% ерітінділері және баска да кейбір нормативті құжаттармен нормаланатын ерітінділер этанолдың басқа концентрациясында дайындалады. Технологиясының ерекшеліктері:
- ерітіндіні тікелей босататын құтыға дайындайды;
- құты құрғақ болуы керек, себебі су спиртті сұйылтып, басқа еріткішпен араласпайтын дәрілік заттардың ерігіштік қасиетін төмендетеді;
- құтыға алдымен еритін затты, содан соң еріткішті салады. Себебі мойны ылғалданған құтыға затты салу қиын, көп мөлшердегі, көлемді дәрілік заттарды (ұнтақтарды) құтыға воронка арқылы салады;
- сусыз ерітінділерді қажет болған жағдайда ғана құрғақ мақта тампоны арқылы воронканы шынымен жауып сүзеді.
Фармацевтік технологияда өте жиі күшті этанолды сұйылтады немесе белгілі концентрациялы қоспа алу үшін, концентрациясы әртүрлі спиртті ерітінділерді араластырады. Қоймадан дәріханаға 95-96%-дық этанол түседі. Спиртті сұйылтуға қажетті есептеулер келесі тәсілдермен жүргізіледі: сұйылту теңдеуімен, алкоголиметрлік кестелер көмегімен, «Крест» ережесімен.
Сұйылту теңдеу бойынша: x Y *b /a;
мұндағы: х - күшті этанолдың мөлшері, мл;
у - қажетті концентрациядағы этанолдың көлемі, мл;
а - күшті этанолдың концентрациясы,%;
b - қажетті концентрация,%.
Көлемдік сұйылту бойынша есептеулер жүргізген кезде, тек көлемдік концентрация қолданылады
Ұшпайтын бейсу еріткіштерде ерітінділерді дайындау. Дәріханада қолданылатын ұшқыш емес еріткіштердің (глицерин, сұйық парафин, өсімдік майлар) тұтқырлығы едәуір жоғары, сондықтан диффузия баяу жүреді. Еру процесін жылдамдату үшін еритін заттардың қасиеттерін ескеріп, қыздырады. Ерітінділерді қажет болған жағдайда дәке арқылы сүзеді. Бұл ерітінділердің этанол ерітінділерінен ерекшелігі - салмақ бойынша дайындалады. Ерітінділердің салмағы дәрілік зат пен еріткіш салмақтарының қосындысымен анықталады.
10 . Тамшылар, сипаттамасы, жіктелуі. Дәріханалық жағдайда ішуге және сыртқа қолдануға арналған тамшылар технологиясы. Сапасын бақылау.
Тамшылар (Guttae) –тамшымен дозаланатын ішуге және сырт тәнге қолданылатын сұйық дәрілік түр. Тамшы түрінде дәрілік заттардың сулы, майлы, глицеринді және спиртті ерітінділері, сонымен бірге тұндырмалар, сұйық экстрактар және басқа препараттар жазылады. Тамшылар - тамшымен дозаланатын нағыз және коллоидты (кейде майда суспензия түрінде) ерітіндіден тұратын сұйық дәрілік түр. Жіктелуі. Тамшылардың қолдануы бойынша жіктелуі: ішуге арналған тамшылар – Guttae ad usum іnternum; сыртқа қолдануға арналған тамшылар, Guttae ad usum externum. Ішуге арналған тамшылар. Ішуге арналған тамшылар көбінесе дәрілік заттардың судағы, тұндырмадағы, сұйық экстрактыдағы және басқа сұйықтықтардағы ерітінділері болып келеді
Ішке қолдану тамшы технологиясы
1. Бірінші кезекте рецептінің дұрыс жазылғаны тексеріледі: Бланктың түсі қызғылт, дәрігер қолы, жеке мөрі, ЕПМ бас дәрігерінің қолы және мөрі болуы керек.
2. Ішуге қолданылуына байланысты морфин гидрохлоридінің дозасы тексеріледі:
а) Сулы ерітіндінің жалпы көлеміндегі тамшы саны анықталады:
Сулы ерітіндінің 1 мл 20 тамшы бар, сонда дәрілік
түрде жалпы б) Қабылдау саны анықталады. Ол үшін ерітіндінің бүкіл көлеміндегі тамшы саны рецептіде көрсетілген бір рет қабылдауға арналған тамшы санына бөлінеді:
в) Бір реттік дозасын есептеу:
Сыртқа қолдануға арналған тамшылар. Сыртқа қолдануға арналған тамшылар көбінесе, құлақ және мұрын ауруларын емдеу үшін жазылады.
Технологиясы тура солай тек доза тексермесек болады.
Тамшылар құрамындағы улы және күшті әсер ететін заттардың дозаларын тексеру келесі реттілікпен жүргізіледі:
1. Бүкіл сулы ерітінді көлеміндегі тамшылар саны анықталады, ол үшін ерітінді көлемі 20-ға көбейтіледі (сулы ерітіндінің 1 мл стандартты тамызғышқа сәйкес 20 тамшы). Спиртті ерітінділерде тамшылар кестесімен қолданады.
2. Қабылдау саны анықталады. Ол үшін ерітіндінің барлық көлеміндегі тамшылар саны, рецептіде бір рет қабылдау санына берілген тамшы санына бөлінеді.
3. Улы және күшті әсер ететін заттардың реттік дозасын заттардың рецептіде жазылған мөлшерін қабылдау санына бөледі. Реттік және тәуліктік дозалары есептеледі. Есептелген реттік және тәуліктік дозалары нормативті құжаттағы дозалармен салыстырылады.
Тамшылар сапасының негізгі көрсеткіштері:
- енгізу жолдарының анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктеріне дәрілік заттардың физика-химиялық қасиеттерінің сәйкестігі;
- микробтық контаминацияға қауіпсіздік деңгейі;
- дәрілік заттар мен қосымша заттардың сыйымдылығы;
- дәрілік заттар концентрациясының және тамшы көлемінің (салмағының) дәлдігі;
- химиялық және физикалық (суспензиялар, эмульсиялар үшін) тұрақтылығы;
- механикалық қоспалардың болмауы
11Коллоидты ерітінділердің сипаттамасы. Колларгол, протаргол, ихтиол ерітінділері технологиясының ерекшеліктері.
Коллоидты ерітінделер деп құрылымдық бөлігі мицеллар деп аталатын молекуллар мен атомдардың комплексі болып табылатын ультра –микрогетерогенді дәрілік түр. Жалпы колллоидты ерітінділер өлшем бірлігі 1нм-ден 100нм-ге дейін жететін дисперстік фазадан және дисперстік ортадан тұрады.
Коллоидты ерітінділердің негізгі ерекшеліктері:
- Коллоидты ерітінділер - агрегаттық күй жағынан және термодинамикалық тұрақсыз. Олар құрамына үшінші компонент, яғни тұрақтандырғыш қосқан жағдайда ғана тұрақты күйге ауысады.
- Коллоидты ерітінділерінде кері қайту процессі жүрмейді. Егер сулы ерітіндіні буландырып, сосын оған қайта су қосатын болсақ ол бастапқы қалпына келмейді.
- Осмостық қысымы төмен.
- Жоғары молекулалы қосылыстар секілді әлсіз диффузияланады.
- Сезімталдығының жоғары болуына байланысты коллоидты ерітінділер лабильді болып келеді.
- Жарамдылық мерзімі шектеулі.
Коллоидты ерітінділердің арасында колларгол, протаргол және ихтиол ерітінділері кеңінен қолданылады.
Протаргол – ақуыздардың сілтілі өнімдерімен қорғалған гигроскопиялық күміс тотығының заты. Ақуыздардың сілітілі гидролиз өнімдеріне-натрий альбуминаттары жатады. Протарголда күміс тотығының қорғанысы – 8%, ал қалған 92% -ЖМҚ қорғанысы болып табылады. Протаргол ерітіндісін дайындаған кезде протарголды судың бетіне жұқа етіп себелейді, толық еру уақыты - 10-15 мин. Сумен шектелген бөлігінде ісіну байқалады. Еріген препарат төменгі қабатқа түсіп, су препараттың бөліктеріне енеді. Шайқауға болмайды, себебі пайда болған көпіршіктер препараттың бөлшектерін біріктіріп, пептизация процессін қиындатады. Оны қоңыр түсті құтыда сақтайды, себебі жарық әсерінен металдық күміске айналып кетуі және қарайып кетуі мүмкін.
