GxP шеңберінде дәрілік заттардың сапасын қамтамасыз ету тұжырымдамасы мен Фармацевтикалық өндірісті лицензиялау GMP стандарттарына сәйкес сессия жауаптары
moder- 11-02-2022, 18:48
- Комментов: 0
- Просмотров: 6 508
Лицензирование
Лицензия дегеніміз – қандай да бір қызмет түрімен айналысу үшін мемлекеттік құзырлы органның азаматқа беретін рұқсаты.
Фармацевтикалық қандай-да бір қызметте жұмыс атқару үшін лицензия болуын талап ететін фармацевтикалық қызметтер “Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы”ҚР 2020 жылғы 7 шілдедегі кодесінде қарастырылған.Сонымен қатар, «Фармацевтикалық қызмет саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің кейбір мәселелері туралы»
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 15 маусымдағы № ҚР ДСМ-65/2020 бұйрығында лицензиялау жайлы аспектілері көрсетілген.Олар:
1) дәрілік заттарды өндіру;
2) медициналық бұйымдарды өндіру;
3) дәрілік препараттарды дайындау;
4) медициналық бұйымдарды дайындау;
5) дәрілік препараттарды көтерме саудада өткізу;
6) медициналық бұйымдарды көтерме саудада өткізу;
7) дәрілік заттарды бөлшек саудада өткізу;
8) медициналық бұйымдарды бөлшек саудада өткізу.
Сонымен қатар, фармацевтикалық қызмет түрін ликензиялау барысында лицензиат, лицензиар және т.б ұғымдар қолданылады.Лицензиар және лицензиат ұғымдарының айырмашылығы: лицензиат – лицензиялық келісімге сәйкес лицензия объектісін пайдалану құқығын алатын жақ, ал лицензиар – бұл лицензия беруші мемлекеттік орган болып табылады.Фармацевтикалық қызмет жоғары немесе орта кәсіби фармацевтикалық білім алған жеке тұлғалардың, сондай-ақ денсаулық сақтау саласындағы қызмет ететін заңды тұлғалардың кәсіби қызметін қамтиды.Фармацевтикалық қызметті іске асыру үшін арнайы белгіленген шарттар қажет, сондықтан лицензияланған объектілер сол шарттарға сәйкес келуі керек.. Дәріханаларға лицензия беретін кезіде санитарлық ережелерді қолдануға болады, үй-жайлар тауарлардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуі санитарлық режим мен өрт қауіпсіздігі талаптарына сәйкес келуі керек.
Лицензиялауға жататын қызмет түрлері:
1) дәрілік заттарды өндіру;
2) медициналық бұйымдарды өндіру;
3) дәрілік препараттарды дайындау;
4) медициналық бұйымдарды дайындау;
5) дәрілік препараттарды көтерме саудада өткізу;
6) медициналық бұйымдарды көтерме саудада өткізу;
7) дәрілік заттарды бөлшек саудада өткізу;
8) медициналық бұйымдарды бөлшек саудада өткізу.
Фармацевтикалық қызметке лицензия алу үшін келесі құжаттар қажет:
1) өтініш;
2) заңды тұлға үшін - жарғының және өтініш берушіні заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмелері;
3) жеке тұлға үшін-жеке басын куәландыратын құжаттың көшірмесі;
4) жеке кәсіпкер үшін - өтініш берушіні жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмесі;
5) өтініш берушіні салық органында есепке қою туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмесі;
6) фармацевтикалық қызметпен айналысу құқығы үшін лицензиялық алымның бюджетке төленгенін растайтын құжат;
7) фармацевтикалық қызметке қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес мәліметтер мен құжаттар.
Фармацевтикалық қызметке: дәрілік заттарды өндіруге, дайындауға, көтерме және бөлшек саудада сатуға қойылатын біліктілік талаптары мыналардың болуын қамтиды:
1. Санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормаларға сәйкес келетін объектіге жеке кіретін есігі бар үй-жайлар мен алаңдарға арналған мүліктік құқықтарды растайтын құқық белгілейтін құжаттардың нотариалдық куәландырылған көшірмесінің және оны жалға алған жағдайда үй-жайлар мен алаңдарды жалға алу туралы шарттың көшірмесі.
2. Жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеу және мемлекетік техникалық тексеру саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды және қызметті мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын уәкілетті органға ведомоствалық бағынысты мемлекеттік кәсіпорын берген техникалық паспорттың нотариалдық куәландырылған көшірмелері.
3. Санитарлық-гигиеналық киім, өртке қарсы мүкәммал және қызметкерлерді қауіпсіздік техникасы мен өрт қауіпсіздігіне оқыту жөніндегі нұсқаулықтар;
4. Дәрілік заттар айналымы саласындағы нормативтік құжаттарға сәйкес дәрілік заттардың сапасын бақылауды және өндіру, дайындау, сақтау және сату шартарын сақтауды қамтамасыз етуге арналған жабдық пен жиһаз, мүкәммал, аспаптар мен аппаратура. Фармацевтикалық қызметтi лицензиялау кезiнде қойылатын бiлiктiлiк талаптары «Медициналық және фармацевтикалық қызметке қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 22 қазандағы № ҚР ДСМ-148/2020 бұйрығында белгіленген. Дәрілік заттарды шығаратын ұйымдар үшін:
• белгіленген тәртіппен берілген өндірілетін дәрілік заттардың тіркелуін және қайта тіркелуін растайтын құжаттардың көшірмелері; • дәрілік заттар айналымы саласындағы нормативтік құжаттарға сәйкес шикізаттың, жартылай дайындалған өнімдердің, көмекші материалдардың және дайындалған өнімнің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз ететін сақтау жағдайлары;
• дәрілік заттарды өндіру бойынша ұйым жетекшісінің жоғары фармацевтикалық білімін және мамандығы бойынша кемінде 3 жыл жұмыс өтілін растайтын құжаттардың нотариалды куәландырылған көшірмелері;
• дәрілік заттар өндірісінде тікелей жұмыс істейтін бөлімшелердің басшыларында (мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі болған жағдайда) жоғары фармацевтикалық немесе химия-технологиялық, химиялық білімін растайтын құжаттардың нотариалдық куәландырылған көшірмелері. Бұл ретте химиятехнологиялық немесе химиялық білімі бар тұлғаларды белгіленген тәртіппен дәрілік заттар айналымы саласындағы мемлекеттік орган аттестаттайды;
• дәрілік заттардың сапасын бақылауды жүзеге асыратын қызметкерлерде жоғары фармацевтикалық немесе химиялық білімін растайтын құжаттардың нотариалдық куәландырылған көшірмелері;
• өндірістің технологиялық процесінде қолданылатын жабдықтарға қызмет көрсету жөніндегі инженердің болуын растайтын, заңды тұлғаның мөрімен және басшының қолымен куәландырылған құжаттардың көшірмесі талап етіледі.
1)Жалпы ережелер
Бұл сан.-эпидемиологиялық қағидалар "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" 2009 жылғы 18 қыркүйектегі кодексі бойынша әзірленді.
2)Бөлмелер мен жабдықтарға қойылатын сан.-эпидемиологиялық талаптар.
Барлық жабдықтардың, мүкәммалдардың, жиһаздардың гигиеналық қаптамасы болады. Себебі, бөлмені зарарсыздандыру кезінде дезинфекциялайтын құралдарға төзімді болуы қажет. Сонымен қатар, ДЗ-тар мен МБ-дың айналысы саласындағы объектілердің өндірістік үй-жайлары, өндірістік жабдықтары мен жиһаздары жуу және дезинфекция жасайтын құралдарының көмегімен ылғалды жинайды.
3)Жобалау кезінде қойылатын сан.-эпидемиологиялық талаптар.
Дәрі-дәрмек дүкендері, медициналық бұйымдар мен оптика дүкендері және дәріханалық қоймалар міндетті түрде жеке және бөлек жерде орналасқан ғимараттарда орналасу керек.
Жылжымалы дәріханалар шкафтармен, ДЗ-ды және МБ-ды сақтау үшін арналған мұздатқышпен және қолды жууға арналған су жинайтын багы бар қолжуғышпен жабдықталу керек.
4)Қызметкерлерге қойылатын сан.-эпидемиологиялық талаптар.
Асептикалық жағдайдаларда қызметкер жұмыс алдында орындалатын өндірістік операцияларға сәйкес келетін түксіз матадан тігілген стерильді санитариялық киімге ауыстыру керек. Асептикалық жағдайда жұмыс істеу барысында персоналға парфюмерлік және косметикалық өнімдерді қолдануға, сонымен қатар сағаттар мен зергерлік бұйымдарды киюге тыйым салынады. Сонымен қатар, қызметкерлерге 2 жинақтамадан санитариялық киім және ауысымдық аяқ киім беріледі.
5)Стерилдеу мен дезинфекциялау кезінде қойылатын талаптар
Тері немесе тамыр ішілік дәріні жіберуге арналған ерітіндіні, нәрестелерге арналған дәрілік препараттарды және көзге арналған тамшыларды өндірістік блоктан шлюзбен бөлінген, қызметкерлер кіретін арнайы жеке 2 немесе бірнеше есігі бар асептикалық блокта дайындалады. Ауа шлюзіне кірер алдында қолды міндетті түрде жуады, және ауысымдық аяқ киім, гигиеналық мақсатта аяқ киім сыртынан киілетін қапшық, медициналық халат пен қалпақ, әр 4 сағат сайын ауыстырып бір реттік ауаны өткізетін таңғыш тағады, соңынан қолды зарарсыздандыратын ерітіндімен өңдеп кепкенін күтеді.
6)Бөлмелер мен үй-жайларды сумен жабдықтауға, желдетуге және жарықтандыруға қойылатын талаптар
ДЗ-тар мен МБ-дың айналысы саласындағы объектілер ыстық және салқын сумен жабдықтаудың орталықтандырылған жүйелері қарастырылу қажет. Олар: жарықтандыру, желдету, кәріз, жылыту т.б. жүйелер. Сонымен қатар, бөлмелердегі ауаның алмасу жиілігі мен температурасы арнайы санитариялық принциптерге байланысты айқындалады.
Фармацевтикалық әзірлеу - бұл дәрілік препарат құрамын осы дәрілік нысанда ғылыми негіздеуге, өндірістік процесс пен оны бақылауға, буып-түю материалдарын таңдауға, сондай-ақ физика-химиялық, биологиялық және микробиологиялық қасиеттерін зерделеуге бағытталған кешенді эксперименттік зерттеулер; бұл зерттеулерді өнімнің өмірлік циклі ішінде сапалы препарат жасау, оны тіркеу және сериялық өндіріс кезінде сапаны қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырған жөн.
Фармацевтикалық әзірлеудің мақсаты - белгілі бір функционалды сипаттамалары бар өнімді үнемі шығару үшін тиісті сападағы препаратты жасау және оны өндіру процесін негіздеу. Жаңа дәрілік заттарды фармацевтикалық әзірлеу жаңа фармакологиялық белсенді заттарды іздеуді, олардың дәрілік қасиеттерін кейіннен зерттеуді, сондай-ақ клиникаға дейінгі зерттеулерді қамтиды.
ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ӘЗІРЛЕУДІҢ КЕЗЕҢДЕРІ:
1-кезең: Жоба алдындағы зерттеу (Preformulation studies).
Фармацевтикалық дамуының бірінші кезеңі дайын өнімнің сапасына әсер ететін бастапқы материалдардың критикалық сипаттамаларын анықтау үшін жеке белсенді заттар мен қосалқы заттардың физикалық-химиялық қасиеттерін зерттеуге бағытталған.
2-кезең: Таңдалған дәрілік форманы өндіру технологиясын және рецептураны әзірлеу.
Екінші кезеңде субстанция мен қосалқы заттардың үйлесімділігі, аралық өнімдер мен технологиялық процесстің критикалық параметрлері, сонымен қатар осы параметрлердің максималды ауытқулары анықталады, дайын өнімнің сапасы және оның тұрақтылығы қолайлы болып саналады.
3-кезең: Клиникалық зерттеулерге арналған өнім үлгілерін шығару.
Келесі кезеңде клиникалық зерттеулерге сынамалар жасау үшін қолданылатын өндіріс процестері арасындағы айырмашылықтарды ескере отырып, барлық стандарттарға сай, таза өнім үлгілері шығарылады.
4-кезең: Жеткізу (доставка) жүйесін дамыту.
Төртінші кезеңде жеткізілім жүйелері үшін қосымша маңызды сапалық параметрлер қарастырылады. Мысалы, ингаляциялық өнімдерге арналған аэродинамикалық қасиеттер, парентеральды өнімдерге арналған стерильділік және трансдермальді патчтарға жабысқақ беріктік секілді ерекше сипаттамалар еңгізіледі.
5-кезең: Өндірістік процесті (технологияны) дамыту және масштабтау.
Сериялық өндіріс, яғни масштабтау сатысында өнімнің жоғары сапасы ретінде процестер мен өнімдер параметрлерінің төмен өткізгіштігі саналады. Оңтайландырылған өндіріске қойылатын талаптар: процесстің тұрақтылығы, өнімнің спецификацияға сай болуы, оның тұрақтылығы белгіленген шектерде қалады.
6-кезең: Талдау/ аналитикалық әдістерін жасау.
Соңғы кезең жасалынған өнімге аналитикалық талдау әдістері жасалынады. Өнімнің тазалығы және де барлық стандарттарға сай жасалынғандығы расталады.
мен сенімділігін қамтамасыз ету нормалардың, ережелер мен нұсқаулардың жүйесі. Тиісті фармацевтикалық практикаларды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 4 ақпандағы № ҚР ДСМ-15 бұйрығының 1-қосымшасы.
Осы стандарт жоспарлау, клиникалық зерттеулер жүргізу, есептерді дайындау және зерттеу есептерін қалыптастыру негізінде жүзеге асырылады. GLP ережелерді сақтау, зерттеу нәтижелерін және олардың жинақталу дәлдігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. GLP ережелері заттың қауіпсіздігін анықтауына байланысты, клиникалық сынақтар жүргізу үшін технологиясын анықтайды.
GLP негізгі міндеті - толық қадағалау және зерттеу барысында қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Сапаны бақылауды кезеңді түрде GLP ережелерге сәйкес нақты органдарға жүзеге асыруға арналған. GLP құжаттаманы жүргiзу және сақтау үшін өте қатаң талаптар қояды. GLP қолдану саласы заңмен белгіленеді. Бұл, ең алдымен жаңа химиялық заттар дайындау, алу, улы заттар қолдану және денсаулық сақтау болып табылады.
Жаңа ДЗ клиникаға дейінгі этапта зерттеудің мақсаты – олардың фармакологиялық қасиеттері мен тиімділігін, сонымен қоса, токсикалық қасиеттерін анықтау болып табылады.
Жаңа дәрілік заттарды адамдарға тағайындамас бұрын, олардың тиімділігі мен қауіпсіздігі, экспериментальды моделдер мен жануарларда жүргізілген клиникаға дейінгі зерттеулерде анықталуы қажет. Мұндай зерттеулерге келесі аталғандар жатады:
· фармакологиялық;
· фармакокинетикалық;
· токсикологиялық.
► Фармакологиялық зерттеулер
Фармакологиялық зерттеулер жаңа ДЗ негізгі әсерін, оның ағзадағы маңызды анатомиялық және физиологиялық жүйелерге әсерін және де әсер ету ұзақтығын анықтауға мүмкіндік береді.
► Фармакокинетикалық зерттеулер
Фармакокинетикалық зерттеулер кезінде жаңа ДЗ сіңірілуі, ағзада таралуы, түрленуі және шығарылуы, сонымен қоса, олардың түрленуі салдарынан пайда болған метаболиттер туралы мәліметтер алынып, ДЗ уақыт аралығындағы фармакокинетикалық профилі анықталып, олардың мөлшерлеу тәртібін жасауға мүмкіндік береді.
►Токсикологиялық зерттеулер
Токсикалық зерттеулер кезінде экспериментальды жануарлардың ағзасына препараттың зақымдаушы әсерінің сипаты мен қарқындылығы анықталады.
Токсикологиялық зерттеулер үш этаптан тұрады:
- бірінші этапта ағзаға ДЗ бір рет енгізгеннен соң дамыған жедел токсикалық қасиеті зерттеледі;
- екінші этапта ДЗ екінші рет немесе бір жыл бойы бірнеше рет қайталап енгізген соң дамыған созылмалы токсикалық қасиеті зерттеледі;
- үшінші этапта препараттың арнайы токсикалық қасиеттері - канцерогенділігі, мутагенділігі, эмбриотоксикалық және тератогендік қасиеттері, аллергенділігі, сонымен қоса, дәрілік затқа тәуелділік тудыру қасиеті зерттеледі.
Қауіпсіздікке клиникаға дейінгі зерттеулер схемасы:
1. Алдын-ала зерттеулер. Өткір токсикология. Субхроникалық токсикология(14 күн). Фармакокинетика. Генотоксика.
2. Міндетті зерттеулер.
3. Генотоксичность. Өткір токсичность.
4. Субхроникалық токсичность (14-90 күн). Бұл кезде репродуктивті токсичность пен токсикокинетика зерттеледі.
5. Созылмалы токсичность 6-12 ай. Фарм. Қауіпсіздігі тексеріледі.
6. Канцерогенность. 2 жыл. Негізгі метаболиттердің токсичностьы зерттеледі.
Токсикологиялық әсерлері зерттеліп болған соң, эффективтілігі бойынша фарм. Зерттеулер, кинетикалық қасиеттері, фарм. Қауіпсіздігі зерттеледі.
Қолдану аймағы
Бұл стандарт клиникалық емес фармацевтикалық өнімдер, пестицидтер, косметикалық өнімдер, ветеринариялық препараттар, тамақ және азық қоспалары қамтылған объектілерді сынау, және өнеркәсіптік пайдалануға арналған химикаттар кезінде пайдалануға арналған зертханалық практика, принциптерін белгілейді. Сынау препараттар синтетикалық сипатты мен биогенді, сондай-ақ тірі организм болуы мүмкін.