Колларгол – жасыл немесе көкшіл – қара түсті пластинкалар. 70% күміс тотығынан және 30% лизальбин және протальбин қышқылдарының натрий тұздарынан тұрады. Дайындау технологиясы бойынша алдымен колларголды құтыға салып, оның үстіне тазалтылған судың аз мөлшерін қосады. Араластыра отырып, судың қалған бөлігін қосады. Мақта сүзгімен сүзіп, қоңыр түсті ыдысқа құяды.
Ихтиол - битуминозды сланецтардың құрғақ айдалған өнімі. Ихтиол- хиямиылық табиғаты бойынша сланец майының сульфоқышқылының аммоний тұзы. Оның коллоидты гидрофобты бөлігі - тиофен, сульфоихтиол қышқылының аммоний тұзымен қорғалған. Сумен және глицеринмен жеңіл араласады. Дайындау технологиясы бойынша алдымен ихтиолды өлшеп алып, аздаған тазартылған сумен араластырамыз. Сосын судың қалған бөлігін құйып 200мл-ге дейін жеткіземіз. Сүзіп, босататын құтыға құямыз.
12Суспензияның дәрілік қалып ретінде сипаттамасы. Гидрофильді және гидрофобты заттардан алынған суспензия технологиясы. Олардың сапасын бағалау, сатылымға рәсімдеу, сақтау, жетілдіру жолдары.
Суспензия дегеніміз – сұйық ортада ерімейтін қатты дисперстік фазадан тұратын, ішуге, шаншуға сондай – ақ сыртқа қолдануға арналған микрогетерогенді сұйық дәрілік қалып. Суспензияларды дайындалу тәсіліне және құрамына байланысты екі үлкен топқа бөліп қарастырамыз: Ірі суспензиялар және майда суспензиялар. Суспензиялардың осмостық қысымы мен диффузия құбылысы болмайды. Сол себептен сүзу және фильтрация процестері жүргізілмейді. Суспензияларда седиментация процесі жүзеге асады. Ол дегеніміз ауырлық күштері әсерінен тұнбаға түседі. Егер суспензия бөлшектері бір – бірімен жабысып тұнба түзсе, суспензия агрегаттық тұрақсыз, ал егер суспензия бөлшектері бірі-бірімен жабыспай, еркін тұнбаға түссе агрегаттық тұрақты деп аталады. Агрегатық тұрақсыз суспензиялар үшін процесс қайтымсыз, сол себептен агрегаттық тұрақты суспензиялар алуға тырысу керек.
Суспензия түзетін дәрілік заттардың суға байланысты жіктелу келесі бойынша анықталады:
- Гидрофильді заттар өзара екіге бөлінеді: гидрофильді-ісінетін және гидрофильді- ісінбейтін.
- Гидрофобты заттар - беті сумен қиын шыланатын заттар. Олар: гидрофобты қасиеттері айқын байқалатын және айқын байқалмайтын болып екі топқа бөлінеді. Гидрофобты заттармен суспензиялар дайындаған кезде тұрақтандырғыштар қосады - желатоза (Gelatosae), өрік шайыры (Gummі armenіacae), аравия шайыры (Gummі arabіca). Ал декстрин, крахмал шырышы, метилцеллюлоза, карбоксиметилцеллюлозаның натрий тұзы, поливинилпирролидон сирек қолданылады. Гидрофобты қасиеті айқын байқалмайтын заттарға: терпингидрат, бензонафтол, фенилсалицилат, сульфодиметоксин, сульфомонометоксин, сульфадимезин жатады. Бұл препараттармен суспензия дайындаған кезде 1,0 г препаратқа: 0,25 г өрік шайыры, 0,5 г аравия шайыры немесе желатоза қосылады.
Орамдау және безендіру суспензиялардың құрамындағы дәрілік заттардың қасиеттеріне сәйкес жүргізіледі. Суспензияларды олардың көлеміне сәйкес келетін түссіз флаконда босатады. Флаконды яғни құтыны полиэтилен тығынымен тығыз жабады. Флакон негізгі және ескерту этикеткаларымен «Қолданар алдында шайқа», «Салқын жерде сақта» безендіріледі. Суспензиялардың сапасын бағалау. Суспензиялардың сапасын бағалау басқа сұйық дәрілік түрлер секілді, сыртқы түрі мен органолептік қасиеттері, дұрыс орамдалуы және безендірілуі бойынша жүргізіледі. Сонымен қатар суспензияларға тән ерекше қасиеттерін талдайды: біркелкілігін және ресуспендирленуін.
13. Сулы сығындылар.Сипаттамасы, жіктелуі. Сулы сығындыларды дайындау ерекшеліктері, сапасын бағалау және сақтау. Дәрілік өсімдік шикізатынан экстрация алу процесіне әсер ететін факторлар.
Дәріханада әдетте өсімдік шикізатынан тек қана сулы сығындылар - қайнатпа мен тұнбалар дайындалады. Қайнатпа мен тұнбалар дәрілік өсімдіктердің әртүрлі бөліктерінен ex tempore алынған сулы сығындылар. Олар ең қарапайым сығындылар, себебі күрделі құрал жабдықтарды, қымбат немесе қол жетімсіз экстрагенттердің қолдануын талап етпейді.
Алу жолына және шикізат құрамына байланысты сулы сығындылар келесі топтарға бөлінеді: тұнбалар (Іnfusa), қайнатпалар (Decocta), шырыштар – (Mucіlagіnіs). Тұнбалар өсімдіктің жұмсақ бөліктерінен - гүлінен, шөбінен, жапырағынан дайындалады. Қайнатпалар өсімдіктердің қабығынан, тамырынан, сабағынан, тамырсабағынан дайындалады. Шырыштар - жалбызтікен тамырынан, зығыр тұқымдарынан, салеп түйінінен алынады. Сулы сығындылардың артықшылықтары: технологиясының қарапайымдылығы, бастапқы шикізат пен экстрагенттің арзандылығы, әсер етуші заттардың комплексті құрамы, жұмсақ, кейде ұзақ емдік әсері.
Сулы сығындылардың кемшіліктері: сулы сығындылардың тұрақсыздығы (химиялық және микробтық), өсімдік шикізатының стандартты еместігі.
Сығындылау процесі келесі сатылардан тұрады: жібіту, біріншілік сөлдің түзілуі, масса алмасу процесі.
Бірінші сатыда - өсімдік шикізаты сумен шыланып, су жасушаға енеді. Өсімдік материалында гидрофильді заттардың көп болғандығынан, ол сумен жақсы шыланады. Капиллярлы күштердің әсерінен су жасуша қабырғасындағы саңылаулар арқылы өсімдік шикізатымен сіңіріледі, жасушааралық кеңістікті толтырады. Судың саңылаулы таса арқылы өтіп, жасушаға енуі эндоосмос деп аталады. Өсімдік жасушасына судың енуімен бірінші саты аяқталады.
Екінші сатыда біріншілік сөл түзіледі. Жасушадағы су алдымен диффузияға қабілеті жоғары төмен молекулалық заттарды (қышқылдар, алкалоидтар, гликозидтер) еріте бастайды. Содан соң жоғары молекулалы қосылыстар, коллоидтар ериді. Жасуша ішінде жоғары осмостық қысым тудыратын, концентрлі ерітінді түзіледі. Оны біріншілік сөл деп атайды.
Үшінші сатыда - масса алмасу процесі жүреді. Масса алмасу процесі сырттағы еріткіш пен жасуша ішіндегі зат ерітіндісі арасындағы концентрациялардың айырмашылығына негізделген. Жасуша ішінде осмостық қысымы жоғары концентрленген ерітінді түзіледі, ол сөлдің саңлаулы таса арқылы еріткішке концентрациялары теңескенше тепе-теңдік орнағанша жылжуына мүмкіндік жасайды. Бұл сығындылау процесінің соңы. Сонымен, концентрациялар айырмашылығы – сығындылау процесінің қозғалыс күші болып табылады.