Қорыта келгенде, GLP қағидаларын қамтитын медициналық және экологиялық қауіпсіздік саласындағы клиникалық емес сынақтарға зертханалық, жылыжайлық және далалық жағдайларды жүргізілген зерттеулер жатады. GLP қағидалары дәрілік заттарды, пестицидтерді, азықтық және жемдік қоспаларды, косметикалық өнімдерді, ветеринарлық препараттар, сондай-ақ өнеркәсіптік мақсаттағы химиялық заттарды тіркеу мен лицензиялау мақсатында жүргізілген медициналық және экологиялық қауіпсіздік саласында барлық сынақтары үшін қолданылады.
Зертхананың мақсаты мен міндеті:
- клиникалық сынаққа қатысатын еріктілердің қауіпсіздігі, амандығы, денсаулығы мен өмір сүруін бақылау;
- жергілікті және халықаралық стандарттарға сай клиникалық сынақтың сапалы жүргізілуін бақылау;
- ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің реттеуші органдармен, Этика мәселесі бойынша Орталық және жергілікті комиссияларымен өзара қарым-қатынас жасау;
- клиникалық сынақ аудиты мен мониторингін ұйымдастыру.
Тиісті клиникалық практика(GCP) принциптері
1. Клиникалық зерттеулер Хельсинки Декларациясының этикалық принциптеріне, GCP ережелеріне және тиісті нормативтік талаптарға сәйкес жүргізілуі тиіс.
2. Клиникалық зерттеулер басталғанға дейін болжанатын тәуекел мен ыңғайсыздықтың зерттелуші субъект пен қоғам үшін күтілетін пайдаға қатынасын бағалау қажет. Клиникалық сынақты күтілетін пайда тәуекелді ақтайтын жағдайда ғана бастауға және жалғастыруға болады.
3. Ғылым мен қоғамның мүдделерінен гөрі тестілеушілердің құқықтары, қауіпсіздігі мен әл-ауқаты маңызды.
4. Зерттеу препаратының клиникаға дейінгі және клиникалық зерттеулерінің қолда бар мәліметтері жоспарланған клиникалық зерттеулерді негіздеу үшін жеткілікті болуы тиіс.
5. Клиникалық сынақ ғылыми негізделген, егжей -тегжейлі және хаттамада нақты сипатталуы тиіс.
6. Сынақ ЕС мақұлдау / мақұлдау алдын ала алынған хаттамаға сәйкес жүргізілуі тиіс.
7. Сыналатын адамдарға медициналық көмек көрсетуге және медициналық шешімдер қабылдауға жауапкершілікті тек білікті дәрігер қабылдай алады.
8. Клиникалық сынақ жүргізуге қатысатын барлық тұлғалардың орындалатын функцияға сәйкес білімі, дайындығы мен тәжірибесі болуы тиіс.
9. Қолданыстағы нормативтік талаптарға сәйкес құпиялылық пен құпиялылық құқықтарын сақтай отырып, жеке басын куәландыратын құжаттардың құпиялылығы қамтамасыз етілуі тиіс.
GCP негізделген этикалық принциптер: Нюрнберг Кодексі, Хельсинки декларациясы, Белмонт Есебі.
Клиникалық зерттеу фазалары. Әдетте клиникалық зерттеулердің төрт фазасы бөлінеді. 1 Кезеңнің(20-80 адам) мақсаты - препаратты адамдарда қолдануға болатындығына көз жеткізу. II кезең(100-800 адам). Кезеңнің мақсаты-дәрі-дәрмектің қауіпсіздігін қосымша бағалау және препараттың жұмыс істейтінін білу. III кезең(1000-4000 адам). Кезеңнің мақсаты-жаңа препаратты стандартты емдеумен салыстыру. IV кезең(мыңдаған адам) постмаркетинг деп аталады-клиникалық сынақтың бұл кезеңі дайын дәрі сатылымға шыққан кезде басталады.
8. Тиісті өндірістік тәжірибе стандартының (GMP) негізгі принциптері мен ережелері.
GMP, яғни тиісті өндірістік тәжірибе – дәрілік препараттардың өндіріс сапасын қамтамасыз етуге арналған шаралар мен ережелер жүйесі. GMP ережелері сапаны басқару жүйесіне, қызметкерлер құрамына, бөлме-жайлар мен жабдыққа, құжаттамаға арнайы талаптар белгілейді. Бұл халықаралық сапа стандарттарына сәйкес фармацевтикалық өнімдер өндірісін үнемі қолдау және бақылауды қамтамасыз ету жүйесі болып табылады. Сонымен бірге, фармацевтикалық өнім сапасын шикізат пен материалдардан бастап дайын өнімді шығарғанға дейінгі, оның ішіне тасымалдау мен сақтауды да ескере отырып, бақылау да кіредi. Тиісті фармацевтикалық практикаларды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 4 ақпандағы № ҚР ДСМ-15 бұйрығының 3-қосымшасы.
GMP стандартына сай өндіріс орындарының құрылысы ең басты мақсат – өнімнің таза болуына бағынуы тиіс.
Мұндай өндіріс орындарында шаң-тозаң жиналатын жерлердің аз болуы қолға алынады, тазалығы бақыланып отыратын ауа жіберу қамтамасыз етіледі, жоғары қысым, белгілі температура мен ылғалдылық әрдайым бір қалыпта ұсталып отырады. Мұндай өндіріс орындары «таза» деп аталады.
Біздің елімізде «таза» өндіріс орындарында ауа қысымы айырмашылығы 4мм.сын.бағ., температура 23+20С, салыстырмалы ылғалдылығы 30-40%болуы қамтамасыз етіледі.
GMP принциптері:
Бірінші принцип-сапа жүйесін үнемі жетілдіру;
Екінші принцип - гигиена, қызметкерлерді тарту және негізгі құзыреттерді түсіну;
Үшінші принцип - тиісті Үй-жайлар, жабдықтар және инженерлік жүйелер;
Төртінші принцип - құжаттаманың жүйелілігі мен қарапайымдылығы;
Бесінші принцип - басқарылатын өндірістік процестер;
Алтыншы принцип -сапаны бақылаудың сенімділігі мен сенімділігі;
Жетінші принцип- серіктестермен өзара іс-қимыл (аутсорсингтік жұмыстарды басқару);
Сегізінші принцип -шағымдарға реакция және өнімді тиімді кері қайтарып алу;
Тоғызыншы принцип -іс-әрекеттің тұрақты өзін-өзі бағалауы;
Оныншы принцип-процестерді тексеру;
Он бірінші принцип-уәкілетті тұлғаның рөлі;
Он екінші принцип -сапа бойынша ықтимал тәуекелдерді ескере отырып, фактілер негізінде шешімдер қабылдау.
Осы стандарттың талаптарын орындауға және олардың сақталуын тіркеуге арналған құжаттаманың екі негізгі түрі бар:
10.Қазақстан Республикасындағы дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды сараптау тізбесі «Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға сараптама жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-10 бұйрығымен. 3-тарау. Дәрілік заттарға сараптама жүргізу тәртібі. Дәрілік заттың сараптамасы мынадай кезеңдерден тұрады 1) бастапқы сараптама; 2) мамандандырылған сараптама; 3) зертханалық сынақ. Сараптама Денсаулық сақтаудың бірыңғай ақпараттық жүйесінің "Дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуді басқару жүйесі" бірыңғай дерекқорымен интеграцияланған мемлекеттік сараптама ұйымының электрондық бағдарламасын пайдалана отырып жүргізіледі. Дәрілік заттың бастапқы сараптамасын жүргізу тәртібі ӨЖО өтінішті тіркегеннен кейін және тіркеу дерекнамасын қабылдағаннан кейін дәрілік заттың бастапқы сараптамасын жүргізеді .Дәрілік заттың бастапқы сараптамасы кезінде дәрілік заттың қауіпсіздігі, тиімділігі мен сапасын дәлелдеуге қатысты тіркеу дерекнамасында өтініш беруші ұсынған құжаттардың толықтығы, жинақтылығы және ресімдеу дұрыстығына бағалау жүргізіледі.Дәрілік заттың бастапқы сараптамасының нәтижелері бойынша қойылған ескертулерді ескере отырып, дәрілік заттың бастапқы сараптамасының Дәрілік заттардың мамандандырылған сараптамасын жүргізу тәртібі: Дәрілік заттың бастапқы сараптамасының оң нәтижесі көзделген мерзімдерде дәрілік заттың мамандандырылған сараптамасын жүргізу үшін негіз болып табылады.Дәрілік заттың мамандандырылған сараптамасы дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу кезінде фармацевтикалық инспекцияның нәтижелері бойынша есепті талдау.Дәрілік заттың жалпы сипаттамасына, медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулыққа, қаптаманы таңбалау макеттеріне, затбелгілерге, таңбаланған стикерлерге, нормативтік құжатқа ескертулерді қоса алғанда, жиынтық сұрау салу электрондық-цифрлық қолтаңба арқылы куәландырылған ақпараттық жүйе арқылы шығыс сұрау салуға қол қойылған күні Өтініш берушінің "Жеке кабинетіне" жіберіледі. Өтініш беруші күнтізбелік алпыс күн ішінде мемлекеттік сараптама ұйымының сұрау салуына жауапты және қажетті материалдарды толық көлемде жібереді. Сараптама кеңесі ай сайын келіп түскен материалдарды қарайды және шешім нәтижесі өтініш берушіге күнтізбелік он күн ішінде себептері көрсетіліп, жіберіледі. Дәрілік заттарға зертханалық сынаулар жүргізу тәртібі Мамандандырылған сараптаманың оң есебі дәрілік заттың зертханалық сынауы жүргізіледі: 1) сынақ өткізу әдістемелері бөлігінде дәрілік заттың талдамалық нормативтік құжатын талдау; 2) дәрілік заттардың үлгілерін сынау; 3) талдау әдістемелерінің қайта жаңартылуын айқындауФизикалық-химиялық, биологиялық .зерттеулер кешенін пайдалана отырып дәрілік заттардың үлгілерінің сынау әсер ететін және қосымша қоспалардың сандық және сапалық құрамын, сондай-ақ биологиялық қауіпсіздік дәрежесін айқындауға бағытталған. Зертханалық сынақ мына жағдайларда жүргізілмейді: 1) дәрілік затты қайта тіркеу; 2) ҚР GMP сәйкес Қазақстан Республикасында, ICH өңірі елдерінде өндірілген және Жалпы техникалық құжат форматында тіркеу дерекнамасы бар дәрілік заттың сараптамасы; 3) Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы қайта біліктілік берген дәрілік заттардың сараптамасы; 4) дәрілік заттардың жеделдетілген сараптамасы.
11. Жалпы техникалық құжат форматында дәрілік заттарға сараптама жүргізу үшін ұсынылатын құжаттар тізбесі «Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға сараптама жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-10 бұйрығында көрсетілгендей 3-қосымшасында көрсетілген. 1модуль-жалпы құжаттама: Жалпы құжаттама, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсынымына сәйкес фармацевтикалық өнімге сертификат (нотариалды куәландырылған) , "Интернет" ақпараттық-коммуникациялық желісіндегі GMP (соңғы инспекцияның күні мен нәтижелерін көрсете отырып) сертификаты , Тауардың шығарылу сертификаты (отандық өндірушілер үшін), Өндіру құқығына лицензиялық шарт, Тауар таңбасына қорғау құжатының көшірмесі, Дәрілік заттың жалпы сипаттамасы және медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулықтар, таңбалануы, Өндіруші ұйым куәландырған бекітілген дәрілік заттарды медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулық , Дәрілік заттың жалпы сипаттамасының, дәрілік затты медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулықтың (қосымша парақ) қазақ және орыс тілдеріндегі жобалары, Бастапқы және қайталама қаптамалардың, заттаңбалардың, стикерлердің қазақ және орыс тілдеріндегі таңбалау мәтіні, Сарапшылар туралы ақпарат, Сапа жөніндегі сараптама туралы ақпарат, Клиникаға дейінгі, Клиникалық деректер бойынша сараптау туралы ақпарат. 2 модуль Белсенді затты бақылау Стандартты үлгілер немесе заттар Орау жүйесі Тұрақтылық Дәрілік препарат Дәрілік препараттың сипаттамасы және құрамФармацевтикалық өңдеу Жалпы техникалық құжаттың түйіндемесі 3 Сапа* Мазмұны Негізгі деректер Дәрілік субстанция Атауы Құрылымы Жалпы қасиеті Өндіріс Өндіруші Өндірістік үдеріс және бақылау үдерісін сипаттау Бастапқы материалдарды бақылау Пайдаланылған әдебиет дереккөздерінің көшірмесі қарастырылады.
12. Дәрілік заттарға сараптама жүргізу үшін тіркеу деректерін ұсыну тәртібі «Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға сараптама жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-10 бұйрығында көрсетілгендей 2-тарау «Дәрілік заттарға сараптама жүргізу үшін тіркеу деренамасын ұсыну тәртібі» Дәрілік заттарға сараптама жүргізу және "Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың қауіпсіздігі, сапасы мен тиімділігі туралы қорытынды беру" мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін өтініш беруші ДСМ Медициналық және фармацевтикалық бақылау комитетінің "Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сараптау ұлттық орталығы" ШЖҚ РМК ақпараттық жүйесі немесе "электрондық үкімет" порталы арқылы мынадай құжаттар мен материалдарды ұсынады: дәрілік заттарға сараптама жүргізуге өтініш, платформа аралық электрондық құжат форматында электрондық түрдегі тіркеу дерекнамасы, өтініш берушінің сараптама жүргізу үшін соманың мемлекеттік сараптама ұйымының есеп шотына төлегенін растайтын мәліметтер; дәрілік заттардың үлгілері, химиялық заттардың стандартты үлгілері, биологиялық препараттардың стандартты үлгілері, микроорганизмдердің тест-штаммдары, жасушалар өсінділері, кемінде 9 ай қалдық жарамдылық мерзімімен үш еселенген зертханалық сынақтар үшін жеткілікті мөлшерде, сондай-ақ ерекше реагенттер, шығыс материалдары, дәрілік заттарға зертханалық сынақтар жүргізу кезінде қолданылатын дәрілік заттарды өтініш беруші өтініш берген сәттен бастап 5 жұмыс күні ішінде мемлекеттік сараптама ұйымының өтініш берушілерге қызмет көрсету орталығына қабылдау - беру актісі бойынша қолма-қол береді. Табиғи немесе техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған кезде, санитариялық-эпидемияға қарсы және санитариялық-профилактикалық іс-шараларды және олармен байланысты шектеу іс-шараларын, оның ішінде карантинді ұйымдастыру және жүргізу кезінде, тіркеу, қайта тіркеу немесе тіркеу дерекнамасына өзгерістер енгізу кезінде сараптамаға өтініш берген кезде өтініш беруші тіркеу дерекнамасы құрамында мамандандырылған сараптама кезеңі аяқталғанға дейін нотариаттық куәландыруды немесе апостиль қоюды талап ететін құжаттарды ұсыну туралы кепілдік хат ұсынады. Дәрілік препаратты сараптамаға бір дәрілік нысанда әр түрлі дозамен, концентрациямен, толтыру көлемімен бір мезгілде берген жағдайда өтініш беруші әр дозаға, концентрацияға, толтыру көлемі мен қаптамадағы дозалар санына қаптамалар макеттері мен заттаңбаларын, сондай-ақ бақылау әдістемелерінде айырмашылықтар болған жағдайда сапа бойынша нормативтік құжатты қоса бере отырып, бір өтінішті және тіркеу дерекнамасын ұсынады. Отандық өндіруші қайта өндірілген, биоалогиялық дәрілік препаратты эквиваленттілікті зерттеу дерекнамасынсыз сараптамаға ұсынған жағдайда, оның ішінде сараптама кезеңіндегі өтінім беруші тіркеу дерекнамасын ұсынады: 1) уәкілетті орган берген фармакологиялық және дәрілік заттарды клиникалық зерттеуді және сынауды жүргізуге рұқсат; 2) фармакологиялық және дәрілік заттарды клиникалық зерттеуді бастау туралы хабарламаның көшірмесі .