Сығындылаудың толықтығына және жылдамдығына әсер ететін факторлар: шикізаттың стандарттылығы, шикізаттың майдалану дәрежесі, шикізат және экстрагент мөлшерлерінің қатынасы, экстракция кинетикасы, өсімдік шикізатындағы әсер етуші заттардың және ілеспелі заттардың физикахимиялық табиғаты, сулы сығындыларды дайындауға қажетті құрал жабдықтар әсері.
Тұнбалар. Шикізатты инфундиркаға салып (Іnfusіo - құямын, демдеймін) есептелген су мөлшерін құйып, жауып, қайнап тұрған су моншасында 15 минут қыздырады, жиі араластырып тұрады. Уақыт өткен соң инфундирканы су моншасынан алып, 20о С температурада тұндыруды жалғастырады, яғни 45 минут. «Суыту» тұнбаның жоғары молекулалық қосылыстармен қанығуына мүмкіндік береді, себебі олар баяу диффузияланады.
Қайнатпалар өсімдіктің гистологиялық құрылысы тығыз тамырынан, тамырсабақтарынан, қабығынан дайындалады. Су моншасында 30 минут тұндырады, себебі оларды сығындылануы қиын. Бөлме температурасында одан әрі сығындылау үшін қайнатпаны 10 минут суытады. Егер ұзақ уақыт суытса, көп мөлшерде крахмал, пектиндер сығындыланып, қайнатпа қоюланады, ол сүзуді қиындатады. 1 л-ден 3 л-ге дейінгі көлемдегі сулы сығынды дайындау кезінде су моншасында тұнбаларды 25 минут, қайнатпаларды үшін 40 минут қыздырады. Тұнбалар мен қайнатпаларды 3 л-ден артық көлемде дайындау рационалды емес, себебі сақталу мерзімі - 2 тәулік.
Сулы сығындылар микроорганизмдердің әсерінен тез бұзылады. Оларды түссіз немесе қоңыр түсті шыны құтыда, полиэтилен тығынымен, бұралатын пластмасс қақпақпен буып түйеді. Тұнбалар мен қайнатпаларды, құрамындағы заттардың физика-химиялық қасиеттеріне байланысты, 25оС жоғары емес температурада немесе мұздатқышта (3-5 о С) сақтайды.
14.Эмульсиялар дәрілік қалып ретінде. Артықшылықтары мен кемшіліктері. Эмульсияларды дайындау ережесі. Әртүрлі физикохимиялық қасиеттері бар дәрілік заттарды эмульсияға енгізу ережесі. Эмульсиялардың сапасын бағалау.
Эмульсия деп дисперстік фазасы және дисперстік ортасы бір бірінде ерімейтін немесе аз еритін сұйықтықтардан тұратын ішуге, сырт тәнге және парентеральды қолдануға арналған сыртқы түрі бойынша біртекті микрогетерогенді жүйе. Ішуге арналған эмульсиялар официналды дәрілік түр.
Дәрілік түр ретінде эмульсиялардың артықшылықтары: ағзаға енгізілген дәрілік заттардың тез терапевтік әсер көрсетуі; майлы және эфир майларын жағымсыз иісін жасыру; шырышты қабатқа тигізетін дәрілік заттардың тітіркендіргіш әсерін жұмсарту; балалар іс-тәжірибесінде эмульсияларды қолдану тиімділігі; бір дәрілік түрге бір-бірінде араласпайтын сұйықтықтарды біріктіру мүмкіндігі.
Эмульсиялардың кемшіліктері: агрегаттық тұрақсыздығы; дәріхана жағдайында технологиясының қиындығы.
Дәндерден жасалынатын эмульсияларды дайындау ережесі:
Дәнді эмульсиялар майдаланған тұқымдардан ондағы суда еритін компоненттерді және майларды сығындылау арқылы дайындалады. Егер жазылымда тұқымдардың мөлшері көрсетілмесе, онда 100,0 г эмульсия дайындау үшін 10,0 г дән (1:10) алынады.
Дәндердің және жемістің қабығының табиғатына байланысты дәрілік шикізатты дайындар алдында әртүрлі жолмен өңдейді.
1. Бадамның, арахистің, грек жаңғағының дәндерін тығыз қабықтарынан тазарту үшін, ыстық сумен мацерациялайды. Ол үшін 60-70 0С ыстық су құйып, 10 минутқа қалдырып, қабығынан тазартады.
2. Асқабақ дәндерін қабығынан құрғақ күйінде тазартады. Бұл кезде жұқа жасыл қабығын қалдыру қажет.
3. Көкнар дәндерінің қабығын алмай, шаңнан тазарту үшін суық сумен шаяды.
Эмульсияны дайындаған кезде тазартылған дәндерді фарфор келіге салып, алынған шикізаттың салмағының 1/10 бөлігіндей сумен біртекті ботқа тәрізді масса түзілгенше ысқылайды, содан соң біртіндеп судың қалған мөлшерін қосады. Құтыны алдын-ала тарирлеп, эмульсияны екі қабат дәке арқылы сүзеді (эмульсия салмақпен дозаланады). Эмульсия дайындаған кезде дәндерден өсімдік майлары, стеариндер, әртүрлі суда еритін компоненттер сығындалады. Олар тұрақтандырғаш рөлін атқарады. Сондықтан дәндерден дайындалған эмульсияларға тұрақтандырғыш қосылмайды.
Майлы эмульсияларды дайындау ережелері:
1. Егер жазылымда майдың атауы көрсетілмесе, онда эмульсия бадам немесе шабдалы майымен дайындалады;
2. Рецептіде майдың мөлшері жазылмаса, онда 100,0 г эмульсия дайындау үшін 10,0 г май алынады (1:10).
3. Эмульсия келіде эмульгаторды маймен және сумен ысқылай отырып дайындалады
4. Эмульсия технологиясы 2 сатыдан тұрады: біріншілік эмульсия алу және оны сумен сұйылту
5. Біріншілік эмульсия алу кезінде оны құрайтын компоненттердің: майдың, эмульгатордың және судың мөлшерлік қатынасын қатаң түрде сақтау қажет. 10,0 г майға 5,0 г желатоза алынады. Біріншілік эмульсияға арналған су: май мен эмульгатор салмағының жартысындай мөлшерде алынады: 10+5 /2=7,5
Эмульсияға дәрілік заттарды енгізу. Эмульсия құрамына кіретін дәрілік заттар олардың полярлы немесе полярсыз фазаларда ерігіштігіне байланысты енгізіледі.
а) Суда еритін заттарды біріншілік эмульсияны сұйылтуға арналған су бөлігінде ерітеді.
б) Майда еритін дәрілік заттарды (камфора, ментол, анестезин, тимол, майда еритін витаминдер, гормонды препараттар) біріншілік эмульсия дайындар алдында майда ерітіп алады. Эмульгаторды және біріншілік эмульсияға қажет судың мөлшерін есептеген кезде, майлы фазаның (май + дәрілік зат) салмағының өсетіндігі ескеріледі.
в) Суда да, майда да ерімейтін дәрілік заттар (танальбин, висмут тұздары, мырыш тотығы, магний тотығы және т.б.) дайын эмульсия құрамына майда ұнтақ (суспензия) түрінде енгізіледі.
г) Майда еритіндігіне қарамастан фенилсалицилат, бензонафтол дайын эмульсия құрамына суспензия түрінде енгізіледі. Егер оларды майда ерітсе, антисептикалық әсері төмендейді. Осы екі дәрілік зат гидрофобты болғандықтан оларды тұрақтандыру қажет. Тұрақтандырғыш ретінде желатоза, шайырлар немесе басқа ББЗ қолданылады.
д) Тұндырмалар, шырындар, сұйық экстрактылар, спиртті ерітінділер дайын эмульсияға сұйылтылған күйінде қосылады.
е) Егер эмульсия құрамына эфир майлары енсе, онда тұрақты эмульсия алу үшін, эфир майларына теңдей немесе екі есе мөлшерде эмульгатор алынады.