13.Фармацевтикалық кәсіпорындағы құжаттама жүйесі Фармацевтикалық кәсіпорында GMP-да құжаттардың 2 түрі көрсетілген: регламенттеуші және тіркеуші құжаттар. Регламенттеуші құжаттар: ерекшеліктер – өндіріс кезінде пайдаланылатын немесе алынатын өнімнің бастапқы және өлшеп-орау материалдары сәйкес, келуге тиіс егжей-тегжейлі талаптарды қамтитын құжаттар. Олар дәрі-дәрмектердің сапасын бағалау үшін негіз болып табылады; Өндірістік рецептуралар, Технологиялық нұсқаулықтар, өлшеп-орау жөніндегі нұсқаулықтар, сынақ әдістемелері – барлық пайдаланылатын бастапқы шикізат, жабдықтар және компьютерлендірілген жүйелер туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтитын құжаттар. Рәсімдер (стандартты операциялық рәсімдер (бұдан әрі – СОР) - белгілі бір операцияларды орындауға қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар; Хаттамалар-жекелеген операцияларды жүргізуге және тіркеуге қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар; Техникалық келісімдер-тапсырыс берушілер мен орындаушылар арасында бөгде ұйымдар (аутсорсинг) орындайтын жұмыстарға қатысты жасалған келісімдер. Тіркеуші құжаттар: жазбалар-нұсқаулықтарға сәйкестігін дәлелдеу үшін әртүрлі іс-әрекеттердің орындалуын растайтын куәліктер (мысалы, іс-шаралар, оқиғалар, тергеп-тексеру). Есептер-нәтижелер, тұжырымдар мен ұсыныстармен бірге нақты тапсырмалардың, жобалардың немесе тергеп-тексерудің орындалғанын көрсететін құжаттар. Өндірістік алаңның дерекнамасы-дәрілік заттарды өндіруші жасайтын құжат. Онда сапа және өндірістік алаңның қызметі саласындағы саясат, осы алаңда дәрілік заттарды өндіру жөніндегі операцияларды жүргізу кезіндегі технологиялық процесс (немесе) сапаны бақылау туралы, сондай-ақ жапсарлас және көрші ғимараттардағы қандай да бір тығыз өзара байланысты жұмыстар туралы арнайы ақпарат болуға тиіс. Бөлімдері: 1. Өндіруші туралы жалпы ақпарат.- Өндіруші туралы жалпы ақпарат. Байланыс ақпараты: 2) заңды тұлғаның атауы және мекенжайы; 3)атауы және нақты мекен-жайы, осы алаңда орналасқан ғимараттар мен өндірістік учаскелер); 4) өнімнің ақаулығы және (немесе) кері қайтарып алу жағдайында байланысатын, тәулік бойы жұмыс істейтін персоналдың телефон нөмірі; 5) өндірістік алаңның сәйкестендіру нөмірі, мысалы, GPS координаттары немесе географиялық орналасқан жерін анықтаудың басқа жүйесі (бар болса). 2. Өндірушінің сапа менеджменті жүйесі. 3. Персонал. 4. Үй - жайлар мен жабдықтар. 5. Құжаттама. Құжаттама жүйесінің сипаттамасы (мысалы, электрондық, қолмен). ) уәкілетті орган берген дәрілік заттарды өндіруге арналған қолданыстағы арнайы рұқсаттың (лицензияның) көшірмесі 6. Технологиялық процесс: өнім түрлері, процестерді тексеру, материалдарды басқару және қоймада сақтау. 7. Сапаны бақылау. 8. Импорт, экспорт шағымдар, өнім ақаулары және шолулар- импорттау, экспорттау, көтерме сауда және т. б. жөніндегі қызметтің қысқаша сипаттамасы; 9. Самоинспекция:- инспекциялауды жүргізген уәкілетті органдардың (мемлекеттердің) күні мен атауын көрсете отырып, соңғы 5 жылда тиісті өндірістік практика талаптарына сәйкестікке алаң инспекцияларының тізбесі.
14.Өндіріс орнының досьесі нұсқаулықтар, техникалық шарттар, сериялық хаттамалар ж/е тб. Өндірістік алаңның дерекнамасы-дәрілік заттарды өндіруші жасайтын құжат. Онда сапа және өндірістік алаңның қызметі саласындағы саясат, осы алаңда дәрілік заттарды өндіру жөніндегі операцияларды жүргізу кезіндегі технологиялық процесс (немесе) сапаны бақылау туралы, сондай-ақ жапсарлас және көрші ғимараттардағы қандай да бір тығыз өзара байланысты жұмыстар туралы арнайы ақпарат болуға тиіс. Бөлімдері: 1. Өндіруші туралы жалпы ақпарат.- Өндіруші туралы жалпы ақпарат. Байланыс ақпараты: 2) заңды тұлғаның атауы және мекенжайы; 3)атауы және нақты мекен-жайы, осы алаңда орналасқан ғимараттар мен өндірістік учаскелер); 4) өнімнің ақаулығы және (немесе) кері қайтарып алу жағдайында байланысатын, тәулік бойы жұмыс істейтін персоналдың телефон нөмірі; 5) өндірістік алаңның сәйкестендіру нөмірі, мысалы, GPS координаттары немесе географиялық орналасқан жерін анықтаудың басқа жүйесі (бар болса). 2. Өндірушінің сапа менеджменті жүйесі. 3. Персонал. 4. Үй - жайлар мен жабдықтар. 5. Құжаттама. Құжаттама жүйесінің сипаттамасы (мысалы, электрондық, қолмен). ) уәкілетті орган берген дәрілік заттарды өндіруге арналған қолданыстағы арнайы рұқсаттың (лицензияның) көшірмес 6. Технологиялық процесс: өнім түрлері, процестерді тексеру, материалдарды басқару және қоймада сақтау. 7. Сапаны бақылау. 8. Импорт, экспорт шағымдар, өнім ақаулары және шолулар- импорттау, экспорттау, көтерме сауда және т. б. жөніндегі қызметтің қысқаша сипаттамасы; 9. Самоинспекция:- инспекциялауды жүргізген уәкілетті органдардың (мемлекеттердің) күні мен атауын көрсете отырып, соңғы 5 жылда тиісті өндірістік практика талаптарына сәйкестікке алаң инспекцияларының тізбесі. Техникалық келісімдер-тапсырыс берушілер мен орындаушылар арасында бөгде ұйымдар (аутсорсинг) орындайтын жұмыстарға қатысты жасалған келісімдер. Сериялық хаттамалар-жекелеген операцияларды жүргізуге және тіркеуге қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар;
15.Фармацевтикалық кәпорындардағы персоналға койылатын талаптар. Дәрілік заттардың өндірісі мен сапасын қамтамасыз ету жүйесінің ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі персоналға байланысты. Кәсіпорын қажетті саны мен біліктілігі бар персоналмен жасақталуы тиіс. Барлық қызметкерлер сондай-ақ осы стандарттың (GMP ережелерінің) қызмет саласына қатысты талаптарын білуге және олардың міндеттеріне сәйкес, оның ішінде жеке гигиена ережелері бойынша бастапқы және қайта оқытудан өтуге тиіс. Қызметкерлер гигиенасы-Нұсқаулықтар қызметкерлердің денсаулық жағдайына, олардың жеке гигиенаны сақтауына және киім кию ережелеріне қойылатын талаптарды белгілеуге тиіс. Кәсіпорын басшылығы персоналдың жеке гигиена ережелерін орындауына және қажетті оқытуды ұйымдастыруға жауап береді. Жұмысқа қабылданған барлық адамдар медициналық тексеруден өтуі керек. Өндірістік қажеттілікке немесе денсаулық жағдайына байланысты жағдайларда қызметкерлер қайта медициналық тексеруден өтуі тиіс. Жұқпалы аурулары және денесінің ашық жерлерінде зақымдары бар адамдар дәрілік заттарды өндіруге жіберілмейді. Өндірістік үй-жайларға кіретін қызметкердің киімі осы үй-жайдың мақсатына сәйкес келуі тиіс. Өндірістік және қойма аймақтарында темекі шегуге, тамақ ішуге немесе ішуге, сағыз шайнауға, сондай-ақ тамақ өнімдерін, сусындарды, Темекі бұйымдары мен жеке дәрілік заттарды сақтауға тыйым салынады. Операторлардың ашық өніммен немесе өніммен жанасатын жабдықтың кез келген бөлшектерімен тікелей байланысуына жол берілмейді.
16.Дәрілік заттардың сапасын, тиімділігін жане қауіпсіздігін бақылаудың мемлекеттік жүйесі. Дәрілік заттардың және басқа да фармацевтикалық тауарлардың сапасын бақылау жүйесі – дәрілік заттардың, медициналық бұйымдардың, медициналық техникалардың, биологиялық белсенді қоспалардың, емдік‑профилактикалық заттардың, косметикалық және стоматологиялық тауарлардың сапасыфн қамтамасыз ету шараларының кешенін құрайды. Қазақсатан Республикасында дәрілік заттардың сапасын бақылаудың мемлекеттік жүйесінің басты мақсаты фармацевтикалық кәсіпорындар өндіретін тауарлардың әкелінбеуін, дәрілік заттарды өндіріп шығаруда және медициналық емдеу практикасына енгізуде сақталу, босатылу, өткізілу жағдайларының бұзылуларына байланысты туындайтын қолайсыздықтардан тұтынушыларды қорғауды қамтамасыз ету. Дәрілік заттардың сапасын бақылаудың мемлекеттік жүйесі мемлекеттік және аймақтық деңгейлердегі дәрілік заттардың сапасын мемлекеттік бақылау, стандарттау, сараптау және дәрілік заттарды, медицина бұйымдарын, медициналық техникаларды тіркеуден өткізу жүйелерінен тұрады. Дәрілік заттардың сапасын бақылау жүйесінің мемлекеттік деңгейдегі органдарына ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің медициналық және фармацевтикалық қызметтерді бақылау Комитеті мен дәрілік заттарды, медицина бұйымдарын және медициналық техникаларды сараптаудың Ұлттық орталығы жатады. Ұлттық орталық 2006 жылы «Сапа менеджменті жүйесі» ISO 9001:2000 халықаралық стандарты талаптарына сәйкестігіне сертификациядан өтіп, дәрілік заттардың, медицина бұйымдарының, медициналық техникалар айналысы саласында сараптау қызметін жүзеге асыруда қолданылатын сертификат алды. Дәрілік заттардың сапасын мемлекеттік бақылау органдары келесі негізгі қызметтерді атқарады: дәрілік заттарды, медицина бұйымдарын, медициналық техникаларды мемлекеттік тіркеуден өткізу және дәрілік заттардың сапасына мемлекеттік бақылау жүргізу; дәрілік заттардың сапасын мемлекеттік бақылау жүйесінің ғылыми‑әдістемелік базасын дайындау және бекіту; аймақтық дәрілік заттардың сапасын бақылау және сертификаттау органдарын аккредитациялау және жұмыстарын бақылау; дәрілік заттардың, медицина бұйымдарының сәйкестіктерін растауды жүзеге асыру. Дәрілік заттардың сапасын мемлекеттік бақылау келесі түрлерде жүргізіледі: ДЗ сапасын алдынала бақылау; ДЗ сапасын іріктеп бақылау; ДЗ сапасын қайталап іріктеп бақылау; ДЗ өндіруге арналған заттардың (субстанциялардың) және фармакологиялық белсенді өсімдік, жануарлар тектес немесе синтетикалық заттардың сапасын бақылау; өндіріп шығаратын ДЗ сапасын инспектрлеу мақсатында дәрілік заттарды өндіруші кәсіпорындарда жүргізілетін кезеңді бақылаулар.
17. Фармацевтикалық қызметке қойылатын квалификациялау талаптары.
Медициналық және фармацевтикалық қызметке қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 22 қазандағы № ҚР ДСМ-148/2020 бұйрығы заңды тұлғалар үшін – фармацевтикалық қызметтің мәлімделген кіші түрлеріне сәйкес тиісті білімі және мамандығы бойынша жұмыс өтілі:
1) дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды шығаратын ұйымдар үшін:
- дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды шығарумен тікелей айналысатын бөлімшелердің басшыларында жоғары фармацевтикалық немесе химия-технологиялық, химиялық білімі және мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі немесе медициналық бұйымдарды шығарумен тікелей айналысатын бөлімшелер басшыларының техникалық білімі;
- дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың сапасын бақылауды жүзеге асыратын қызметкерлерде жоғары фармацевтикалық немесе химиялық, биологиялық білімі немесе медициналық бұйымдардың сапасын бақылауды жүзеге асыратын қызметкерлердің техникалық білімі;
- дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды шығарудың технологиялық процесінде пайдаланылатын жабдықтарға қызмет көрсету жөніндегі маманның техникалық білімі;
2) дәрілік препараттарды дайындауды жүзеге асыратын дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы ұйымдар (бұдан әрі - дәрілік препараттарды дайындауды жүзеге асыратын дәріхана) үшін:
- дәрілік препараттарды дайындауды жүзеге асыратын дәріхананың және оның өндірістік бөлімдері басшысының, сондай-ақ дәрілік препараттардың және медициналық бұйымдардың сапасын бақылауды жүзеге асыратын қызметкерлердің жоғары фармацевтикалық білімі және мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі;
- дәрілік препараттарды тікелей дайындауды және дайындалған дәрілік препараттарды босатуды жүзеге асыратын қызметкерлердің жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі;
- аудан орталығында және ауылдық жерде жоғары фармацевтикалық білімі бар маман болмаған жағдайда дәріхананың және оның өндірістік бөлімдері басшысының орта фармацевтикалық білімі және кемінде 3 (үш) жыл мамандығы бойынша жұмыс өтілі;
3) дәріханалар үшін:
- дәріхананың немесе оның бөлімдерінің басшысында жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі (мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі);
- дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды өткізуді жүзеге асыратын мамандардың жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі;
- дәрілік заттарды интернет арқылы саудада өткізу кезінде меншік немесе жалға алу құқығындағы сақтау және тасымалдау процесінде олардың қасиеттерінің өзгеруіне жол бермейтін тәсілмен жүзеге асыратын көліктің болуы;
4) медициналық-санитариялық алғашқы, консультациялық-диагностикалық көмек көрсететін денсаулық сақтау ұйымдарындағы дәріхана пункті (бұдан әрі - дәріхана пункті) үшін:
- дәріхана пункті меңгерушісінің, сондай-ақ дәрілік заттарды және медициналық бұйымдарды өткізуді жүзеге асыратын қызметкерлердің жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі (мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі).
Дәріханалары жоқ шалғайдағы ауылдық жерлерге арналған дәріхана пункттерінде фармацевтикалық білімі бар мамандар болмаған жағдайда, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды өткізуді жүзеге асыру үшін оларды өткізу үшін оқытудан өткен медициналық білімі бар мамандарға рұқсат етіледі.
5) дәріхана қоймасы үшін: - дәріхана қоймасы басшысының жоғары фармацевтикалық білімі және мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі;
- дәріхана қоймасы бөлімдері басшыларының және дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды қабылдауды, сақтауды және босатуды жүзеге асыратын қызметкерлердің жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі;
6) дәріханалары жоқ шалғайдағы ауылдық жерлерге арналған жылжымалы дәріхана пункті (бұдан әрі - жылжымалы дәріхана пункті) үшін:
- жылжымалы дәріхана пункті меңгерушісінің, сондай-ақ дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды өткізуді жүзеге асыратын қызметкерлердің жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі.
Фармацевтикалық білімі бар мамандар болмаған жағдайда, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды өткізуді жүзеге асыру үшін оларды өткізу үшін оқытудан өткен медициналық білімі бар мамандарға рұқсат етіледі.
7) медициналық бұйымдарды дайындау үшін: жоғары немесе орта фармацевтикалық, медициналық немесе техникалық білімі
18. Тиісті фармацевтикалық практикаға фармацевтикалық тексеру жүргізу ережелері.
Тиісті фармацевтикалық практикалар жөніндегі фармацевтикалық инспекциялар жүргізу қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-9 бұйрығы.
1)Инспекцияларды:
1) тиісті зертханалық практика (GLP), тиісті клиникалық практика (GCP), тиісті өндірістік практика (GMP), тиісті дистрибьюторлық практика (GDP) талаптарының сәйкестігіне инспекциялау дәрілік заттар мен медициналық бұйымдар саласындағы мемлекеттік органы (бұдан әрі – мемлекеттік орган);
2) тиісті дәріханалық практика (GPP) талаптарының сәйкестігіне мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелері;
3) Қазақстан Республикасының аумағынан тыс орналасқан субъектілердің тиісті зертханалық практика (GLP), тиісті клиникалық практика (GCP), тиісті өндірістік практика (GMP), сондай-ақ тіркеу куәліктерін ұстаушылардың тиісті фармакологиялық қадағалау практикасының (GVP) сәйкестігіне сараптама ұйымы жүзеге асырады.
2)Инспекциялау жүргізу тәртібі
1) құжаттармен және жазбалармен танысады, инспекциялау субъектісінен өтінім берілген тиісті фармацевтикалық практика талаптарына қатысты объектіні инспекциялау мәселелері жөніндегі мәліметтерді сұратады, өндірістік, қойма үй-жайларын, сапаны бақылау аймақтарын инспекциялайды, объект персоналымен сұхбаттасуды және персоналдың жұмыс орындарындағы қызметін бақылайды;
2) дәрілік зат сапасының төмендеуіне күдік болған кезде дәрілік заттардың үлгілерін іріктеуді және зертханалық сынақ өткізуді жүзеге асырады;
3) аудио немесе бейне жазуды және суретке түсіруді жүзеге асырады, сондай-ақ сәйкессіздіктер анықталған кезде куәлік ретінде пайдаланылуы мүмкін құжаттардан көшірмелер түсіреді;
4) инспекциялау субъектісінен инспекция жүргізу кезінде туындайтын мәселелер бойынша түсініктемелер алады.
5) инспекцияны жүргізу кедергі болған кезде оны тоқтатады;
6) тиісті өндірістік практика қағидаларының талаптарына сәйкес келмейтіндігі туралы болжам жасай алатын заттарға (материалдық куәліктерге) қатысты шаралар қабылдайды немесе шаралар қабылдауды талап етеді. Инспекция есебінде баяндалған инспекция нәтижелерінің дұрыстығы үшін жауапкершілік инспекциялық топ мүшелеріне жүктеледі.
1.Егер инспекция жүргізу кезінде сәйкессіздіктер анықталған жағдайда, инспекциялау субъектісі фармацевтикалық инспектораттың сапа жөніндегі басшылығы белгілеген мерзімде, бірақ есепті алған күннен бастап күнтізбелік 30 күннен кешіктірмей фармацевтикалық инспекторатқа түзету және алдын алу іс-қимылдарының жоспары мен оның орындалуы туралы есепті қоса бере отырып, жетекші инспектормен және инспекциялық топтың мүшелерімен танысады.
2. Көрсетілген жауапты алған күннен бастап күнтізбелік 15 күн ішінде инспекциялық топ түзету және алдын алу әрекеттерінің жоспарын және оның орындалуы туралы есептің толықтығы мен нәтижелілігіне бағалау жүргізеді.
3. Бағалау нәтижелері 5 күнтізбелік күн ішінде мемлекеттік органның фармацевтикалық инспекторымен келісіледі.
4. Бағалау нәтижелері бойынша есептің бір данасы оған қол қойылған күннен бастап күнтізбелік 10 күннен кешіктірілмей инспекцияланатын субъектіге (ілеспе хатпен) жіберіледі, екінші данасы фармацевтикалық инспектораттың архивінде сақталады.