Эмульсиялардың сапасын бақылау. Дайындалған эмульсиялардың сапасын басқа ішуге қолдануға арналған сұйық дәрілік түрлердің сапасын анықтау көрсеткіштері бойынша бағалайды. Сонымен қатар эмульсияға тән көрсеткіштер анықталады.
1. Эмульсиялардың термиялық тұрақтылығы. Эмульсиялар - тұрақсыз жүйелер. Қыздырған кезде жеңіл қабатқа бөлініп кетеді. Егер 500С-қа дейін эмульсияны қыздырған кезде ол қабатқа бөлінбесе, онда эмульсия тұрақты деп есептелінеді.
2. Тұтқырлығы. Бұл қасиет сырт тәнге қолдануға арналған эмульсияларға маңызды көрсеткіш болып саналады. Оны анықтау үшін арнайы құрал (вискозиметр) қолданылады. 3. 15 000 айн./мин. жылдамдықта центрифугирлеу кезде эмульсиялар қабатқа бөлінбеуі керек. 4. Біртектілігі. Эмульсиялардың біртектілігін микроскоппен қарап анықтайды. Визуалды (қараусыз көзбен) қарағанда біртекті тұрақты эмульсиялар сүт тәрізді болуы керек.
15Жақпа майы, сипаттамасы, жіктелуі. Дәріхана жағдайында жақпа май өндірудің технологиялық сұлбасы. Жақпа майға арналған негіздер. 15
Жағар (жақпа) майлар деп сыртқа қолданылатын дәрілік түрлер, олар терінің бетінде немесе кілегей қабатта тегіс, жылжымайтын қабат түзуге қабілетті тұтқырлығы жоғары болғандықтан түрін сақтайды, ал жоғары температурада оны жоғалтып, қою сұйықтыққа айналады. Жақпа майлар официналдық дәрілік түр.
Жағар майлар әртүрлі белгілеріне байланысты жіктелінеді:
Белгіленуі бойынша: 1. Қорғаныс жағар майлары- профилактикалық мақсатта теріге және кілегей қабаттарға жағу үшін; 2. Косметикалық жағар майлар. Оларды теріні жұмсарту, қоректендіру, пигментті дақтарды кетіру, емдеу немесе шаштарды түсіру үшін қолданады. 3. Емдік жағар майлар, терінің зақымдалған жеріне, кілегей қабатқа бағытталған түрде жергілікті, локальды әсер көрсетеді. Резорбтивті әсер көрсететін жағар майлар жатады.
Қолданылатын жері бойынша:
1. Жағар майлардың өзі (Unguenta) дерматологиялық жағар майлар; 2. Мұрынға арналған жағар майлар; 3. Көзге арналған жағар майлар ; 4. Вагиналды; 5. Уретралды; 6. Ректалды
Технологиялық:
1.Гомогенді жағар майларда дәрілік затпен негіз арасында фаза аралық бөліну болмайды. Мұндай жағар майларда дәрілік заттар, негізде молекулалық немесе мицеллярлық дисперске дейін жеткізілген, ерітінді түрінде таралады. Гомогенді жағар майлар алынуы бойынша: ерітінді жағар майлар, балқыма жағар майлар, экстракциялық жағар майлар болып бөлінеді;
2.Гетерогенді жағар майлар. Гетерогенді жағар майларда дәрілік зат пен негіз арасында фазааралық бөліну болады. Гетерогенді жағар майлар суспензиялық (тритурациялық), эмульсиялық, аралас болып бөлінеді.
Жақпа майларды дайындау ережелері: Майларды дайындаудағы негізгі технологиялық міндет-негізді дұрыс таңдау және оңтайлы технология, ол жақпа майларына қойылатын барлық талаптардың орындалуын қамтамасыз етуі және олардың жоғары сапасына кепілдік беруі керек.
Дәріханалар жағдайында жақпа дайындау дайындық жұмыстары мен негізгі технологиялық кезеңдерден тұрады. Дайындық жұмысына жақпа негізін таңдау, жақпа компоненттерін есептеу және өлшеу кіреді.
Майларды дайындау бірнеше технологиялық кезеңдерден тұрады: балқыту-еріту-диспергирлеу-эмульгиялау-араластыру-орау-босату.
Технология процесінде постадиялық бақылау (еру толықтығы, араластырудың біркелкілігі және т.б.), сондай-ақ дайын жақпа сапасының технологиялық көрсеткіштері бойынша бағаланады.
Физика-химиялық дисперсті жүйелер ретінде майлар біртекті және гетерогенді болуы мүмкін болғандықтан, олардың технологиясы барлық негізгі кезеңдерді немесе олардың кейбіреулерін қамтуы мүмкін (балқыту және араластыру; балқыту, еріту және араластыру және т.б.). Жақпа майларға дәрілік заттарды енгізу олардың физикалық-химиялық қасиеттері мен жазылған мөлшерін ескере отырып жүзеге асырылады.
Осылайша, жақпа дайындау әдісі тағайындалған заттардың физика-химиялық қасиеттерін және нәтижесінде пайда болатын дисперсті жүйені ескере отырып таңдалады. Жақпа ингредиенттерін араластыру үшін тиісті мөлшердегі ерітінділер немесе жақпа дайындау үшін механикаландыру құралдары қолданылады.
Жағар майларға арналған негіздер: Негіздер жағар майларға қажетті салмақ, дәрілік заттардың сәйкес концентрациясын, қажетті консистенциясын, тұрақтылықты қамтамасыз етеді, сонымен резорбциясының деңгейі мен жылдамдығын реттейтін жағар майлардың белсенді құрамды бөлігі.
Гидрофобты негіздер. Бұл топқа гидрофобтық қасиеті айқын байқалатын, яғни майлармен, көмірсутектермен араласатын немесе оларда еритін, сумен нашар немесе тіпті араласпайтын негіздер:
- майлар және олардың туындылары(жануарлар майлары; өсімдік майлары; гидрогенизацияланған майлар)
- балауыздар(ара балауызы, спермацет,ланолин); - көмірсутекті негіздер(вазелин, петролат,қатты парафин, жасанды вазелин); - силиконды негіздер жатады.
Гидрофильді негіздер тобына: жоғарғы молекулалы көмірсулар және ақуыздар гельдері, синтетикалық ЖМҚ, бейорганикалық заттар, фитостеринді негіздер кіреді.
Липофильді - гидрофильді (дифильді) негіздер: көмірсутектермен салыстырғанда жағармайдағы дәрілік заттардың жоғары резорбциясын қамтамасыз етеді. Липофильді-гидрофильді негіздер адсорбциялық (вазелин 90б ,Сусыз ланолин 10б) және эмульсиялық (Вазелин 60б, Эмульгатор Т-2, 10 б Тазартылған су 30 б) болып бөлінеді. Бұл екі топтың негізгі міндетті компоненті - эмульгатор (ББЗ) кіреді.
16 Суппозиторийлар дәрілік қалып ретінде. Талаптар. Суппозиторийлерге арналған негіздер. Суппозиторийлерді дайындау тәсілдері (Қолмен қалыптау, құю, престеу). ҚР МФ бойынша суппозиторийлердің сапасын бағалау. 16
Суппозиторийлер официналды дәрілік түрлер болып табылады. Суппозиторийлерді тік ішек пен ағзаның одан басқа да табиғи және де патологиялық қуыстарына енгізу үшін қолданады. Суппозиторийлер ректалды, вагиналды және таяқшалар таяқшалар деп жіктеледі. Ректалды суппозиторийлер конус, сигара және де өткір ұшы бар цилиндр түрінде болады. Оларды тік ішекке енгізу үшін қолданады. Вагиналды суппозиторийлер шар, тіл және де жұмыртқа тәрізді болуы мүмкін.Суппозиторийлер тез сіңірілетін болғандықтан, олар шаншуға арналған ерітінділермен де бәсекеге түсе алады, дәрілік заттар асқазан, ішек және бауырға енбей ақ әсер көрсетеді. Тасымалдауға,сақтауға қолайлы.