5. Сынамаларды (үлгілерді) іріктеп алған жағдайда инспекция есебі сынақ зертханасынан сынақ нәтижелерін алғаннан кейін жасалады. Бұл ретте, осы Қағидалардың 34-тармағында көрсетілген мерзім мемлекеттік орган, аумақтық бөлімше немесе сараптама ұйымы сынақ нәтижелерін алған күннен бастап есептеле бастайды.
6. Сертификат барлық сәйкессіздіктер жойылған кезде беріледі.
19. Дәрілік заттың жарамдылық мерзімін және қайта бақылауын белгілейтін дәрілік затты өндірушінің тұрақтылығын зерттеу қағидалары
Дәрілік затты өндіруші дәрілік заттардың тұрақтылығын зерттеулерді, оларды сақтау және қайта бақылау мерзімін белгілеуді жүргізу қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 28 қазандағы № ҚР ДСМ-165/2020 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 30 қазанда № 21545 болып тіркелді
Тұрақтылық – дәрілік заттың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік құжатта белгіленген шекте тиісті сақтау жағдайлары кезінде сақтау мерзімі (қайта бақылау кезеңі) ішінде дәрілік заттың қасиетін сақтау қабілеті;
Тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулер – дәрілік заттардың ұзақ мерзімді зерттеулердің қашықтықтағы әсерлерін және регламенттелетін сақтау шарттарынан қысқа мерзімді ауытқулардың әсерін бағалау мақсатында жүргізілетін зерттеулер;
Тұрақтылықты күйзелістік жағдайларда зерттеулер (тұрақтылықты күйзелістік зерттеулер) – жаңа фармацевтикалық субстанциялар мен олардан дайындалған дәрілік препараттардың еріксіз ыдырау процесін зерттеу мақсатында жүргізілетін зерттеу;
Тұрақтылықты нақты уақытта зерттеулер (тұрақтылықты ұзақ мерзімді зерттеулер) – сақтау мерзімін белгілеу, шартты сақтау мерзімін растау және дәрілік затты сақтау шарттары бойынша ұсынымдар әзірлеу мақсатында жүргізілетін зерттеулер;
Дәрілік заттардың тұрақтылығын зерттеуді өндіруші:
1) қоршаған ортаның әртүрлі факторлары әсер ететін уақытта дәрілік заттар сапасының өзгеруі туралы деректерді алу;
2) дәрілік заттарды сақтау мерзімін және қайта бақылау кезеңін белгілеу;
3) дәрілік заттарды сақтау шарттары бойынша ұсынымдар әзірлеу;
4) еріткеннен кейін немесе көп дозалы контейнерді бірінші рет ашқаннан кейін (қажет болған кезде) дәрілік препараты қолдану кезеңін және ұсынылатын сақтау шарттарын белгілеу;
5) сақтау мерзімінің соңында дәрілік препараттың белсенділігіне кепілдік беру үшін қосылған белсенді ингредиенттің артық мөлшерін негіздемесі мақсатында жүргізеді.
4. Тұрақтылықты зерттеу шарттары дәрілік заттың түрімен (фармацевтикалық субстанция немесе дәрілік препарат), дәрілік препараттағы компоненттердің санымен (бір, екі немесе көп компонентті), дәрілік заттың шығу тегімен (синтетикалық немесе биологиялық), сондай-ақ дәрілік нысанмен айқындалады.
Тұрақтылықты зерттеудің келесі шарттары қолданылады:
1) тұрақтылықты күйзелістік зерттеулер;
2) тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулер;
3) тұрақтылықты ұзақ мерзімді зерттеулер.
Тұрақтылықты күйзелістік зерттеулер дәрілік заттарды әзірлеу кезінде қолданылады және тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулерден ерекшеленетін жағдайларда жүзеге асырылады.
Тұрақтылықты күйзелістік зерттеулер:
1) ыдырау реакцияларының сипаты мен бағытын анықтау (процесс химизмі);
2) ыдыраудың негізгі өнімдерін анықтау және бөлу;
3) сыналатын объектілерде ыдырау өнімдерін анықтау әдістемелерін іріктеу және валидациялау мақсатында жүргізіледі.
Тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулер дәрілік препараттарды әзірлеу, тіркеу деректерін дайындау кезінде және дәрілік заттың сапасын растау үшін қолданылады, дәрілік заттардың бүлінуі мен физикалық-химиялық қасиеттерінің нашарлауы процестерінің жылдамдауына әкелінетін жағдайларда жүргізіледі.
Тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулер:
1) ұсынылатын сақтау шарттарынан қысқа мерзімді ауытқулардың әсерін бағалау;
2) дәрілік препарат құрамындағы және технологиялық процестегі кез келген өзгерістердің өнімнің тұрақтылығына әсерінің болмауын растау;
3)шартты сақтау мерзімін (қайта бақылау кезеңін) белгілеу және сақтау шарттары бойынша ұсынымдар әзірлеу;
4) дәрілік препараттың барабар дәрілік нысанын (тұрақтылық тұрғысында), қаптамасын және герметикалық жүйесін таңдау мақсатында жүргізіледі.
Тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулер термоқұбылмалы фармацевтикалық субстанциялар (биологиялық субстанциялар) мен олардың дәрілік препараттарының, сондай-ақ бірқатар дәрілік нысандардың (эмульсиялар, жақпамайлар, суппозиторийлер) тұрақтылығын зерттеу үшін жүргізілмейді.
Тұрақтылықты ұзақ мерзімді зерттеулер дәрілік заттарды әзірлеу, тіркеу деректерін дайындау кезінде дәрілік заттардың сапасын растау және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу үшін қолданылады, сақтау мерзімі ішінде және ол аяқталғаннан кейін, сондай-ақ өткізу елінде болжанатын сақтау кезеңдерінде дәрілік заттың қасиеттерін (физикалық, химиялық,биологиялық, биофармацевтикалық және микробиологиялық) қасиеттерін бағалау жолымен жүргізіледі. Тұрақтылықты ұзақ мерзімді зерттеулер:
1) шартты сақтау мерзімін растау;
2) сақтау мерзімін белгілеу (қайта бақылау кезеңін) және сақтау шарттары бойынша ұсынымдар әзірлеу;
3) қолдану кезеңін белгілеу;
4) дәрілік препарат құрамындағы және технологиялық процестегі кез келген өзгерістердің өнімнің тұрақтылығына әсерінің болмауын растау мақсатында жүргізіледі.
Фармацевтикалық субстанциялар мен дәрілік заттардың тұрақтылығы осы Қағидаларға 1- қосымшаға сәйкес зерттеу шарттарын сақтай отырып, жүзеге асырылады.
Тұрақтылықты зерттеуге арналған фармацевтикалық субстанция сериялары толық ауқымды немесе тәжірибелік-өнеркәсіптік өндіріс ауқымында жүргізіледі.
Тұрақтылық бойынша негізгі ақпарат алу үшін фармацевтикалық субстанцияның зертханалық үлгілері қолданылмайды. Мұндай үлгілерді зерттеулер туралы деректер фармацевтикалық субстанцияның тұрақтылығын растайтын қосымша мәліметтер ретінде пайдаланылады.
Дәрілік препарат сапасы көрсеткіштерінің елеулі өзгерістері мынадай өзгерістер болып табылады:
1) құрамындағы белсенді ингредиенті мәнінің алғашқы мәнінен 5 % төмендеуі (шығару кезінде)
2) кез келген ыдырау өнімі құрамының белгіленген шегінен асу;
3) рН сутегі көрсеткіші мәнінің белгіленген шегіне сәйкес келмеуі;
4) таблеткалардың, капсулалар мен суппозиторийлердің еру жылдамдығының белгіленген нормаларына сәйкес келмеуі;
5) сыртқы түрімен физикалық қасиеттерінің (түсі, гомогендігі, қаттылығы, ылғалдануы және басқалары) белгіленген нормаларға сәйкес келмеуі. Тұрақтылықтың ерекшелігімен регламенттелген сапа көрсеткіштерінің мәндері белгіленген нормалар немесе шектер болып табылады. Егер орташа өзгерістер фармацевтикалық субстанцияның және дәрілік препараттың жеделдетілген зерттеулері кезінде анықталса, онда зерттеулерді аралық жағдайларда қайталау қажет.
20. Өндірістік үй-жайлардың тазалық аймақтарын (сыныптарын) көрсетіңіз
Gmp бойынша таза үй-жайларды жіктеу мынадай санаттарды айқындауды көздейді:
А класы-бұл толық стерильділік жағдайында сыни манипуляцияларды орындау аймағы. Ауадағы қоспаларға сезімталдықтың жоғары деңгейімен сипатталатын өндіріс процестері саласында қолдану үшін өзекті. Белгіленген сыныпқа жататын үй-жайларда ауа ағымының 0,36-0,54 м/с шегіндегі жылдамдықпен бір бағытты қозғалысы сақталады, мұнда асептикалық өндіріс шеңберінде дайындау және басқа да операциялар жүргізілуі мүмкін.
В Класы.Жергілікті аймақ-а класының бөлмесіне іргелес аумақ, мұнда асептикалық жағдайлар жеткілікті болатын өнімдер шығарылады.
С класы . 7 ИСО және 8 ИСО тазалық сыныптарына ұқсас. Бұл Үй-жайлар өндірістік процестерді жүзеге асыру үшін қолданылады, оларды іске асыру кезінде әуе кеңістігінің ластану қаупі түпкілікті өнім үшін онша қауіпті емес. Мысал ретінде кейінгі сүзгіден өтетін ерітінділерді дайындау жатады.
D Класы. Ол ауа тазалығына қатысты ең жұмсақ талаптармен сипатталады. Үйжайлардың бұл класы жуудан кейін компоненттермен жұмыс істеу үшін пайдаланылуы мүмкін. Жабдықталған жағдайда ГОСТ сәйкес ИСО 8-сыныбының талаптарына жауап береді, жұмыс істеп тұрған жағдайда – әуе кеңістігіндегі өлшенген бөлшектердің санына қатысты нақты талаптар жоқ. Лимитті белгілеу орындалатын операциялардың сипатына сәйкес жүзеге асырылады.
21. Тиісті өндірістік тәжірибенің сапа жүйесінің элементтері (GMP)
Фармацевтикалық сапа жүйесінің барлық элементтері қажетті және тиісті үй-жайлармен, жабдықтармен және техникалық құралдармен қамтамасыз етілген білікті кадрлармен қамтамасыз етілуі керек. Дәрілік заттарды өндіруге арналған рұқсаттың (лицензияның) иесі және уәкілетті тұлға фармацевтикалық сапа жүйесінің жұмыс істеуі үшін мүше мемлекеттердің заңнамасына сәйкес жауап береді.
Сапаны басқару жүйесі ұйымдастыру құрылымын, іс-шараларды, үдерістер мен ресурстарды қамтиды.Және жеткізілген дәрілік заттардың өз сапасы мен тұтастығын сақтауын, тасымалдау үдерісінде фальсификацияға ұшырамауын қамтамасыз етуге қажетті әрекеттерді қамтиды.
Сапа жүйесі толығымен құжатталады, оның тиімділігіне талдау және мониторинг жасалады. Сапа жүйесіне қатысты қызметкерлердің барлық әрекеттерін тиісті жазба процедураларында баяндау қажет. Сапа жөніндегі нұсқау және басқа ұқсас нұсқадағы құжат әзірленеді және өзектілігін жоймай сақталады.
Сапаны қамтамасыз ету жүйесі мыналарға кепілдік береді:дәрілік заттар осы Стандарттың талаптарын қадағалаумен сатып алынады, сақталады, тасымалданады, жеткізіледі немесе экспортталуын,ұйым басшылығының міндеттері нақты белгіленуін,дәрілік заттар келісілген уақыт кезеңінде тиісті алушыларға жеткізілуін,әрекеттердің құжатты ресімделуі тиісті әрекеттердің орындалу барысында немесе олар аяқталған бойда жүзеге асырылуын және сонымен қатар,белгіленген процедуралардан ауытқулар құжат жүзінде ресімделеді және оларға қатысты тергеу жүргізілуін,
қажетті түзету және сақтандыру әрекеттері сапаға байланысты қауіптерді басқару қағидаттарына сәйкес олардың орын алуынан сақтану және ауытқуларын жою үшін атқарылуына кепілдік береді.
Сапа менеджменті өнім сапасына жеке немесе тұтастай әсер ететін барлық мәселелерді қамтитын жан-жақты ұғым. Бұл дәрілік заттар сапасының мақсатына сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатында жүргізілетін ұйымдастыру шараларының кешені. Сапа менеджменті тиісті өндірістік тәжірибелерді қамтиды.Және келесідей элементтерден тұрады:
1) Процестер мен өнімнің сапасын бақылау жүйесі;
2) Түзету және алдын алу әрекеттері жүйесі (CAPA);
3) Өзгерістерді басқару жүйесі;
4) Өндіріс процесі мен өнім сапасына басшылық шолу жасау
22. Дәрілік заттардың сапасын бақылау үшін тиісті өндірістік практиканың (GMP) негізгі талаптары
Сапаны бақылау сынамаларды іріктеу рәсімдеріне, ерекшеліктерге және сынақтарды жүргізуге, сондай – ақ қажетті сынақтарды жүргізуге кепілдік беретін, сондай-ақ бастапқы және өлшеп-оралған материалдарының пайдалану үшін рұқсат етілмеуін қамтамасыз ететін ұйымдастыру, құжаттау және шығару рәсімдеріне, өнім-олардың сапасы белгіленген талаптарға сәйкес деп танылғанға дейін өткізу және жеткізу үшін қолданылады.
Сапаны бақылау зертханалық жұмыстармен шектелмейді және өнім сапасына қатысты барлық шешімдерді қабылдауға қатысуы тиіс. Сапаны бақылау бөлімшесінің қанағаттанарлық жұмысының негізгі қағидасы оның өндірістен тәуелсіздігі болып саналады.
Әрбір өндірушіде басқа бөлімшелер мен бөлімдерден тәуелсіз сапаны бақылау бөлімшесі болуы тиіс. Осы бөлімше басшысының тиісті біліктілігі мен тәжірибесі болуы тиіс, оның қарамағында бір немесе бірнеше бақылау зертханасы болуы мүмкін. Бөлімше сапаны бақылау жөніндегі іс-шараларды тиімді орындау үшін жеткілікті ресурстармен қамтамасыз етілуі тиіс.
Сапаны бақылау бөлімшесінің сапаны бақылау жөніндегі барлық рәсімдерді әзірлеу, валидациялау және орындалуын қамтамасыз ету, материалдар мен өнімдердің бақылау және (немесе) мұрағаттық үлгілерін қадағалау, материалдар мен өнімдер салынған қаптамалардың дұрыс таңбалануын қамтамасыз ету, өнім тұрақтылығының мониторингі, өнім сапасына қатысты шағымдарды тексеруге қатысу және т. б. сияқты өзге де міндеттері болуы мүмкін. Барлық операцияларды жүргізу және олардың нәтижелері құжаттауды қажет етеді.
Дайын өнімді бағалау өндіріс жағдайларын, өндіріс процесіндегі сынақ нәтижелерін, өндірістік құжаттаманы шолуды (қаптама бойынша құжаттаманы қоса алғанда), дайын өнімге арналған спецификация талаптарына сәйкестігін және түпкілікті қаптаманы тексеруді қоса алғанда, оған қатысты барлық факторларды қамтуы тиіс.
Сапаны бақылау бөлімшесінің персоналы сынамаларды іріктеуді жүзеге асыру және қажет болған жағдайда тексеру жүргізу үшін өндірістік аймақтарға рұқсаты бар
23. ЕАЭО шеңберінде медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды тіркеу ережелері
ЕАЭО шеңберінде медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды тіркеу «Медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды тіркеу және сараптау ережесі туралы» Еуразиялық экономикалық комиссия кеңесінің 2016 жылғы 3 қарашадағы № 78 шешімі бойынша жүргізіледі.
Одақ шеңберінде немесе мүше мемлекеттердің бірінің аумағында дәрілік заттардың жалпы нарығында айналысқа арналған дәрілік препараттар осы қағидаларға сәйкес тіркелуге жатады.
Одақ шеңберінде тіркеуге жатпайды:
а) дәріханаларда дайындалған дәрілік препараттар;
б) фармацевтикалық субстанциялар;
в) клиникаға дейінгі және клиникалық зерттеулер жүргізуге арналған дәрілік препараттар;
г) жеке тұлғалар жеке қолдану үшін әкелген дәрілік заттар;
д) уәкілетті органдар белгілеген тәртіппен тікелей медициналық ұйымдарда дайындалған радиофармацевтикалық дәрілік препараттар;
е) одақтың кедендік аумағында өткізуге арналмаған дәрілік препараттар;
ж) тіркеуге арналған дәрілік препараттардың үлгілері және стандартты үлгілер;
з) көрме үлгілері ретінде пайдалануға арналған дәрілік препараттар.
Әсер етуші заттардың сапалық құрамы әртүрлі дәрілік препараттарды бір сауда атауымен тіркеуге тыйым салынады.
Мынадай жағдайларда әртүрлі мүше мемлекеттерде әртүрлі сауда атаулары бар бір дәрілік препаратты тіркеуге жол беріледі:
а) ұсынылған сауда атауын пайдалану құқық пен мораль нормаларына қайшы келуі мүмкін немесе ұлттық мәдени және (немесе) тілдік ерекшеліктерді өзгеше ескермеуі мүмкін;
б) тауар белгісі түріндегі сауда атауына зияткерлік құқықтар дәрілік препаратты тіркеуге өтініш берген тұлғадан (бұдан әрі - өтініш беруші) немесе тіркеу куәлігін ұстаушыдан ерекшеленетін тұлғаға тиесілі және өтініш беруші немесе тіркеу куәлігін ұстаушы тауар белгісін пайдалану құқығын беру туралы тиісті лицензиялық шартты бере алмайды;
в) дәрілік препарат 2020 жылғы 31 желтоқсанға дейін мүше мемлекеттердің заңнамасына сәйкес әртүрлі сауда атауларымен тіркелді.