Суппозиторийлерге қойылатын талаптары: суппозиторийлердің балқу температурасы бізде дене температурасынан жоғары болмау керек; тік ішек сфинктерінің кедергілерінен оңай өтуі үшін бөлме температурасында қатты күйінде болуы керек; суппозиторийлер дәрілік заттарды оңай босатуы керек, кілегей қабатта тітіркендіргіш әсерді көрсетпеу керек; тұрақты түрде жақсы сақталуы керек.
Фармацевтикалық тәжірибелерде қолданылатын суппозиторийдің негіздері бізде 2 түрге бөлінеді. Олар: гидрофобты және гидрофильді. Гидрофобты негіздерге, май және май тәрізді заттар және де олардың табиғи көмірсутекті балқымаларын жатқызуға болады. Гидрофобты негіздерде классикалық негіз ретінде какао майын қолданады. Какао майын шоколад ағашының ұрығынан алады. Оны рецептте негіз көрсетілмеген жағдайда қолданамыз, индифферентті болып келеді, дәрілік заттармен жақсы араласады, пластикалық масса болып табылады. Суды қиын эмульгирлейді және полиморфизм қасиеті тән, демек жоғарғы температурада қатты қыздырған кезде какао майы базаға бөлінеді де қатуы ұзақ уақыт жүреді. Осы кемшілігіне байланысты какао майын қолмен формалауда ғана қолданылады.
Гидрофильді негіздерге келер болсақ: желатин-глицеринді, сабын-глицеринді, полиэтиленоксидтер жатады. Негіздерді дайындау: майдаланылған желатиндерді бөлме температурасындағы тазартылған сумен бірге құямыз, жарты сағаттан артық уақытқа ісінуге қалдырады. Содан соң глицеринді қосамыз да бірдей масса болғанша қыздырамыз. Дайын болған негізден 8 г алынуы тиіс.
Дайындау тәсілдері.1. Қолмен илеу әдісі бойынша суппозиторийлерді дайындауда арнайы құралдарды керек етпейді. Және бл әдіс тиімсіз болып табылады. 2. Келесі бізде қалыпқа құю әдісі. Бұл әдістің ерекшелігі әр түрлі негіздерден формалары бірдей суппозиторийлер дайындауға болады және процесс жылдам жүреді. 3. Престеу әдісі тек қана суппозиторийлік массалары жеткілікті болатын суппозиторийлерге қолданылады. Бұл әдісте престер механикалық немесе автоматты дозалайтын болады. Престеу әдісінде массаның біркелкілігі бұзылмайды, бірақ дайындағанда көп уақытты алады.
Суппозиторийлердің сапасын бағалау. құжаттардың бар екендігі және дұрыстығы; - босатуға дәрілік түрдің дұрыс безендірілгені; - массаның біркелкілігі - ұзына бойы кескен кезде қарусыз көзбен дақтар көрінбеуі; - 20 суппозиторийді 0,01 г дәлдікке дейін өлшеп, орташа салмағын анықтайды. Бір суппозиторий салмағындағы ауытқу мөлшері ±5 % аспауы керек; - липофильді негізде дайындалған суппозиторийлердің балқу температурасын анықтайды, ол 37 0С аспауы керек; 347 - толық деформациялану уақытын анықтайды, ол 3-15 минуттан аспауы керек .
17. Инъекцияға арналған дәрілік қалып ретінде сипаттамасы. Енгізу жолына байланысты жіктеу. Негізгі талаптардың мәні, оларды іске асыру тәсілдері. Инъекциялық ерітінділерге арналған еріткіштер.
Шаншуға арналған дәрілік түрлер ағзаға шприц арқылы тері немесе кілегей қабаттарын бүтіндігін (іnjectіo-впрыскивание) бұзу арқылы енгізілетін дәрілік түрлердің ерекше тобына жатады. Көлемі 100 мл және одан көп болатын шаншуға арналған ерітінділер инфузиялық (лат. іnfusіo - құю) деп аталады.
Қазіргі кезде медициналық өнеркәсіп денсаулық сақтау орындарының инфузиялық препараттарға қажеттілігін қамтамасыз ете алмайды. Глюкоза ерітіндісімен қажеттілік 7%, натрий хлоридының изотондық ерітіндісінен - 10%, тұзды ерітінділермен - 20-30% қанағаттындырылады, ал натрий гидрокарбонаты ерітіндісі өнеркәсіпте тіпті шығарылмайды. Сондықтан, негізі күш өнеркәсіпке қарағанда инфузиялық өнімдерді 40 есе жоғары өндіретін дәріханаларға түсіп отыр. Инфузиялық ерітінділер дәріханалардың экстемпоралдық рецептурасының, 12-25%, аурухана және ауруханааралық дәріханалар экстемпоралдық рецептураның 40-45% құрайды.
Дәрілік заттарды тері арқылы енгізуді (1785 жылы) дәрігер Фуркруа айтқан болатын. Ол скарификатордың көмегімен теріде кесік істеп және алынған жараларға дәрілік заттарды ысқылаған. Алғаш рет дәрілік заттардың ерітінділерін тері арқылы жіберуді 1785 жылдың басында Владикавказ әскери госпитальдің дәрігері Лазарев жасаған. Ол үшін барометрлік түтіктің бір бөлігін поршенімен алып, бос ұшына инеге дейін созылған күміс үштік бекіткен. 1852 жылы чех дәрігері Правац қазіргі заманғы шприц конструкциясын ұсынған.
Дәрілік препараттарды енгізу жеріне байланысты инъекцияның әр түрі (тері ішіне, тері астына, бұлшық етке, қан тамырға, жұлын-милы, ми сауыт ішілік, құрсақ ішілік, плевра ішілік, буын ішілік) қолданылады.
Тері ішілік (іnjectіones іn tracutaneae) инъекция. Инъекцияның бұл тәсілінде ине тек эпидермисті тесу арқылы сұйықтық (0,2-0,5 мл) эпидермис пен дерма арасындағы кеңістікке енгізіледі.
Тері астылық инъекция (іnjеctіones subcutaneae). Ерітінділер 1-2 мл көлемде тері асты клетчаткаға енгізіледі. Тері астына сулы және майлы ерітінділер, сонымен қатар суспензиялар және эмульсиялар енгізіледі.
Бұлшық етке енгізілетін инъекция (іnjеctіones іntramusculares). Сұйықтық (1-2 мл) қалың бұлшық етке енгізіледі. Кей жағдайларда 50 мл-ге дейін сұйықтық енгізіледі. Сулы, майлы, суспензиялар және эмульсиялар түрінде енгізіледі.
Қан тамырына енгізілетін инъекция. Қан тамырына енгізілетін (іnjеctіones іntravenosae) және артерияға енгізілетін (іnjеctіones іntraartherіeales) инъекциялар жатады. Бұл кезде ерітінді күре тамырға (жиі шынтақ) немесе артерияға (сан, иық, ұйқы) енгізіледі. Бұл жағдайда дәрілік заттың әсері тез (1-2 секунд) көрсетіледі. Инъекцияны қан тамырына енгізу тәсілі қанға өте көп мөлшерде сұйықтық енгізуге мүмкіндік береді. Мысалы, физиологиялық ерітінділер кейде үш литрге дейін енгізіледі. Қан тамырларына қанмен жақсы араласатын тек сулы ерітінділерді енгізуге болады.
Жұлын-милы инъекция (іnjеctіones іntraarachnoіdales, cerebrospіnales, endolumbales). Ерітінді ІІІ және ІV бел омыртқа арасындағы омыртқа каналының субарахноидалды және перидуальды кеңістікке енгізіледі. Бұл тәсілмен негізіне жансыздандыратын дәрілер және антибиотиктер енгізіледі. Жұлын-милы инъекцияларда рН мәні 5-тен төмен емес 8-ден жоғары болмайтын нағыз ерітінділер енгізіледі. Жұлын-милы инъекцияларды тәжірибелі дәрігер-хирург жүргізеді.
Мисауыт ішілік инъекция (іnjеctіones suboccіpіtales). Дәрілік зат лезде әсер етеді. Нейтралды реакциялы нағыз ерітінділер (1-2 мл) енгізіледі. Сирегірек инъекцияның басқа түрлері: сүйек ішілік, буын ішілік, плевра ішілік, құрсақ ішілік және т.б. қолданылады. Дәрілік заттардың инъекция түрінде енгізілуі жалпы танылған және кеңінен қолданылатындығы олардың бірқатар артықшылықтарына байланысты.