Дәрілік препараттарды тіркеу өтініш берушінің талап етуі бойынша өзара тану рәсіміне сәйкес бірнеше мүше мемлекеттерде немесе орталықтандырылмаған тіркеу рәсіміне сәйкес бірнеше мүше мемлекеттерде бір мезгілде жүзеге асырылуы мүмкін.
Өзара тану рәсімі жүзеге асырылады:
а) осы Қағидаларға сәйкес референттік мемлекет дәрілік препараттың тек осы мемлекеттің нарығында айналысы мақсатында (ұлттық тіркеу рәсімі);
б) тану мемлекеттерінде - өзара тану рәсімі бойынша референттік мемлекетте дәрілік препаратты тіркегеннен кейін өтініш берушінің қалауы бойынша.
Дәрілік препаратты тіркеуге, тіркеуді (қайта тіркеуді) растауға, Одақ талаптарына сәйкес келтіруге өтініш берген кезде өтініш беруші тіркеу дерекнамасының құрамында одақтың тиісті өндірістік практикасының, дайын дәрілік нысан өндірісін жүзеге асыратын және тіркеуге, тіркеуді (қайта тіркеуді) растауға мәлімделген дәрілік препараттың сапасын бақылауды шығаратын өндірістік алаңның (өндірістік алаңдардың)талаптарына сәйкестігін растайтын қолданыстағы құжатты ұсынуға тиіс.
Дәрілік препаратты тіркеу мақсатында өтініш беруші референттік мемлекеттің уәкілетті органына (сараптама ұйымына) мынадай құжаттар мен материалдарды ұсынады:
24. ЕАЭО шеңберінде медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды сараптау қағидалары
ЕАЭО шеңберінде медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды сараптау «Медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды тіркеу және сараптау ережесі туралы» Еуразиялық экономикалық комиссия кеңесінің 2016 жылғы 3 қарашадағы № 78 шешімі бойынша жүргізіледі.
Дәрілік препараттардың сараптамасы дәрілік заттардың сапасына, қауіпсіздігіне және тиімділігіне және дәрілік препараттардың "пайда - қауіп" арақатынасына ғылыми баға алу үшін жүргізіледі және мыналарды қамтуы мүмкін:
а) дәрілік препараттың тіркеу дерекнамасында өтініш беруші ұсынған құжаттар мен мәліметтерді бағалау (дерекнаманы бағалау);
б) сапа жөніндегі нормативтік құжаттың талаптарына сәйкестігіне зертханалық сынақтар жүргізу және сапаны бақылаудың талдамалық әдістемелерін верификациялау;
в) референттік мемлекеттің дәрілік препаратты Бағалау жөніндегі сараптамалық есепті жасауы;
г) дәрілік препараттың тіркеу дерекнамасындағы құжаттар мен мәліметтерді ескере отырып, бағалау жөніндегі сараптамалық есепті тануды мемлекеттің бағалауы негізінде жүзеге асырылады.
Тіркеу кезінде дәрілік препараттарға сараптама жүргізудің негізгі қағидалары мыналар болып табылады:
а) сарапшылардың кәсіби қызметті жүзеге асыруы кезінде олардың тәуелсіздігі мен құқықтық қорғалуы;
б) мүше мемлекеттер заңнамасының, Одақтың құқығын құрайтын халықаралық шарттар мен актілердің талаптарын орындау міндеттілігі болып табылады;
в) сараптама объектілері зерттеулерінің ғылыми тәсілі, толықтығы, жан-жақтылығы және объективтілігі, қолайлылықтың Құжаттамалық белгіленген өлшемдеріне сәйкес сараптама нәтижелерінің негізділігін қамтамасыз ету;
г) сараптама ұйымдары мен сарапшылардың біліктілігі және жоғары кәсіби деңгейі;
д) дәрілік препараттардың сараптамасын ұйымдастырудың және оны әдістемелік қамтамасыз етудің жүйелілігі;
е) ғылым мен техника дамуының әлемдік деңгейіне, техникалық және қоғамдық қауіпсіздік нормалары мен қағидаларына бағдарлану;
ж) мүше мемлекеттердің заңнамасына, Одақтың құқығын құрайтын халықаралық шарттар мен актілерге сәйкес мемлекеттік, қызметтік және коммерциялық құпия сақталған жағдайда сараптама нәтижелерінің жариялылығы.
Дәрілік препараттың сараптамасы одақтың тиісті практикаларының (өндірістік, зертханалық, клиникалық, фармакологиялық қадағалау) талаптарына сәйкестігіне жоспардан тыс фармацевтикалық инспекциялар жүргізу мерзіміне үзілмейді, бірақ Бағалау жөніндегі қорытынды сараптамалық есепті референттік мемлекеттің уәкілетті органы (сараптама ұйымы) жоспардан тыс фармацевтикалық инспекциялардың (олар жүргізілген жағдайда) нәтижелерін ескере отырып ғана жасай алады. Көрсетілген инспекциялар уәкілетті орган инспекцияға бастамашылық ету туралы шешім қабылдаған күннен бастап күнтізбелік 180 күннен аспайтын мерзімде жүргізілуге тиіс.
25. Тиісті фармакологиялық қадағалау тәжірибесінің (GVP) негізгі принциптері мен ережелері
«Тиісті фармацевтикалық практикаларды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 4 ақпандағы № ҚР ДСМ-15 бұйрығының 6-қосымшасынад GVP негізге принциптері мен ережелері белгіленген.
Тиісті фармакологиялық қадағалау тәжірибесі тіркелген дәрілік препараттарға фармакологиялық қадағалау жүргізудің, дәрілік препараттардың қауіпсіздігіне мониторинг жүргізу нәтижелерін құжатпен ресімдеу және ұсынудың этикалық және ғылыми стандарты болып табылады. Мақсаты:
1) емделушілердің, медициналық персоналының және жалпы қоғамның дәрілік препараттар қауіпсіздігіне қатысты талаптарының қанағаттандырылуын қамтамасыз ету;
2) сапа жүйесін енгізу және персоналды ынталандыруға қатысты тиімді басшылықты қамтамасыз ету;
3) фармакологиялық қадағалау жүйесіне оған жүктелген міндеттер деңгейінде ұйымның (кәсіпорынның) барлық персоналды тарту;
4) ұйымның барлық персоналын фармакологиялық қадағалау жүйесінің сапасын арттыратын тұрақты процесске тарту;
5) ресурстық базаны және фармакологиялық қадағалау жүйесінің алға қойған міндеттерін құрылымдар мен процесстер нысанында фармакологиялық қадағалау бойынша үздіксіз жұмыс істеу, қауіптің белсенді, тиісті деңгейін қамтамасыз етілетін сипатта ұйымдастыру;
6) пайда-қауіп арақатынасы бойынша барлық қолда бар дәлелді деректер және осы арақатынасқа және дәрілік препаратты қолдануға ықпалын тигізетін барлық деректер ескеріліп, бағаланады, әріқарай шешімдер қабылдауға қарастырылады және бағаланады;
7) қолданымдағы заңнама шарттарына сәйкес әзірлеушілер, тіркеу куәлігін ұстаушылар, уәкілетті органдар, денсаулық сақтау мекемелері, емделушілер, медицина қызметкерлері, ғылыми ұйымдар және басқа да мүдделі тараптар арасындағы тиімді ынтымақтастықты дамытуға ықпал ету.
26. Фармацевикалық сапа жүйесі (GMP)
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес фармацевтикалық сапа жүйесі I-бөлім. Негізгі талаптар: 2-тарау. Фармацевтикалық сапа жүйесінде белгіленген.
Фармацевтикалық сапа жүйесі– бұл фармацевтикалық өнімдердің тиімділігі мен қауіпсіздігін, сондай-ақ олардың сапа көрсеткіштері бойынша ресми талаптарға сәйкестігін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар кешені.
Фармацевтикалық сапа жүйесінің құрылымы, ұйымдастырылуы және құжаттамалық ресімделуі жалпы түсінуді және дәйекті қолдануды жеңілдету үшін түсінікті және нақты құрылымдалған болуы тиіс.
Жаңа фармацевтикалық сапа жүйесін жасау кезінде немесе қолданыстағы жүйені өзгерту кезінде кәсіпорынның көлемі мен күрделілігін ескеру қажет. Фармацевтикалық сапа жүйесінің құрылымына тәуекелдерді басқарудың тиісті қағидаттары енгізілуі тиіс. Фармацевтикалық сапа жүйесінің кейбір аспектілерін бүкіл кәсіпорынның қызметіне, ал басқаларын тек белгілі бір бөлімшелерге қолдануға болғанмен, фармацевтикалық сапа жүйесін енгізу тиімділігі әдетте бөлім деңгейінде көрсетіледі.
Фармацевтикалық сапа жүйесі келісімшарт бойынша жұмыстардың және сатып алынатын шикізат пен материалдардың сапасын қамтамасыз ету үшін тиісті процестерді, ресурстарды және жауапкершілікті қамтуы тиіс.
Фармацевтикалық сапа жүйесінің моделін енгізу осы стандарттың талаптарын толықтыратын немесе жетілдіретін 3 негізгі мақсатқа қол жеткізуге әкелуі тиіс:
Фармацевтикалық сапа жүйесі мынадай элементтерді қамтуы тиіс: процестің тиімділігі мен өнім сапасының мониторингі, түзету және ескерту әрекеттері, өзгерістерді басқару және басшылық тарапынан тексерулер
Сапа жөніндегі нұсқаулық немесе фармацевтикалық сапа жүйесінің сипаттамасын, оның ішінде:
27. Тиісті өндірістік практика стандарты (GMP) бойынша персоналға қойылатын талаптар
Дәрілік заттардың тиісті өндірісі қызметкерлерге байланысты. Кәсіпорында өндірушінің жауапкершілігіндегі салаға қарасты барлық міндеттерді шешетін білікті қызметкерлердің жеткілікті саны болады. Әрбір қызметкер жеке жауапкершілігінің құжатта бекітілгенін түсінуі тиіс. Сондықтан бүкіл қызметкерлер өз қызметіне қатысты қағидаттарды білуі тиіс, сондай-ақ гигиеналық талаптарды орындауға қатысты нұсқаулықты қоса алғанда, өз міндеттерімен сәйкес бастапқы және кейінгі оқытудан өтуі тиіс.
Өндірушіде қажетті біліктілігі мен практикалық жұмыс тәжірибесі бар қызметкерлердің жеткілікті саны болуы тиіс. Жоғарғы басшылық сапаны басқару жүйесін енгізу мен жолға қою және оның тиімділігін тұрақты арттыру үшін жеткілікті және тиісті ресурстарды (адами, қаржылық, материалдық, сондай-ақ үй-жайлар мен құрал-жабдықты) айқындап, қамтамасыз етеді. Кез келген қызметкердің міндеттері өнім сапасы үшін қауіптердің туындау мүмкіндігін болдырмайтын шамадан тыс болмауға тиіс.
Кәсіпорында ұйымдастыру құрылымының схемасы бар, онда өндіріс, сапаны бақылау басшылары және бұл қолданылатын жерде сапаны қамтамасыз ету бөлімшесінің басқару иерархиясында айқын белгіленген.
Басшы қызметкерлердің міндеттері және оларды орындауға арналған сәйкесті өкілеттіктері лауазымдық нұсқаулықтарда айқындалып жазылуы тиіс. Олардың міндеттері жеткілікті біліктілік деңгейіндегі тағайындалған орынбасарға берілуі мүмкін. Қызметкерлердің міндеттемелер шеңберінде тиісті өндірістік практика барлық жақтары қамтылады, алайда жауапкершілік саласын негізсіз көшіруге жол берілмейді.
Өндірушінің жоғарғы басшылығына сапа саласындағы мақсаттарға жету үшін сапаны басқарудың тиімді жүйесін қамтамасыз етуге, сондай-ақ рөлдерін, міндеттерін және өкілдіктерін айқындауға, қызметкерлерді хабардар етуге және бүкіл ұйым аясында жүзеге асыруға негізгі жауапкершілік жүктеледі. Жоғарғы басшылық сапамен байланысты компания қызметінің жалпы мүдделері мен бағыттары баяндалатын сапа саласындағы саясатты жолға қояды және сапаны басқару жүйесінің тұрақты қолданысы мен тиімділігін және басшылық тарапынан талдауға қатысу арқылы тиісті өндірістік практика сәйкестігін қамтамасыз етеді
Қызметкерлер гигиенасы-нұсқаулықтар қызметкерлердің денсаулық жағдайына, олардың жеке гигиенаны сақтауына және киім кию ережелеріне қойылатын талаптарды белгілеуге тиіс. Кәсіпорын басшылығы персоналдың жеке гигиена ережелерін орындауына және қажетті оқытуды ұйымдастыруға жауап береді. Жұмысқа қабылданған барлық адамдар медициналық тексеруден өтуі керек. Өндірістік қажеттілікке немесе денсаулық жағдайына байланысты жағдайларда қызметкерлер қайта медициналық тексеруден өтуі тиіс. Жұқпалы аурулары және денесінің ашық жерлерінде зақымдары бар адамдар дәрілік заттарды өндіруге жіберілмейді. Өндірістік үй-жайларға кіретін қызметкердің киімі осы үй-жайдың мақсатына сәйкес келуі тиіс. Өндірістік және қойма аймақтарында темекі шегуге, тамақ ішуге немесе ішуге, сағыз шайнауға, сондай-ақ тамақ өнімдерін, сусындарды, Темекі бұйымдары мен жеке дәрілік заттарды сақтауға тыйым салынады. Операторлардың ашық өніммен немесе өніммен жанасатын жабдықтың кез келген бөлшектерімен тікелей байланысуына жол берілмейді.
28. Тиісті өндірістік практика стандартына(GMP) сәйкес үй-жайлар мен жабдықтарға қойылатын талаптар
Үй-жайлар мен құрылғылар олар өткізілетін операцияларға сәйкес болатын сипатта орналастырылуы, жобалануы, салынуы, жабдықталуы және пайдаланылуы қажет. Олардың орналасуы мен құрылысы қате кету қаупін жоққа тән азайтып, айқаспалы контаминацияны, шаң-тозаңның немесе ластың жиналуын және өнім сапасы үшін жайсыз факторлардың кез келгенін болдырмау мақсатында тиімді тазалау және қызмет көрсету мүмкіндігін қамтамасыз ету керек.
Үй-жайлардағы өндіріс ортасында, өндірісті қорғау шаралары толығымен ескерілуі, материалдардың немесе өнімнің контаминацияланудан қорғалуы керек.
Жөндеу мен қызмет көрсетудің өнім сапасына ешқандай қауіп төндірмейтініне кепілдік беріліп, үй-жайлар сапалы техникалық қызметпен қамтылуы керек. Үй-жайлар толық жазбаша нұсқаулықтарға сәйкес жиналады, тиісті жерлері зарарсыздандырылады.
Жарықтандыру, температура, ылғалдылық және желдету оларды өндіру мен сақтау кезінде өзара сәйкес болуы керек және дәрілік препараттарға да, құрылғылардың тиісті қызмет атқаруына да теріс (тікелей немесе жанама) әсерін тигізбейді.
Үй-жайлар жәндіктер немесе жануарлардан барынша қорғалуы қамтамасыз етілетіндей сипатта жобаланады және жабдықталады.
Кіруге құқығы жоқ тұлғалардың үй-жайларға кіруіне жол бермеу шаралары жүргізілу керек. Өндіру, сақтау және сапаны бақылау аймақтарында оларда жұмыс істемейтін адамдардың жүріп-тұруына жол берілмейді.
Өндірістік үй-жайларды жобалау және пайдалану кезінде барлық дәрілік заттар үшін айқаспалы контаминацияның алдын алу қажет. Өндірістік аймақ жақсы жарықтандырылған, тиімді желдетілген болуы керек; оларда өңдеуден өткен өнімге, өткізілген операцияларға және өндіріс аймағына сәйкес ауа параметрлерін (температура және қажет жерлерінде ылғалдандырғыш пен сүзгілерді қоса алғанда) бақылау құралдары болады. Құбырлар, жарық беру аспаптары, желдеткіш қондырғылар және басқа да қызмет көрсету жүйелері олардың тазалануын қиындататын терең тұстары болмайтын сипатта жобаланып, орналастырылады.
Қойма аймақтары, сапаны бақылау аймақтары, қосалқы аймақтар (демалу және ас ішу бөлмелері) өндірістік аймақтардан бөлек орналасуы керек.
Өндірістік құрылғылардың құрылымы, құрастырылуы және техникалық қызмет көрсету тәртібі оның мақсатына сәйкес келуі қажет.
Құрылғыны жөндеу мен техникалық қызмет көрсету бойынша жүргізілетін жұмыстар өнім сапасына ешбір қауіп төндірмеуі тиіс.
Өндірістік құрылғының құрылымы оны оңай және мұқият тазалауға мүмкіндік береді. Тазалау толық жазылған жазбаша нұсқаулықтарға сәйкес жүргізіледі, құрылғы таза және құрғақ күйде сақталады. Жуып, тазалауға арналған мүлік ол контаминация көзі болмайтындай сипатта таңдалып, пайдаланылады.
Өндірістік құрылғы өнімге еш қауіп төндіре алмауы қажет. Өніммен байланыстағы өндірістік құрылғының бөліктері онымен реакцияға түспеуі, өнімнің сапасына ықпал етіп, қандай да бір қауіп төндірмейтіндей дәрежеде затты бөліп шығармауы немесе сіңірмеуі қажет. Бұзылған құрылғы, мүмкіндігінше, өндірістік аймақтардан және сапаны бақылау аймақтарынан шығарылады немесе оған істен шыққанын білдіретін нақты таңба қойылады.