Шаншуға арналған дәрілік түрлердің артылықшықтары:
- тез терапевтік әсер көрсетеді;
- дәрілік зат дәл дозаланады;
- енгізілетін дәрілік заттар бірден қанға түседі. Дәрілік заттарды өзгертіп, кейде тіпті бұзатын асқазан-ішек жолдары, бауыр сияқты ағзаның қорғаныс барьерлерінен өтпейді;
- ес-түссіз жағдайындағы науқасқа дәрілік затты енгізуге мүмкіндік береді;
- жағымсыз иісі мен дәміне және асқазан-ішек жолдарын тітіркендіруіне байланысты жағдайларды болдырмайды;
- қанды көп жоғалтқан кезде, оны сұйықтықтарымен алмастыру мүмкіндігі (қан алмастырғыштармен).
Шаншуға арналған дәрілердің кемшіліктері:
- инфекция енгізу қаупі; - шприц инесімен ұлпаны жарақаттану нәтижесінде ауырсынуы, осмостық қысымының өзгертуі, рН-мәнінің ауытқуы және т.б;
- майда қан тамырларының қатты заттармен немесе ауа көпіршіктермен бекітілу қаупі
- эмболия;
- дәрілік затты ағзаға енгізу үшін арнайы білімі бар медициналық қызметкердің қажеттігі.
Шаншуға арналған ерітінділерді ұлпаларға және ағза сұйықтарына енгізу терінің және шырышты қабаттардың табиғи қорғаныс баръерлерін бұзып енгізетіндіктен оларға жалпы «Инъекционные лекарственные формы» мақалаға сәйкес келесі талаптар қойылады: стерильдік, апирогендік, тұрақтылық, механикалық қоспаларының болмауы, кейбір ерітінділер фармакопеялық мақалалардағы нұсқауларға сәйкес изотонды, изогидрлі және изоионды болуы керек.
Инені қолдана отырып, әдеттегі инъекциялармен салыстырғанда дәрі-дәрмектерді реактивті енгізу әдісі артықшылықтарға ие: инъекцияның ауыртпалықсыз болуы, әсердің тез басталуы, қажетті дозаның төмендеуі, қайта қабылдау мүмкін еместігі-
"шприц инфекцияларын" беру, инъекторды сирек зарарсыздандыру, ұлғайту
уақыт бірлігінде өндірілетін инъекциялар саны (сағатына 1000-ға дейін).
Инесіз инжекторлар келесі негізгі белгілермен ерекшеленеді:
препаратты енгізу тереңдігі бойынша-тері ішіне, тері астына, бұлшықет ішіне инъекциялар үшін және әмбебап: енгізілетін дозалар саны бойынша көп-
және однодозовые, конструкциясы бойынша-серіппелі гидравликалық, электромеханикалық, электромагниттік және пневматикалық жетегі бар.
Қазіргі уақытта би-1 ("Пчелка"),БИ-2, БИ-3, БИ-5 инесіз инъекторлары шығарылуда. Инесіз инъекторды қолдану парентеральді енгізудің өзіндік жоғары тиімді әдісінің пайда болуына ықпал етеді.
Инъекциялық дәрілік нысандарға қойылатын талаптар.
Инъекциялық нысандарға мынадай талаптар қойылады: механикалық қоспалардың болмауы, стерильділік, тұрақтылық, апирогендік, жекелеген ерітінділерге - изотоникалық-
бұл тиісті нормативтік құжаттарда немесе рецепттерде көрсетілген. Инъекциялық ерітінділер жеке мақалалардың талаптарына сәйкес изогидті және изоионды болуы мүмкін.
Көрсетілген талаптарды іске асыру үшін инъекциялық дәрілік нысандарды дайындаудың ерекше шарттарын сақтау қажет, олар мыналарды көздейді: үй-жайға, өндірістік жабдыққа, персоналға, дәрілік және қосалқы жабдыққа қойылатын талаптар
технологиялық процестерді ұйымдастыру және жүргізу (еріту, тұрақтандыру, сүзу, стерилдеу, буып-түю, таңбалау).,
Инъекциялық дәрілік формаларды дайындау кезінде инъекцияға арналған су, майлы майлар,этилолат, сондай-ақ күрделі еріткіштер еріткіш ретінде қолданылады.
Инъекцияға арналған су (Aqua pro injectionibus). Суды алуға, тасымалдауға және сақтауға қойылатын санитариялық талаптар.
Пирогендік заттар (гр. руг-от, лат.
generatio-туу) микроорганизмдердің тіршілік әрекеті мен ыдырау өнімдерін, токсиндерді, өлі микробтық жасушаларды атайды.
Пирогенді заттардың химиялық құрамы өте күрделі-бұл үлкен молекулалық массасы бар, липосахарид немесе липопептид табиғаты бар ЖИА. Жұтылған кезде олар аллергиялық реакцияларды, безгекті, қалтырауды, цианозды,тұншығуды анафилактикалық шокқа дейін тудырады. Инъекциялық ерітінділерде пирогендік заттар көп болған кезде, тіпті
өлім нәтижесі. Пирогендік заттардың уыттылығы оларда фосфат топтарының болуымен түсіндіріледі. Суда пирогендік заттардан және инъекциялық ерітінділерден термиялық зарарсыздандыру арқылы құтылу мүмкін емес, өйткені бұл термостабильді заттар. Пирогендік заттар Фарфор арқылы да өтеді
бактериялық сүзгілер. Инъекциялық ерітінділер сорбенттерді (белсендірілген көмір, целлюлоза және т.б.) қолдана отырып, пирогендік заттардан босатылады.
Инъекцияға арналған суды асептикалық жағдайда ауыз суды тазарту арқылы алуға болады, оның дизайны су буын буға түскен судың ең кішкентай тамшыларынан босатуға мүмкіндік береді.
Пирогенді заттар ұшып кетпейтіні және су буымен тазартылмайтыны белгілі. Дистилляттың пирогендік заттармен ластануы ең кішкентай су тамшыларын бу ағынымен тоңазытқышқа апару арқылы жүреді.
Осылайша, инъекцияға су алудың басты міндеті-су тамшыларын бу фазасынан бөлу. Осы мақсатта қазіргі уақытта айдау аппараттары ұсынылған,
әдеттегіден айырмашылығы, су буы арнайы сепараторлар арқылы өтеді. Дизайн бойынша олар орталықтан тепкіш, пленка, көлемді, жаппай көлемді, біріктірілген. Орталықтан тепкіш сепараторларда бөлінетін будың айналмалы қозғалысы жасалады және
үдеулердің әсерінен су бөлшектері бу ағынынан қарқынды түрде шығады. Пленка сепараторлары плиталар жиынтығынан тұрады, олардың саңылаулары арқылы бөлінетін бу өтеді. Көлемді сепараторларда су тамшылары ауырлық күшінің әсерінен бу ағынынан түседі, аралас бөлгіштерде екі немесе бірнеше бөлу түрлерінің комбинациясы қолданылады. Кейбір құрылғыларда бу ұзақ, орамалы жолмен жүреді және осы жолда конденсатор біртіндеп тамшы-сұйық фазаны жоғалтады. Осылайша тазартылған бу конденсациядан кейін апирогенді су береді.
Дәріханалардағы шаншуға арналған ерітінділерді дайындаудың технологиялық схемасы келесі сатылардан тұрады: - бөлмені-асептикалық блокты дайындау;
- фармацевт-технологты дайындау;
- ыдыстарды және қосымша материалдарды дайындау;
- дәрілік заттар мен еріткіштерді дайындау;
- дәрілік заттарды еріту;
- тұрақтандыру;
- фильтрлеу;
- ерітінді құрамындағы әсер етуші заттарды химиялық талдау;
- флаконды тығындап, механикалық қоспалардың болмауын бақылау;
- тығынды бекітіп, маркалау;
- ерітіндіні стерильдеу;
- ерітіндінің мөлдірлігін анықтау, түстілігін, механикалық қоспалары болмауын анықтап, химиялық талдау жасау;
- безендіру және босату.
18. Асептика, түсінік. Асептикалық жағдайларда дайындалатын дәрілік түрлер. Дәрілік препараттардың микробтық тазалығының маңызы және микробтық контаминация көздері. 18
Асептика дегеніміз дәрілік препараттарға микроорганизмдердің технологиялық процестің барлық сатысында түсуін минимумға келтіруге мүмкіндік беретін іс-шаралар комплексі, жұмыс режимі.
Асептикалық жағдайларда дайындалатын дәрілік түрлерге:
Шаншуға арналған дәрілік түрлер
Микроорганизмдер жоқ жерге арналған ирригациялық ерітінділер;
Көзге арналған дәрілік түрлер
Жарақаттарды, кілегейлі қабықтарды емдеуге арналған дәрілік түрлер
Құрамында антибиотиктері бар дәрілік түрлер жатады
Қазіргі таңда дәріхананың рецептурасында стерильді дәрілік препараттар өсіп, ассортименті көбейді. Бұлар дәрілік түрлер құрамында микроорганизмдердің өте аз мөлшерде болуы дәлел.
Осы дәрілік түрлерді асептика жағдайында дайындау және де стерильдеу маңыздылығына келер болсақ: 1. Егерде құрамынлда микроорганизмдер болатын дәрілік түрлерді бірден қанға енгізетін болсақ, организм зақымданады.
2. Қоспасында антибиотиктер бар дәрілік препараттарды асептикалық түрде дайындаудың қажеттілігі, дәрілік препаратқа түскен микроорганизмнің ферменті және олардың бұзылуына байланысты, эффектілігі жоғалады.
Ерітінділерді дайындаған кезде түрлі микробтармен ластануы мүмкін, сол үшін асептика ережелерін қатаң сақтап, өнімнің микробпен ластануын болдырмау жағдайларын жасауға ерекше көңіл бөлу қажет.
Асептикалық жағдайды қамтамасыз етуүшін микробтық контимацияның көздерін ескеру керекпіз. Біз оларға: ауа, бөлме, дәрілік заттар, қосымша және орамдау материалдары, жұмысшы материал және еріткішті жатқызамыз.
Асептика жағдайын дайындау бір-бірлерін толықтырып отыратын міндетті шаралардың берік тізбегі саналады. Асептика жағдайы термиялық стерильдеуге төзімсіз дәрілік түрлерді дайындауда өте маңызды болып табылады.
19. Стерильдеу. Фармацевтикалық технологияда қолданылатын стерильдеу әдістерінің салыстырмалы сипаттамасы.
Стерилизация — микроорганизмдерді (бактерияларды, саңырауқұлақтарды, вирустар мен приондарды қоса алғанда) және олардың спораларын әртүрлі бұйымдарда, беттерде және препараттарда толық жою. Стерилизация парентеральды препараттарды өндіруде маңызды рөл атқарады.
Фармацияда мемлекеттік фармакопея рұқсат еткен стерильдеу әдістері қабылданды:
- термиялық (бу және ауа);
- химиялық (газ және бактерицидті заттардың ерітінділері);
- сүзгілеу арқылы стерильдеу;
- радиациялық.
Термиялық зарарсыздандыру әдістері
Термиялық Стерилизация кезінде микробтық жасушалардың протоплазмасы бұзылады және оның қайтымсыз коагуляциясы болады; ферменттік жүйелер зақымдалады. Әдетте, барлық микроорганизмдер, соның ішінде споралар қысым астында және судың қайнау температурасынан жоғары температурада болатын будың әсеріне сезімтал.
Бумен зарарсыздандыру әдісі. Бұл әдіспен зарарсыздандыру 0,11 мПа және 120°С артық қысыммен қаныққан су буымен жүзеге асырылады.
Ауамен зарарсыздандыру әдісі. Стерилизация ауа стерилизаторларында құрғақ ыстық ауамен 160, 180 немесе 200°C температурада жүзеге асырылады.
Стерилизацияның химиялық әдістері
Аспаптарды, аппараттарды, күрделі оптикалық жүйелерді, ірі габаритті бұйымдарды немесе титаннан, полимерлі шайырлардан, резеңкеден жасалған бұйымдарды өңдеу кезінде пайдаланылады.
Газды (суық) стерильдеу үшін этилен тотығы немесе этилен тотығы, формальдегид буы немесе мамандандырылған көп компонентті жүйелері бар герметикалық контейнерлер пайдаланылады.
Ерітінділермен химиялық зарарсыздандыру үшін заттардың негізгі төрт тобы қолданылады:
Қышқыл+тотықтырғыш (мысалы, "Первомур")
Альдегид (мысалы, формалин)
Детергент(мысалы, хлоргексидин биглюконаты)
Галоид (мысалы, Повидон-йод)
Концентрация және зарарсыздандыру уақыты қолданылатын антисептикке немесе дезинфектантқа байланысты.
Сүзгілеу арқылы зарарсыздандыру
Термолабильді заттардың ерітінділерін микроорганизмдер мен олардың спораларын бөгейтін мембраналық және терең сүзгілердің көмегімен сүзгілеу арқылы стерильдейді.
Қазіргі уақытта тазартудың бұл әдісі көптеген инфузиялық ерітінділерді өндіруде де қолданылады, содан кейін олар зарарсыздандырылады.
Сүзгілеу арқылы стерилизациялаудың артықшылықтары: сүзгі қондырғыларының жоғары өнімділігі; жұмысқа ыңғайлы (жылу және химиялық стерилизациямен салыстырғанда); персонал үшін қауіпсіздік; дәрілік заттардың қасиеттерін сақтау.
Алайда, сүзгілеу арқылы зарарсыздандыру асептикалық жағдайларда, ламинарлы ауа ағынында дәрілік формаларды өндіруде ғана ұсынылады.
Иондаушы сәулемен зарарсыздандыру-Радиациялық
радиациялық әдіс немесе γ-сәулелермен сәулелік стерильдеу арнайы қондырғыларда бір рет қолданылатын — полимерлі шприцтерді, қан құю жүйелерін, Петри ыдыстарын, тамшуырларды және басқа да сынғыш және термолабильді бұйымдарды өнеркәсіптік стерильдеу кезінде қолданылады.
Бірнеше жылдар бойы фармтехнологияда ультракүлгін (ультракүлгін) сәуле (толқын ұзындығы 253,7 нм) зарарсыздандыру үшін қолданылады. Ультракүлгін сәулелену көздері-сынап кварц шамдары. Олардың күшті бактериостатикалық әсері шамның шығарылу спектрі мен микроорганизмдердің ДНҚ сіңіру спектрінің сәйкес келуіне негізделген, бұл кварц шамдарының сәулеленуімен ұзақ уақыт өңделген кезде олардың өліміне әкелуі мүмкін. Кезде жеткіліксіз мощном әрекет УК да прокариотической торда активизируются процестер жарық және темновой репарации және клетка қалпына келе алады. Бұл әдіс ауаны сору-шығару желдеткішін, қораптардағы жабдықты зарарсыздандыру үшін, сондай-ақ тазартылған суды зарарсыздандыру үшін қолданылады
Стерилизацияның әдістерін бақылау. Ол Бақылау-өлшеу құралдарының, химиялық және биологиялық сынақтардың көмегімен жүзеге асырылады.
Химиялық сынақтардың көмегімен термиялық стерилизацияны бақылау үшін белгілі бір зарарсыздандыру параметрлері кезінде олардың түсін немесе физикалық жағдайын өзгертетін заттар қолданылады. Стерилизацияның термиялық әдістерін бактериологиялық бақылау биотест көмегімен жүзеге асырылады. Биотест - белгіленген материалдан жасалған, тест-микроорганизмдермен ұрықтандырылған объект.
20. Фармацевтикалық үйлесімсіздік. Сипаттамасы. Жіктелуі. Химиялық құбылыстардан туындаған дәрілік заттардың үйлеспеушілік себептері. Фармацевтикалық үйлесімсіздікті жеңу тәсілдері.