29. Тиісті өндірістік практика (GMP) талап ететін құжаттама.
Тиісті өндірістік практиканың ең негізгі элементінің бірі құжаттама болып табылады. Құжаттама стандартқа сәйкес ДЗ өндіруге тікелей немесе жанама қатысатын барлық қызметтерді құру, басқару, бақылау және тіркеу сияқты маңызды қызметтер атқарады. Құжаттама әр түрлі форматта болуы мүмкін: қағаз, электронды немесе фотографиялық түрде. Тиісті өндірістік практика (GMP) талап ететін құжаттаманың 2 негізгі түрі бар: регламенттейтін – нұсқаулар (нұсқаулар, талаптар) және тіркеу – жазбалар (есептер).
Регламенттейтін құжаттардың (нұсқаулар, талаптар) ДЗ сапасын бағалау үшін негіз болып табылады. Оларға:
1. рәсімдер (стандартты операциялық рәсімдер)- белгілі бір операцияларды орындауға қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар;
2. хаттамалар-жеке операцияларды жүргізуге және тіркеуге қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар;
3. техникалық келісімдер-басқа ұйымдар (аутсорсинг) арқылы орындайтын жұмыстарға байланысты орындаушылар мен тапсырыс берушілер арасында жасалатын келісімдер.
4. өндірістік рецептуралар, технологиялық нұсқаулықтар, өлшеп-орау жөніндегі нұсқаулықтар, сынақ әдістемелері – барлық пайдаланылатын бастапқы шикізат, жабдықтар және компьютерлендірілген жүйелер (олар болған кезде) туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтитын құжаттар.
Тіркеу құжаттарының түрлері:
1. жазбалар- жазбалар-нұсқаулықтарға, мысалы, іс-шараларға, оқиғаларға, тергеулерге сәйкестігін дәлелдеу үшін әртүрлі әрекеттердің орындалуын тіркейтін құжаттар
2. есептер-нәтижелер, тұжырымдар мен ұсыныстармен бірге нақты тапсырмалардың, жобалардың немесе тергеп-тексерудің орындалғанын көрсететін құжаттар.
Өндірістік алаң дерекнамасы – дәрілік заттарды өндіруші жасайтын құжат. Осы құжаттың мақсаты – дәрілік препараттарды өндірушілерге өндірістік алаң дерекнамасын жасау жөнінде ұсынымдар беру болып табылады, ол GMP талаптарына сәйкестігі тұрғысынан өндірістік алаңға инспекциялау жүргізу және жоспарлау кезінде пайдалы болуы мүмкін. Қолданылу саласы: Осы тараудың ережелері өндірістік алаң дерекнамасын дайындау және оның мазмұнын қалыптастыру кезінде қолданылады.
Өндірістік алаң дерекнамасында мынадай ақпарат қамтылуға тиіс:
Өндіруші туралы жалпы ақпарат. Байланыс ақпараты: 2) заңды тұлғаның атауы және мекенжайы; 3)атауы және нақты мекенжайы. осы алаңда орналасқан өндірістік алаң, ғимараттар мен өндірістік учаскелер; 4) өнімнің ақаулығы және кері қайтарып алу жағдайында байланысатын, тәулік бойы жұмыс істейтін персоналдың телефон нөмірі; 5) өндірістік алаңның сәйкестендіру нөмірі, мысалы, GPS координаттары немесе географиялық орналасқан жерін анықтаудың басқа жүйесі (бар болса).
30. Тиісті өндірістік практика стандартына (GMP) сәйкес дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды өндіру ережелері мен талаптары.
Тиісті өндірістік практика ережелері (Good manufacturing practice, GMP) дәрілік заттарды өндіру және сапасын бақылау кезінде орындалуға жататын негізгі талаптар мен әдістер жиынтығы. GMP ережелерінің негізгі міндеті: барлық өндірістік кезеңдер мен операциялар, соның ішінде орындалатын операциялардың реттелуі, хаттамалық түрде жазылуы және тексерілуі керек.
Тиісті өндірістік практика стандартына (GMP) сәйкес дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды өндіру ережелері мен талаптары 6-тарау: Өндіріс бөлімінде көрсетілген. Технологиялық операциялар белгіленген рәсімдер бойынша жүргізілуі тиіс, сонымен қатар өндіріске арналған лицензияға және тіркеу дерекнамасына сәйкес келуі керек. Өндіру процессін тек білікті персонал жүргізуі тиіс. Барлық орындалатын процесстер, оның ішінде сынамаларды іріктеу, сақтау, таңбалау, өндіріске беру, технологиялық процесс, өлшеп-оралған және сату сияқты материалдармен және өнімдермен жүргізілетін барлық іс-әрекеттерді құжаттамаға сәйкес жүргізілуі қажет. Өндіріс кезінде қолданылатын материалдар тексерілуі және стандартқа сәйкес сапасы болуы қажет. Барлық ақаулар, бүліну факторлары жайлы сапаны бақылау бөлімшесіне баяундалып отырылуы тиіс. Келіп түскен материалдар мен өндірілген дайын өнім бөлек сақтау қағидаты бойынша немесе ұйымдастыру шаралары есебінен ұйымдастырылған карантинге дереу орналастырылуы және оларды пайдалануға немесе сатуға рұқсат алғанға дейін онда ұсталуы тиіс. Барлық материалдар мен өнімдерді олардың өндірушісі белгілеген тиісті жағдайларда, сериялар бойынша бөлуді және қойма қорларын пайдаланудың белгіленген кезектілігін қамтамасыз ететін белгілі бір тәртіппен сақтау керек. Материалдық баланс тексерілуі қажет. Бір үй-жайда әртүрлі өнімдермен бір мезгілде операциялар жүргізілмеуі керек. Операцияларды жүргізуге тек айқаспалы контаминация мен шатастырып алу қаупі жоқ жағдайда ғана рұқсат етіледі. Өнімдер, материалдар микробтық және контаминацияның басқа түрлерінен қорғалуы тиіс. Контейнерлерге, жабдықтарға немесе үй-жайларға бекітілген заттаңбалар анық, бір мәнді, сондай-ақ кәсіпорында белгіленген нысанға сәйкес болуы тиіс. Өндірістік үй-жайларға тек құқығы бар ғана персонал кіре алады. Нұсқаулықтар мен рәсімдерден ауытқуға жол берілмейді.
31. Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес дәрілік заттардың сапасын бақылау
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес дәрілік заттардың сапасын бақылау I-бөлім. Негізгі талаптар: 2-тарау. Фармацевтикалық сапа жүйесі. 4-параграф. Сапаны бақылау-да көрсетілген. Сапаны бақылау GMP негізгі бөліктерінің бірі. Параграфқа сәйкес: Сапаны бақылау өндіріс басталмас бұрын барлық материалдар мен тиісті сынақтардың тексеруден өткендігіне, ал дайын өнімдерден іріктелген сынамаларын тексеру арқылы кепілдік беруін қамтамасыз етеді. Сапаны бақылау өз кезегінде ұйымдастыру, құжаттау және шығарылымға рұқсат беру рәсімдерімен байланысты болып табылады.
Сапаны бақылауға қойылатын негізгі талаптар: 1) Өндірістікке қатысы бар барлық салалар оларға бекітілген әдістеме бойынша жүргізілуі тиіс. 2) Бекітілген әдістемелерге сәйкес өндірісте тағайындалған персонал бастапқы және буып-түю материалдарының, аралық, өлшеп-оралмаған және дайын өнімнің сынамаларын іріктеуді жүргізу; 3) сынақ әдістемелері валидациядан өтуі тиіс; 4) Сынамалар бойынша атқаратылатын операциялар бойынша құжат бойынша растайтын жазбалар құрастырылуы тиіс; 5) дайын өнім құрамындағы фармацевтикалық субстанция сапалық және сандық құрамы жағынан тұрақты, тиісті қаптамаға салынып, дұрыс таңбалануы тиіс; 6) материалдарды, аралық, өлшеп оралмаған және дайын өнімді бақылау және сынау нәтижелері бойынша ресімделген жазбалар спецификация талаптарымен ресми салыстырылды. 7) №16-қосымшаға сәйкес өнім сериясын мемлекеттік тіркеуден өтпейінше, ешбір серияны жарыққа шығармау қажет; 8) №19-қосымшаға сәйкес қажет болған жағдайда сынақ жүргізуге мүмкіндік беретін бастапқы және өлшеп-орау материалдары мен дайын өнімнің бақылау үлгілерінің жеткілікті санын сақтау қажет.
32. Басқа тұлғаға орындауға берілген қызмет (аутсорсинг) GMP
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес аутсорсинг қызметі I-бөлім. Негізгі талаптар: 8-тарау. Орындау үшін басқа тұлғаға берілетін қызмет (аутсорсинг) белгіленген. Басқа тұлғаға орындауға берілген қызмет (аутсорсинг) сапалы өнімді алу мақсатында орындалатын операциялардың тиісті түрде орындалуын, келісілуін, бақылануын қамтамасыз етеді.
Қызметті аутсорсингке беру жүзеге асырылатын келісім, сондай-ақ техникалық немесе басқа келісімдердің барлық ұсынылған өзгерістері ҚР заңнамасына және тиісті өнімдерге тіркеу құжаттарына сәйкес келуі керек.
Тараудың параграфтарына қысқаша анықтама: Тапсырыс беруші. Тапсырыс беруші қызметті бақылауды қамтамасыз ететін рәсімдердің болуын қамтамасыз ету керек. Қызметті орындаушыға жұмыстарды сәтті орындауға қатысты заңдылығына, жарамдылығына, құзыреттілігіне көз жеткізуі тиіс. Сапасыз өнімді өндірмеу мақсатында өндірісте кездесетін барлық ақаулар жайлы хабардар етуі қажет. Орындаушының қызметін бақылауы және тексеруі қажет. Қызметті орындаушы тапсырған жазбалар мен нәтижелерді тексеру және бағалау тапсырыс берушінің мойнында. Орындаушы. Тапсырыс берушінің тапсырған қызметтеріне сәйкес сапалы өнімді алу үшін персонал, үй-жайлар, жабдықтар, және т.б. болуы тиіс. Ұсынылған материалдардың, өнімдердің жарамдылығын тексеруі қажет. Тапсырыс беруші бөліскен ақпарат үшінші тарапқа жетпеуі тиіс. Орындаушы келісім шеңберінен тыс рұқсатсыз өзгерістер енгізбеуі керек, енгізген жағдайда оны тапсырыс берушімен келісуі қажет. Келісім. Тапсырыс беруші мен орындаушы арасында келісім жасалуға тиіс. Келісімде ақпаратты беру рәсімдері, техникалық аспектілері, орындалатын қызметке сәйкес жауапты тұлғаларды тағайындау т.б. аспектілері көрсетілуі тиіс. Аутсорсингке берілетін қызмет туралы барлық келісімдер заңнамаға, дәрілік препараттың тіркеу деректеріне сәйкес келуі және екі тараппен келісілуі тиіс. Келісімде үшінші тарап орындайтын жұмыстар құқығы көрсетіледі.
33. Шағымдар, сапа ақаулары және өнімді кері қайтарып алу GMP
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес шағымдар, сапа ақаулары және өнімді кері қайтарып алу I-бөлім. Негізгі талаптар: 9 – тарауында белгіленген. Адамдардың денсаулығын сақтау мақсатында шағымдарды, анықталған сапа ақауларын болдырмау үшін оларды тіркеу, бағалау, тексеру, оларды қайта қарау жүргізілуі тиіс. Сонымен қатар, сапасыз өнімдерді тарату желісінен тиімді қайтарып алу немесе алып тастау бойынша тиісті рәсімдер болуы керек. Барлық мүдделі органдар ДЗ немесе зерттелетін ДЗ сапасының ақауы расталған кезде уақтылы өкілетті органдарды хабардар ету керек. Орындау үшін басқа тұлғаға берілетін қызмет (аутсорсинг) жағдайында келісімде шағымдар, сапа ақаулары және өнімді кері қайтарып алу аспектілері қамтылуы тиіс. Шағымдар мен сапа ақауларын тексеруді басқару және пікірлерді қоса алғанда, кез келген ықтимал тәуекелді басқару үшін қабылдануы тиіс шараларға қатысты шешімдер қабылдау үшін тиісінше оқытылған және тәжірибелі персонал жауапты болуы тиіс. Егер сапа ақауы бір серияда анықталса немесе күдіктенсе, басқа серияларды тексеруге назар аударады. Сапа ақауларын тексеру кезінде ақаулардың ауырлығын, білдіретін тәуекел деңгейін көрсетіледі. Сапа ақауларын тексеру барысында негізгі себептерді талдау бойынша тиісті жұмыс деңгейі қолданылады. Егер сапа ақауының нақты себебін анықтау мүмкін болмаған жағдайда, ең ықтимал себептерді сәйкестендіруге және оны өңдеуге назар аударады. Сапа ақаулықтарына қатысты
CAPA қолданылуы тиіс. Сапа ақаулары, шағымдар үнемі қарастырылуы тиіс. Өнімді кері қайтарып алу процесі жедел және кез-келген уақытта бастау мүмкіндігі болуы тиіс. Кері қайтарып алу процесінің барысы жеткізілген және қайтарылған өнім (өнім сериясы) саны арасындағы балансты қамтитын түпкілікті есепті аяқтау және шығару сәтіне дейін тіркелуі тиіс. Кері қайтарып алу жөніндегі кез келген қызметті жүзеге асыру немесе тәуекелді азайту жөніндегі кез келген басқа да іс-қимылдарды жүзеге асыру мақсатында қажеттілігіне қарай жүйелі түрде қайта қаралатын және жаңартылатын жазбаша рәсімдер белгіленеді.
34. Тиісті өндірістік практика стандартына сәйкес дәрілік заттарды өндіру үшін фармацевтикалық кәсіпорынның самоинспекциясы
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес дәрілік заттарды өндіру үшін фармацевтикалық кәсіпорынның өзін-өзі инспекциялау I-бөлім. Негізгі талаптар: 10 – тарауында белгіленген. Өзін-өзі инспекциялаудың мақсаты фармацевтикалық кәсіпорынның GMP талаптарын орындалуын тексеріп, қажет болған жағдайда түзету шараларын ұсыну мақсатында жүргізілуі қажет. Іс-шараны кәсіпорын арнайы тағайындаған дербес және білікті персонал жүргзуі керек. Қажет болған жағдайда үшінші тарап сарапшылары тәуелсіз аудит жүргізе алады. Өзін-өзі инспекциялау құжатпен рәсімделуі тиіс. Құжат мазмұнында тексеру барысында жасалған барлық бақылауларды және қолданылатын жерде түзету әрекеттері бойынша ұсыныстарды қамтуы тиіс.
Өзін-өзі инспекциялаудың тапсырыс берушісі, әдетте, фармацевтикалық кәсіпорынның басшылығы немесе сапаны қамтамасыз ету бөлімі болып табылады. Ол үшін кәсіпорынның нормативтік құжатында (СОР) жоспардың, сұрақнаманың және қорытынды есептің мазмұнын бөлген жөн. Қорытынды кеңесті өткізу, тексерілетін бөлімшенің есебі мен жауабын әзірлеу тәсілін СОР-да, оның ішінде мерзімдері бойынша ұсыныммен рәсімдеу ұсынылады. Қорытындылай келетін болсам, өзін-өзі инспекциялау белгіленген тәртіптен сәл ауытқуларды уақтылы анықтауға және сыни ауытқулардың, әсіресе GMP стандартына сәйкессіздіктердің дамуына жол бермеуге мүмкіндік береді.
35. БФС өндірісне қойылатын талаптар
Белсенді фармацевтикалық субстанция, БФС: дәрілік препарат өндірісінде пайдалануға арналған және осындай пайдалану кезінде оның белсенді ингредиентіне (әсер етуші затқа) айналатын зат немесе заттар қоспасы. Мұндай заттар фармакологиялық немесе басқа тікелей әсерге ие; ауруларды емдеуге, диагностикалауға немесе алдын-алуға, ағзаның құрылымына немесе физиологиялық функцияларына әсер ететін белгілерді күтуге, өңдеуге және жеңілдетуге арналған. GMP стандартында ІІ бөлім бастапқы материалдар ретінде пайдаланылатын активті фармацевтикалық субстанцияларды өндіру кезінде қолданылатын қағидаттарды қамтиды. Дәрілік заттарды өндірушілер немесе тіркеу куәліктері бар заңды тұлғалар стандартқа сәйкес өндірілген белсенді фармацевтикалық субстанцияларды ғана өндірісте пайдаланады. Мақсаты: стандарт қағидаларына сәйкес БФС өндірісіне қатысты барлық нұсқауларды білдіреді. Өндіріс ретінде БФС-ға қатысты келесі операциялар: материалдарды қабылдауды, өндіруді, буып-түюді, қайта буып-түюді, таңбалауды, қайта таңбалауды, сапаны бақылауды, шығаруға, сақтауға және өткізуге рұқсат беруді, сондай-ақ тиісті бақылау шараларын қамтылады. Стандартқа сәйкес қолдану аясына келетін болсақ, медициналық өнімдер үшін пайдаланылатын БФС өндірісіне қойылатын талаптарды белгілейді. Өлшеп оралмаған ДЗ, жаңадан алынған донорлық қан мен плазмаға бөлім қолданылмайды. БФС өндіруге арналған бастапқы, аралық, көмектесуші материалдар өзінің тұрақтылығын сақтауы тиіс. Сапа үшін өндірісте жұмыс істейтін персонал жауапты және орындалатын операциялар құжатпен рәсімделуі тиіс. Айқындалған ауытқулар кезінде, құжаттарға өзгерістер енгізіліп отыруы тиіс. Сапаны басқару мақсатына қол жеткізу үшін құрамында тиісті өндірістік практикасы, сапаны бақылау және сапа үшін тәуекелдерді басқаруы бар жан-жақты әзірленген және сапа жүйесі дұрыс жұмыс істейтін жүйе енгізілуі тиіс. Сапа үшін тәуекелдерді басқару БФС өндірісінде оның сапасы үшін бағалау, бақылау, ақпаратты беру, тәуекелдерді шолудың жүйелі процесі болып табылады. Сапа бөлімі сапаға қатысты барлық мәселелерді шешуге қатысуы тиіс. Оның ішінде құжатпен рәсімдеу процестері, сапаны қадағалау, т.б. жатады. Өндірістік қызмет бойынша міндеттер алдын-ала жауапты тұлғаларға бөлініп, жазбаша түрде ұсынылуы қажет. БФС өндірісінің осы Стандарттың талаптарына сәйкестігін растау үшін бекітілген кестеге сәйкес ішкі аудиттерді бекітілген кестеге сәйкес тұрақты жүргізу қажет. Процестің дұрыстығына шолу мақсатында жыл сайын өнім сапасына шолу жүргізілуі қажет. Аралық өнім мен БФС өндірісіне қатысатын персоналдың қызметтері алдын-ала белгіленіп, жазбаша түрде көрсетілуі тиіс. Сонымен қатар, персонал білікті дәреже оқытылуы, гигиена аспектілері сақтаулы қажет. Өнімнің сапасына әсер етуі мүмкін барлық инженерлік жүйелер квалификациядан өту тиіс. Ғимараттар, үй-жайлар, жабдықтар сапалы БФС мен аралық өнім өндірісі үшін тиісті талаптарға сәйкес болуы қажет. Материалдармен жұмыс істеуді және оларды сақтауды олардың ыдырауын, ластануын және айқаспалы ластануын болдырмайтындай етіп жүзеге асыру қажет. Қорыта келгенде, GMP стандартының 2 бөліміне сәйкес жауапты тұлғалар БФС өндірісіне қойылатын барлық талаптарды белгілейді және талаптардың орындалуын бағалайды, қадағалайды.