Дәрілік заттардың үйлесімсіздігі-бұл препараттың емдік әсерінің әлсіреуі, жоғалуы немесе бұрмалануы немесе жанама немесе уытты әсердің жоғарылауы.
Рецепт жазбаларында үйлеспейтін комбинациялардың пайда болу себептері:
- Жаңа дәрілік және қосымша заттардың физика-химиялық және фармакологиялық қасиеттері туралы, заттардың бір-бірімен немесе қосымша заттармен өзара әрекеттесуі туралы анықтамалық, ғылыми әдебиеттерде қажетті ақпараттың болмауы
- Дәрігердің, фармацевтің біліксіздігі, олардың дәрілік заттардың қасиеттерін және олардың әсер ету механизмдерін білмеуі
- Көп компонентті қосылыстардағы заттардың әрекетін болжаудың күрделілігі
- Фармацевтің "жасырын үйлесімсіздікті"тани алмауы
Фармакологиялық үйлесімсіздік-адам ағзасындағы препараттың фармакологиялық әсерінің фармакодинамикалық және фармакокинетикалық механизмдері деңгейінде көрінетін және фармакологиялық әсердің әлсіреуімен, жоғалуымен немесе өзгеруімен, жанама әсердің немесе уытты әсердің пайда болуымен бірге жүретін дәрілік заттардың немесе препараттардың үйлесімі( фармакология курсында зерттелген).
Фармацевтикалық үйлесімсіздік-дәрілік заттардың бір-бірімен немесе қосалқы заттармен өзара әрекеттесуі нәтижесінде препаратты дайындау, сақтау немесе қабылдау кезінде олардың физикалық-химиялық қасиеттері өзгеретін және сол арқылы оның емдік әсері өзгеретін жазба компоненттерінің үйлесімі.
Себептері: Фармацевтикалық үйлесімсіздік агрегаттық күйдің өзгеруінде, дисперсті жүйенің сипатында, тиімсіз немесе одан да көп улы заттардың реакция өнімдерінің түзілуінде көрінеді, бұл дозалау дәлдігінің бұзылуына, науқас үшін тиімсіз немесе улы жаңа құрамның пайда болуына әкеледі.
Көбінесе дәрілік заттардың өзара әрекеттесу процестері қоршаған орта факторларын( жарық, ылғал, температура, сәулелену және т.б.) күшейтеді. Үйлесімсіз комбинациялар кез-келген дәрілік түрінде пайда болуы мүмкін, бірақ әртүрлі жолдармен көрінеді. Көбінесе сәйкессіздіктер LLF-де кездеседі, көбінесе қатты және жұмсақ.
Сонымен қатар, адам ағзасына улы емес реакция өнімдерін қалыптастыру үшін заттардың өзара әрекеттесу процестері жүретін, бірақ қажетті фармакологиялық әсердің әлсіреуі немесе жоғалуы сияқты иррационалды рецепт сияқты нәрсе бар.
Фармацевтикалық үйлесімсіздік келесі топтарға бөлінеді:
Физикалық және физика-химиялық
химиялық
Физикалық және физика-химиялық үйлесімсіздік-агрегаттық күйін немесе дисперсті жүйенің сипатын, біртектілігін және т.б. өзгертетін физикалық және физика-химиялық процестермен байланысты, бұл дәрілік түрді дайындау мен босатудың мүмкін еместігіне әкеледі.
Себептері:
1. ұнтақтарды ылғалдану немесе балқыту:
Ұнтақтар ағып кету қасиетіне ие болуы керек. Ылғалдану екі себепке байланысты жүреді:
1. қоспаның гигроскопиялығын арттыру;
ұнтақ қоспасының балқу температурасын төмендету.
Ылғалдану судың аз мөлшері бар қос тұздардың пайда болуымен және кристалдану суының шығарылуымен де байланысты болуы мүмкін. Ылғалдау тікелей араластыру процесінде немесе біраз уақыттан кейін пайда болады. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы ең маңызды әсер етеді. Ылғал қоспалардың көпшілігі салыстырмалы ылғалдылық 50-60% және одан жоғары болған кезде ағынын жоғалтады.
2. екінші түрі-эвтектикалық қоспалардың пайда болуы. Әдетте, бұл қоспалардың балқу температурасы бөлме температурасынан төмен. Компоненттердің қатынасына байланысты қоспасы ылғалды болады немесе сұйықтыққа айналады. Кейде дәрігер эвтектикалыққа өзі рұқсат береді. Мысалы, тіс тамшыларында камфора, ментол, хлоралгидрат және т.б. үйлескен кезде. ингредиенттердің араласпауы: су майы, су майы және т. б.
2. ингредиенттердің араласпауы: су майы, су майы және т. б.
3. белгілі бір еріткіштегі заттардың ерімейтіндігі - sp заттары тұнбаға түскен кезде.B. бұл сәйкессіздіктер тобына тағайындалған дәрілік заттарды еріту үшін еріткіш мөлшері жеткіліксіз болған жағдайлар жатады.
4. коллоидтық жүйелердің коагуляциясы-электролиттер, су шығаратын сұйықтықтар қосылған кезде, температура, жарық әсерінен, ұзақ сақтау кезінде пайда болады. Фармацевтикалық тәжірибеде коагуляция ихтиол, колларгол, протаргол ерітінділерінде байқалады.
5. адсорбция-олардың біреуінің бетіндегі заттардың фазаларын бөлу (адсорбент) - су тамшыларын, газдарды және т. б. шығару.
Химиялық үйлесімсіздік-дәрілік заттардың өзара әрекеттесуі кезінде химиялық реакция нәтижесінде жаңа заттар пайда болады, олар бастапқы заттарға қарағанда улы болады. ЖЛФ-да жиі кездеседі. Көрінетін және көрінбейтін көріністермен бірге жүруі мүмкін.
Көрінетін көріністер:
1) жауын – шашынның түзілуі-гидролиз, ыдырау реакциялары, тотығу-тотықсыздану процестері нәтижесінде. 2) препарат түсінің, иісінің немесе дәмінің өзгеруі - түсінің пайда болуы және түсінің өзгеруі тотығу - тотықсыздану реакцияларымен байланысты. Олар сұйық, жұмсақ және қатты дәрілік формаларда ауа оттегінің немесе бейорганикалық және органикалық табиғаттың әртүрлі тотықтырғыштарының (сутегі асқын тотығы, калий перманганаты, йод, нитро қосылыстары және т.б.) әсерінен болады.
3) газдардың бөлінуі - күшті қышқылдардың әлсіз Ұшпа қышқылдардың (азотты, көмірлі) тұздарымен үйлесуінде; әлсіз Ұшпа негіздердің тұздарымен (аммоний тұздары, гексаметилентетрамин және т.б.) күшті негіздердің және тотығу-тотықсыздану реакцияларының нәтижесінде пайда болуы мүмкін.
4) тұтану немесе жарылыс
5) тотығу-тотықсыздану процестері
Рецепт жазбасының фармацевтикалық үйлеспеушілігінің алдын алу физикалық-химиялық себептермен, дәрілік түрдің түрімен, қосымша заттардың болуымен, сыртқы орта жағдайларымен және басқа факторлармен анықталады.
Фармацевтикалық сәйкессіздіктің алдын-алу жолын дұрыс таңдаудың міндетті шарты-бұл препараттың фармакологиялық әсерін сақтау. Бұл мүмкін:
1. технологиялық процестің өзгеруі-араластыру, ингредиенттердің еруі, заттардың бөлек еруі реттілігінің өзгеруі
қосымша затты енгізу (дәрігердің келісімі бойынша)
2. препараттан заттардың бірін шығару (сп қоспағанда) А және Б таза түрінде) және оны басқа дәрілік нысанда босату (дәрігердің келісімі бойынша)
3. дәрілік затты фармакологиялық аналогпен ауыстыру (дәрігердің келісімі бойынша)
4. дәрілік түрін ауыстыру (дәрігердің келісімі бойынша)
Ctrl
Enter
Заметили ошЫбку
Выделите текст и нажмите Ctrl+Enter
Написать комментарий
Посетители, находящиеся в группе Гости, не могут оставлять комментарии к данной публикации.