36. Тиісті дәріхана практикасының негізгі қағидалары мен ережелері (GPP)
«Тиісті фармацевтикалық практикаларды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 4 ақпандағы № ҚР ДСМ-15 бұйрығының 5 қосымшасы GPP талаптарын қадағалайды.
Тиісті дәріханалық практика стандарты (GPP) Қазақстан Республикасының халқына фармацевтика қызметкерлері көрсететін фармацевтикалық қызметтердің тиісті сапасын қамтамасыз ету мақсатында әзірленді, Тиісті дәріханалық практикаға және сапаны басқару жүйесін ұйымдастыруға қойылатын талаптарды белгілейді. Стандарт дәрілік заттарды бөлшек саудада өткізуді жүзеге асыратын ұйымдарға қолданылады. Дәріхана ұйымдары дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды бөлшек саудада өткізуге, дәрілік препараттарды дайындауға байланысты фармацевтикалық қызметті лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес келеді. GPP негізгі бөлімдері: 1. Денсаулықты сақтау, ауру қаупін болдырмау (халық). 2. Дәрі-дәрмектерді және емдеу процесіне қатысы бар басқа да тауарларды босатуға және пайдалануға байланысты қызмет (пациент). 3. Өзін-өзі емдеуге қатысты іс-шаралар, оның ішінде ұсыныстар және тиісті жағдайларда өзін-өзі емдеуге болатын белгілерді емдеу үшін дәрі-дәрмектер беру (пациент). 4. Дәрі-дәрмектерді тағайындауға және қолдануға байланысты қызмет (медициналық персонал). GPP негізгі принциптері: ➔ Фармацевттер және сәйкесінше фармацевтикалық көмек пациентке қол жетімді болуы керек; ➔ Фармацевт денсаулығына байланысты пациенттердің проблемаларын анықтауға және басқаруға қатысады; ➔ Фармацевт салауатты өмір салты мен денсаулықты құндылық ретінде насихаттауға қатысады; ➔ Фармацевт дәрілік заттардың сапасын қамтамасыз етуге қатысады; ➔ Фармацевт дәрі-дәрмектер әкелуі мүмкін денсаулыққа зиянды болдырмауы керек; ➔ Фармацевт денсаулық сақтаудың шектеулі ресурстарын оңтайлы пайдалануға ықпал етеді.
37. Тиісті дистрибьюторлық практиканың негізгі қағидалары мен ережелері(GDP)
Тиісті дистрибьюторлық практика (GDP) бұл дәрілік заттармен көтерме сауданы жүзеге асыратын кәсіпорындар үшін сапаны қамтамасыз ету (менеджмент) жүйесі. GDP стандарты дәрілік заттарды көтерме саудада өткізу процесін ұйымдастырудың бірыңғай тәсілін белгілейді және өндірушіден бастап бөлшек сауда желісі мен медициналық мекемелерге дейінгі барлық жолда олардың сапасын қамтамасыз етуге бағытталған. Тиісті дистрибьюторлық практика стандарты (GDP)–сапаны қамтамасыз ету жүйесінің бір бөлігі болып табылады және дәрілік заттардың дистрибьюциялауға қатысты қағидаларын белгілейді. Осы Стандарт дәрілік заттар дистрибьюциясына қойылатын бірыңғай талаптарды айқындайды және ведомстволық саласы мен меншік түріне қарамастан дәрілік заттарды өндіруші ұйымдарды және дәрілік заттар дистрибьюторларына қолданылады. Осы Стандарт талаптарын орындау жеткізу тізбегінің бақылануын қамтамасыз етеді және дәрілік заттардың сапасы мен тұтастығын сақтауға мүмкіндік береді. Тиісті дистрибьюторлық практиканың мақсаты- жеткізудің барлық тізбегіндегі дәрілік заттар сапасын, қауіпсіздігі мен тиімділігін қамтамасыз етуге қажетті сақтау, тасымалдау және таратудың тиісті талаптарын қадағалауға, сондай-ақ жеткізу тізбегіне жалған дәрілік заттардың кіру қаупін болдырмауға бағытталған. GDP талаптары: 1. Негізгі ережелер 2. Персонал 3. Құжаттама 4. Үй - жайлар мен жабдықтар (алу, сақтау) 5. Тұтынушыларға жеткізу 6. Қайтару 7. Өзін-өзі инспекциялау Дәрілік заттарды дистрибьюциялау процесі Дистрибьютордың барлық әрекеттері дәрілік заттардың сәйкестілігін жоғалтпай және қаптамасында көрсетілген талаптардың қадағалануымен жүзеге асырылады. Дистрибьютор тарату тізбегіне жалған дәрілік заттардың еніп кету қаупін жоққа шығару үшін қажетті шаралар қабылдайды. Дистрибьюциялауға мына дәрілік заттар жатады: а) Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес тіркелген; ә) Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес тіркелмеген және (немесе) кіргізілетін (кіргізілмейтін). Басқа мемлекеттен дәрілік заттар сатып алатын дистрибьютор тіркеу куәлігі (сауда лицензиясы) ұстаушысынан (иесінен) басқа өзінің тіркеу куәлігі ұстаушысын (иесін) хабардар етуге міндетті. Дәрілік заттарды дистрибьюциялау процесі 1. Жеткізушілерді бағалау 2. Тапсырыс берушілерді (алушыларды) бағалау 3. Дәрілік заттарды қабылдап алу 4. Сақтау 5. Жою 6. Жөнелтуге даярлық 7. Жеткізу 8. Экспорттау
38. Дәрілік заттың және медициналық мақсаттағы бұйымның тіркеу дерекнамасы.
Тіркеу деректемесі – бұл дәрілік зат туралы барлық ақпаратты қамтитын құжаттар жиынтығы. Тіркеу құжаты алты бөліктен тұрады: 1. Басқару құжаттары Өтініштер, сенімхаттар, өндіру лицензиясы, CPP (шетелдік өндірушілер үшін), дәрілік компоненттердің тізімі, қолдану жөніндегі нұсқаулық, баға ұсынысы және т.б. 2. Фармацевтикалық қасиеттерге сипаттама Дәрілік заттың құрамы мен сипаттамасы, әсер етуші затқа сертификаттар, қосалқы заттар, негізгі әсер етуші заттардың құрамы, физика-химиялық, биологиялық, микробиологиялық қасиеттері. 3. Дәрілік заттың өндірісі туралы мәліметтер Өндіріс процесінің диаграммасы, өндіріс сатылары мен аралық өнімдерді бақылау, процестің валидациясы немесе квалификациясы. 4. Дәрілік заттың сапасын бақылау деректері Дәрілік заттардың сапасын бақылау әдістері, аналитикалық процедуралар, аналитикалық процедуралардың валидациясы, сериялық талдау, тұрақтылықты зерттеу нәтижелері. 5. Дәрілік препараттың клиникаға дейінгі зерттеулері 6. Дәрілік препараттың клиникалық сынақтарының нәтижелері туралы ақпарат Құжаттар топтамасы уәкілетті сараптама ұйымына келесі нысанда ұсынылуы тиіс: Құжаттар мен деректер топтамасы дәрілік заттың саудалық атауы, ЖСН, дәрілік нысаны, дозасы, омыртқа және мұқабада өтініш берушінің ұйымы көрсетіле отырып, екі данада папкаларда ұсынылады; Досьенің барлық беттеріне өтініш беруші ұйымның уәкілетті өкілінің қолы қойылуы тиіс, ресми құжаттардың нотариалды куәландырылған көшірмелері, НД/ФСП жобасының 3 данасы, нұсқаулық жобасының 3 данасы, қаптама макеттерінің жобасының 3 данасы болуы керек; стильде көрсетеді. Бұл парақта басқа жазулар мен ескертулерге жол берілмейді! Барлық бөлімдер құжаттамада болуы керек. Егер қандай да бір бөлім бойынша ақпаратты беру мүмкін болмаса, бұл бөлімде ақпаратты жібермеу үшін негіздеме беру қажет. Сапаны, тиімділікті және қауіпсіздікті сараптауды көздейтін өзгерістерді енгізу үшін дерекнамада тек өзара байланысты өзгерістер ғана жариялануы мүмкін. Анау. егер бір өзгеріс сөзсіз екіншісіне әкеп соқтырса және бұл өзгерістерді бөлек енгізу мүмкін болмаса, онда мұндай өзгерістер өзара байланысты (мысалы, көмекші заттардың құрамының өзгеруі дәрілік заттың жарамдылық мерзімінің қысқаруына әкеп соғады). Электронды нұсқасын ұсыну міндетті. Іс құжаттарының электрондық нұсқасында құжаттарды сканерленген қолтаңбасыз беруге рұқсат етіледі.
39 Тиісті зертханалық практикаға сәйкес (GLP) жабдықтар мен үй-жайларға қойылатын талаптар
Тиісті зертханалық практика cтандарты бұл дәрілік заттардың және дәрілік препараттардың құрамындағы заттардың қауіпсіздігі бойынша клиникаға дейінгізерттеулерде қолданылады. Зерттеудің мақсаты олардың қасиеттері және адамның денсаулығына және қоршаған ортаға қауіпсіздігі туралы деректер алу болып табылады. Стандарттың мақсаты – зерттеу нәтижелерінің сапасын қамтамасыз етуге жәрдемдесу. Клиникаға дейінгі зерттеулер жүргізуге арналған үй-жайлар жүргізілетін зерттеулердің сапалы орындалуын қамтамасыз ету мақсатында жобаланады, салынады және пайдалануға беріледі. Сынақ зертханасының құрылымының әрбір зерттеуді тиісінше жүргізу үшін түрлі қызмет түрлерін бөлудің талапқа сай дәрежесін қамтамасыз етуге мүмкіндігі бар.
Үй-жайларға қойылатын талаптар :
1) сынақ зертханасының тест-жүйелерді оқшауландыру үшін жеткілікті үй-жайлары мен аумақтары болуы тиіс, онда биологиялық қауіптілігі белгілі немесе күдікті заттар немесе микроорганизмдер қатыстырылған;
2) тест-жүйелердің зақымдалуының қолайсыз деңгейін болдырмау үшін ауруларды диагностикалауға, зерттеуге және бақылауға сәйкес келетін үй-жайлары мен аумақтары болады;
3) жұқтырудан, ластанудан немесе зақымдалудан тиісті қорғанысты қамтамасыз ететін зерттеуде пайдаланылатын шикізат пен жабдықты сақтайтын жеке үй-жайлары немесе аумақтары болады.
Зерттелетін заттарға және салыстыру үлгілеріне зерттеу жүргізуге арналған үй-жайлар:
1) ластануды немесе араласып кетуді болдырмас үшін зерттелетін заттарды және салыстыру үлгілерін сақтау және алу үшін жеке үйжайлар мен аумақтар бар;
2) сыналатын заттарды сақтайтын үй-жайлар немесе аумақтар құрамының, концентрациясының сақталуын, тазалықты, тұрақтылықты және қауіпті заттарды қауіпсіз сақтауды қамтамасыз ететін сынақ жүйелері орналастырылатын бөлмелер немесе аумақтардан бөлек орналасқан.
Мұрағаттауға арналған үй-жайлар зерттеу хаттамаларын, жоспарын, бағдарламасын, бастапқы деректерді, қорытынды есептерді, сыналатын заттардың сынамалары мен үлгілерін қауіпсіз сақтауды қамтамасыз ету үшін жабдықталған. Мұрағаттың орналасуы және жұмыс режимі оның ішіндегісін бүлінуден қорғаумен қамтамасыз етеді.
Қалдықтарды алыстату және жою зерттеудің жүргізілуіне қауіп төндірмейтіндей және олардың нәтижелері бұрмаланбайтындай жағдайда орындалады. Бұл үшін қалдықтарды жинауға, сақтауға және шығаруға тиісті жағдай жасау қажет, сондай-ақ олардың белсенділігін жою және кейінгі тасымалдану шараларын қамтамасыз ету қажет.
Жабдықтарға қойылатын талаптар:
40. Тиісті клиникалық практика стандарты бойынша клиникалық зерттеулерді жүргізу кезеңдері (GСP)
GCP (Good Clinical Practice) стандарты – адамның субъект ретінде қатысуын көздейтін зерттеулерді жобалау, жүргізу, құжаттау және есеп беру ережелерін сипаттайтын ғылыми зерттеулердің этикасы мен сапасының халықаралық стандарты. Клиникалық сынақтарды жүргізу кезінде бүкіл әлем бойынша зерттеушілер GCP (Good Clinical Practice) негізгі ережелерін басшылыққа алады. Бұл зерттеулердің ғылыми құндылығын, олардың этикалық қолайлылығын және зерттеулердің толық құжаттамасын қамтамасыз ететін жүргізуді жоспарлайды. Клиникалық зерттеулердің фазалары Жаңа препараттың клиникалық сынақтары дәрілік препаратты медициналық қолдануға рұқсат етілгенге дейін фазалар деп аталатын бірнеше кезеңдермен жүзеге асырылады: I кезеңдегі клиникалық сынақтар, II фазалық клиникалық сынақтар, III кезеңдегі клиникалық сынақтар. Дәрілік затты лицензиялаудан (тіркеуден) кейін постмаркетингтік деп аталатын клиникалық сынақтар (IV фаза) жүргізіледі. I кезең клиникалық сынақтар (клиникалық және фармакологиялық, биомедициналық сынақтар) Алдын ала бағалаумен жаңа препараттың (белсенді ингредиент) адамдағы алғашқы сынақтары. Әдетте шағын топта (100 сау еріктіге дейін). Сонымен бірге олар оқиды: - препараттың бір реттік дозасына төзімділік - фармакокинетикалық параметрлер - фармакодинамикалық әсерлер 1 фазаның мақсаты Мақсаты: дәрілік заттың қауіпсіздігі мен төзімділігі туралы алдын ала мәліметтерді алу, дәрілік заттардың адамдағы фармакодинамикалық және фармакокинетикалық қасиеттерінің біріншілік сипаттамаларын құрастыру, кейде адамдарға жүргізілген сынақтардағы тиімділіктің бастапқы көрсеткіштерін анықтау. Сынақтардың I фазасының ерте кезеңдерінде: препараттың бастапқы дозасы, жиілігі мен енгізу жолы әдетте клиникаға дейінгі зерттеулерде (зертханалық жануарларда) белгіленеді. Дегенмен, адамдар мен жануарлардың фармакокинетикасы мен фармакодинамикасындағы айырмашылықтарға байланысты мұндай дозаларды түзету қажет болуы мүмкін. II кезеңдегі клиникалық сынақтар Бұл кезең белсенді ингредиент емдеуге (диагностикаға және/немесе алдын алуға) арналған ауруы (немесе жағдайы) бар субъектілердің көбірек санын қосуды талап етеді. Мақсаты: - пациенттердің белгілі бір тобында препараттың клиникалық тиімділігін дәлелдеу - белсенді ингредиенттің қысқа мерзімді қауіпсіздігін бағалау - препараттың емдік дозасының деңгейін анықтау - дозалау схемалары Кейде II фазалық клиникалық зерттеулер IIa және IIb фазаларына бөлінеді. III кезеңдегі клиникалық сынақтар Егер препарат II фазада тиімді және қауіпсіз деп табылса, ол III фазада зерттеледі. III фазалық клиникалық сынақтар медициналық қолдану үшін мақұлданған жағдайда қолданылатын жағдайға ұқсас жағдайларда препараттың қауіпсіздігі мен тиімділігін анықтауға арналған мұқият бақыланатын зерттеулер болып табылады. Мақсаттар: белсенді ингредиенттің дәрілік формалары үшін қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді қауіпсіздік/тиімділік арақатынасын анықтау оның жалпы және салыстырмалы емдік мәнін анықтау дәрілік заттардың спецификалық сипаттамалары жиі кездесетін жағымсыз реакциялардың профилі мен түрлерін зерттеу Бұл фазада белгілі бір зерттеудің мақсаттарына байланысты плацебо, эталондық препарат немесе стандартты еммен бақыланатын зерттеулер жүргізіледі. Сынақтар жабық немесе ашық болуы мүмкін. Олар әртүрлі дизайнда жүзеге асырылуы мүмкін IV кезеңдегі клиникалық сынақтар Олар препарат белгілі бір көрсеткіштер бойынша тіркелгеннен кейін және бөлшек сауда желісі арқылы қол жетімді болғаннан кейін жүзеге асырылады. Бұл пост-маркетингтік сынақтар қатысушылардың өте көп санына өткізіледі және есірткіні қабылдаудың жаңа режимдерін анықтау, жаңа жанама әсерлерді анықтау және т.б. үшін қолданылады, препараттың қауіпсіздігі мен тиімділігі туралы толығырақ ақпарат береді IV кезеңді зерттеу келесі мақсаттарда қолданылуы мүмкін: a) дәрілік препараттың дозалау режимін жақсарту b) дәрілік терапияның әртүрлі кезеңдері c) тамақпен немесе басқа препараттармен өзара әрекеттесу d) басқа стандартты емдеу әдістерімен салыстырмалы талдау e) препаратты басқа жас топтарында немесе басқа санаттағы науқастарда қолдану f) препараттың ұзақ мерзімді әсерінің өмір сүруге әсері (өлім-жітімнің төмендеуі немесе жоғарылауы) g) әртүрлі топтағы науқастарда ұзақ уақыт қолданудың нәтижелері
КОК
Дайын өнімді бағалау өндіріс жағдайларын, өндіріс үдерісіндегі сынақтар нәтижелерін, өндірістік құжаттамаға шолуды (қаптау құжаттамасын қоса), дайын өнім спецификацияларына сәйкестікті және түпкілікті қаптаманы тексеруді қоса, өзіне қатысы бар факторлардың бәрін қамтиды.
Сапаны бақылау бөлімшесінің қызметкерлеріне сынамаларды іріктеуден және (қажет болса) тиісті тексеруден өткізу үшін өндіріс аймақтарына кіруге рұқсат етіледі.
Сапаны бақылау бөлімшесі басшысының негізгі міндеттері Сапаны бақылау бөлімшесінің әзірлеу, валидациялау және сапаны бақылауға қатысты барлық рәсімдердің орындалуын қамтамасыз ету, тиісті жағдайларда материалдар мен өнім үлгілерінің бақылау және (немесе) мұрағаттық үлгілерін қадағалау, материалдары мен өнімі бар қаптамалардың дұрыс таңбалануын қамтамасыз ету, өнім тұрақтылығына мониторинг жасау, өнім сапасына қатысты шағымдарды тексеруге қатысу сияқты міндеттері болады. Осы операциялардың бәрі құжатталған рәсімдерге сәйкес орындалады және, қажет болса, оның нәтижелері құжат жүзінде ресімделеді.
2. ICH Q10 сәйкес фармацевтикалық сапа жүйесі. Кәсіпорында ФСЖ енгізу кезеңдері.
ICH Q10 стандарттау жөніндегі халықаралық ұйымның (ИСО) сапа тұжырымдамаларына, GMP нұсқаулықтарына (дәрілік заттарды өндіру қағидалары) негізделген және ICH Q8 "фармацевтикалық өнімді әзірлеу" және ICH Q9 "тәуекелдерді талдау" нұсқаулықтарымен толықтырылатын тиімді фармацевтикалық сапа жүйесінің жан-жақты моделінің сипаттамасын қамтиды.
ICH Q10 міндеті - бұл талаптарды жинақтау және біріктіру, сондай -ақ осындай жүйені құру бойынша қосымша ұсыныстар беру.
ICH Q10 негізгі элементтері:
Фармацевтикалық сапа жүйесі - бұл дәрілік заттардың сапасына сәйкестігін қамтамасыз етуге бағытталған белгілі бір шара. Бұл ережелер препараттың өмірлік циклінің барлық кезеңдеріне қолданылады. Мысалы: өнеркәсіптік өндіріс, клиникалық зерттеулерге арналған дәрі-дәрмектер өндірісі.
Фармацевтикалық сапа жүйесі туралы жеке құжат бар - бұл ICH Q10. Бұл құжатта фармацевтикалық сапа жүйесі дегеніміз - өндірістік тәжірибе мен сапа тәуекелін басқаруды қамтитын жүйе. Ол құжатталған, тиімділігі бақыланады. Фармацевтикалық сапа жүйесінің элементтері білікті мамандармен қамтамасыз етілуі керек. Олар жабдықтармен, үй-жайлармен және техникалық құралдармен қамтамасыз етілуі керек.Тәуекелдерді басқарудың тиісті принциптері фармацевтикалық сапа жүйесінің құрылымына қолайлы құралдарды қолдана отырып енгізілген.
Фармацевтикалық сапа жүйесінің негізгі мақсаты:
1. өмірлік циклдің барлық кезеңдерінде қолданылатын дәрілік затты және оны өндіруді білу 2. Осы ережелердің барлығын ескере отырып, дәрілік заттар әзірленеді және зерттеледі 3. препарат әзірлеу және жоспарлау арқылы шығарылады
4. қызметкерлердің нақты белгіленген лауазымдары мен міндеттері
5. Қаптама материалдары мен шикізаттың сенімді жеткізушілері анықталды
6. өндіріс процесінде бақылау жүзеге асырылады, сонымен қатар валидация жүзеге асырылады Менеджмент тиімді фармацевтикалық сапа жүйесі үшін жауап береді. Яғни, лауазымдар мен міндеттер, сондай-ақ жауапкершіліктер өндіріс қызметкерлеріне нақты жеткізілуі керек. Фармацевтикалық сапа жүйесі құжатталған болуы керек. Сондай-ақ, фармацевтикалық сапа жүйесінің жұмысына қажетті шолулар жүргізу қажет.
Кәсіпорында ФСЖ енгізу кезеңдері:
1. Барлық қызметкерлерді Сапа менеджментінің негіздеріне оқыту
2. ISO 9001/GxP сәйкес барлық қызметті жеке өзара байланысты процестерге бөлу
3. Процестерді бағалау параметрлері мен критерийлерін әзірлеу.
4. Барлық әзірленген модельді тәжірибеге енгізу.
5. Ішкі аудиттерді кең және жүйелі жүргізу, сәйкессіздіктерді анықтау және олардың туындау себептерін жою үшін түзету және алдын алу іс-әрекеттерін әзірлеу.
6. Басшылық тарапынан ФСЖ тұрақты талдауы.
7. Қызметкерлермен және тұтынушылармен кері байланыс рәсімдерін тұрақты практикаға енгізу.
8. Барлық жерде түзету және алдын алу іс-әрекеттерін орындау
3. Дәрілік препараттарды фармацевтикалық әзірлеудің негізгі кезеңдерін атаңыз және сипаттаңыз.
Фармацевтикалық әзірлеу - бұл дәрілік препарат құрамын осы дәрілік нысанда ғылыми негіздеуге, өндірістік процесс пен оны бақылауға, буып-түю материалдарын таңдауға, сондай-ақ физика-химиялық, биологиялық және микробиологиялық қасиеттерін зерделеуге бағытталған кешенді эксперименттік зерттеулер; бұл зерттеулерді өнімнің өмірлік циклі ішінде сапалы препарат жасау, оны тіркеу және сериялық өндіріс кезінде сапаны қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырған жөн.
Фармацевтикалық әзірлеудің мақсаты - белгілі бір функционалды сипаттамалары бар өнімді үнемі шығару үшін тиісті сападағы препаратты жасау және оны өндіру процесін негіздеу. Жаңа дәрілік заттарды фармацевтикалық әзірлеу жаңа фармакологиялық белсенді заттарды іздеуді, олардың дәрілік қасиеттерін кейіннен зерттеуді, сондай-ақ клиникаға дейінгі зерттеулерді қамтиды.
ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ӘЗІРЛЕУДІҢ КЕЗЕҢДЕРІ:
1-кезең: Жоба алдындағы зерттеу (Preformulation studies).
Фармацевтикалық дамуының бірінші кезеңі дайын өнімнің сапасына әсер ететін бастапқы материалдардың критикалық сипаттамаларын анықтау үшін жеке белсенді заттар мен қосалқы заттардың физикалық-химиялық қасиеттерін зерттеуге бағытталған.
2-кезең: Таңдалған дәрілік форманы өндіру технологиясын және рецептураны әзірлеу.
Екінші кезеңде субстанция мен қосалқы заттардың үйлесімділігі, аралық өнімдер мен технологиялық процесстің критикалық параметрлері, сонымен қатар осы параметрлердің максималды ауытқулары анықталады, дайын өнімнің сапасы және оның тұрақтылығы қолайлы болып саналады.
3-кезең: Клиникалық зерттеулерге арналған өнім үлгілерін шығару.
Келесі кезеңде клиникалық зерттеулерге сынамалар жасау үшін қолданылатын өндіріс процестері арасындағы айырмашылықтарды ескере отырып, барлық стандарттарға сай, таза өнім үлгілері шығарылады.
4-кезең: Жеткізу (доставка) жүйесін дамыту.
Төртінші кезеңде жеткізілім жүйелері үшін қосымша маңызды сапалық параметрлер қарастырылады. Мысалы, ингаляциялық өнімдерге арналған аэродинамикалық қасиеттер, парентеральды өнімдерге арналған стерильділік және трансдермальді патчтарға жабысқақ беріктік секілді ерекше сипаттамалар еңгізіледі.
5-кезең: Өндірістік процесті (технологияны) дамыту және масштабтау.
Сериялық өндіріс, яғни масштабтау сатысында өнімнің жоғары сапасы ретінде процестер мен өнімдер параметрлерінің төмен өткізгіштігі саналады. Оңтайландырылған өндіріске қойылатын талаптар: процесстің тұрақтылығы, өнімнің спецификацияға сай болуы, оның тұрақтылығы белгіленген шектерде қалады.
6-кезең: Талдау/ аналитикалық әдістерін жасау.
Соңғы кезең жасалынған өнімге аналитикалық талдау әдістері жасалынады. Өнімнің тазалығы және де барлық стандарттарға сай жасалынғандығы расталады.
4. Дәрілік заттар айналымы саласында сапаны қамтамасыз ету. GXP тұжырымдамасы.
GxP (Good ... Practice, тиісті ... тәжірибе) — дәрілік заттардың сапасын қамтамасыз етудің бүкіл әлемде танылған жүйесі. GxP жүйесі дәрі-дәрмектің өмірлік циклінің барлық кезеңдерін, фармацевтикалық әзірлеуден, сынақтан, өндіруден, сақтаудан бастап, түпкілікті тұтынушыға дейін қамтиды.Дәрі-дәрмек сапасы ауруларды емдеу және алдын алу, өмір сүру жағдайының жоғары сапасы болып табылады. Медициналық көмектің сапасын жақсарту мақсатында GXP тиісті тәжірибелер GXP сериясы әзірленді. GXP - дәрілік заттардың сапасын қамтамасыз ету жүйесі халықаралық танылған. GXP жүйесі тұтынушыға фармацевтикалық дамуынан бастап препараттың өмірлік циклінің барлық кезеңдерін қамтиды. Қазақстанда 63 фармацевтикалық қызмет нысандарында фармацевтикалық препараттарды өндіру, тасымалдау, сақтау және жүзеге асыру талаптарын анықтайтын тиісті фармацевтикалық практикалардың халықаралық стандарттары (әрі қарай - GXP) енгізілді.
GXP стандарттарының құрамына:
● тиісті зертханалық практика (GLP),
● тиісті клиникалық практика (GCP),
● тиісті өндірістік практика (GMP),
● тиісті дистрибьюторлық практика (GDP),
● тиісті дәріханалық практика (GPP),
● тиісті фармакологиялық қадағалау практикасы (GVP) кіреді.
GXP басқару жүйесін енгізудің артықшылықтары:
1) дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету тәсілін өзгерту, бұл ақаудың пайда болуынан және өнімді кері қайтарып алудан болатын ысырапты азайтады;
2)дәрілік заттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жауапкершілікті нақты айқындау;
3)дәрілік заттардың қауіпсіздігіне деген сенімділікті құжаттамалық растау, бұл тұтынушымен жұмыс кезінде, оның ішінде сот талқылаулары кезінде аса маңызды;
4)дәрілік заттар қауіпсіздігінің барлық параметрлерін қамтитын жүйелі тәсілді қамтамасыз ету – шикізаттан тұтынушыға дейін;
5) қауіпсіздікті басқару үшін ресурстарды үнемді пайдалану;
6)сапасыз өнім шығаруға байланысты қаржылық шығындарды азайту;
7) шығарылатын дәрілік заттардың сапасына тұтынушының сенімін арттыру;
8)тұтастай алғанда кәсіпорынның қызметін және бақылау және тексеру жүйелерінің оңтайлы жұмыс режимін қамтамасыз ету;
9)жаңа өткізу нарықтарына шығу мүмкіндіктерін ұлғайту және қолданыстағыларын кеңейту;
10)дәрілік заттардың көптеген түрлерін Еуроодақ елдеріне экспорттау мүмкіндігі;
11)шетелдік инвесторлардың күрделі қаржы салуға дайындығын арттыру;
12)сапалы және қауіпсіз дәрілік заттарды өндірушінің беделін қамтамасыз ету болып табылады.
Дәрілік заттардың сапасын қамтамасыз ету тұжырымдамасының кезеңі келесідей: препарат жасалады, клиникаға дейінгі зерттеулер GLP стандарты жауап беретін лабораторияда, GCP стандарты жауап беретін клиникалық зерттеулерден кейін, препарат тіркелгеннен кейін жүргізіледі. , содан кейін өндіріс GMP стандарты үшін жауап береді, содан кейін тасымалдау GDP стандарт үшін жауап береді, өріс GPP стандарты жауап беретін бөлшек саудаға кетеді. Бір сөзбен айтқанда, жоғары сапалы дәрі алу үшін ол барлық сапа талаптарына сай болу үшін осы сатылардың барлығын өтуі керек.
5. Фармацевтикалық кәсіпорындағы құжаттама жүйесінің құрылымы.
Фармацевтикалық кәсіпорында GMP-да құжаттардың 2 түрі көрсетілген: регламенттеуші және тіркеуші құжаттар. Регламенттеуші құжаттар: ерекшеліктер – өндіріс кезінде пайдаланылатын немесе алынатын өнімнің бастапқы және өлшеп-орау материалдары сәйкес, келуге тиіс егжей-тегжейлі талаптарды қамтитын құжаттар. Олар дәрі-дәрмектердің сапасын бағалау үшін негіз болып табылады; Өндірістік рецептуралар, Технологиялық нұсқаулықтар, өлшеп-орау жөніндегі нұсқаулықтар, сынақ әдістемелері – барлық пайдаланылатын бастапқы шикізат, жабдықтар және компьютерлендірілген жүйелер туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтитын құжаттар. Рәсімдер (стандартты операциялық рәсімдер (бұдан әрі – СОР) - белгілі бір операцияларды орындауға қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар; Хаттамалар-жекелеген операцияларды жүргізуге және тіркеуге қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар; Техникалық келісімдер-тапсырыс берушілер мен орындаушылар арасында бөгде ұйымдар (аутсорсинг) орындайтын жұмыстарға қатысты жасалған келісімдер. Тіркеуші құжаттар: жазбалар-нұсқаулықтарға сәйкестігін дәлелдеу үшін әртүрлі іс-әрекеттердің орындалуын растайтын куәліктер (мысалы, іс-шаралар, оқиғалар, тергеп-тексеру). Есептер-нәтижелер, тұжырымдар мен ұсыныстармен бірге нақты тапсырмалардың, жобалардың немесе тергеп-тексерудің орындалғанын көрсететін құжаттар. Өндірістік алаңның дерекнамасы-дәрілік заттарды өндіруші жасайтын құжат. Онда сапа және өндірістік алаңның қызметі саласындағы саясат, осы алаңда дәрілік заттарды өндіру жөніндегі операцияларды жүргізу кезіндегі технологиялық процесс (немесе) сапаны бақылау туралы, сондай-ақ жапсарлас және көрші ғимараттардағы қандай да бір тығыз өзара байланысты жұмыстар туралы арнайы ақпарат болуға тиіс. Бөлімдері: 1. Өндіруші туралы жалпы ақпарат.- Өндіруші туралы жалпы ақпарат. Байланыс ақпараты: 2) заңды тұлғаның атауы және мекенжайы; 3)атауы және нақты мекен-жайы, осы алаңда орналасқан ғимараттар мен өндірістік учаскелер); 4) өнімнің ақаулығы және (немесе) кері қайтарып алу жағдайында байланысатын, тәулік бойы жұмыс істейтін персоналдың телефон нөмірі; 5) өндірістік алаңның сәйкестендіру нөмірі, мысалы, GPS координаттары немесе географиялық орналасқан жерін анықтаудың басқа жүйесі (бар болса). 2. Өндірушінің сапа менеджменті жүйесі. 3. Персонал. 4. Үй - жайлар мен жабдықтар. 5. Құжаттама. Құжаттама жүйесінің сипаттамасы (мысалы, электрондық, қолмен). ) уәкілетті орган берген дәрілік заттарды өндіруге арналған қолданыстағы арнайы рұқсаттың (лицензияның) көшірмесі 6. Технологиялық процесс: өнім түрлері, процестерді тексеру, материалдарды басқару және қоймада сақтау. 7. Сапаны бақылау. 8. Импорт, экспорт шағымдар, өнім ақаулары және шолулар- импорттау, экспорттау, көтерме сауда және т. б. жөніндегі қызметтің қысқаша сипаттамасы; 9. Самоинспекция:- инспекциялауды жүргізген уәкілетті органдардың (мемлекеттердің) күні мен атауын көрсете отырып, соңғы 5 жылда тиісті өндірістік практика талаптарына сәйкестікке алаң инспекцияларының тізбесі.
6. Дәрілік заттардың сапасын бақылаудың ұлттық зетрханаларына арналған тиісті практика ( GPCL).
Дәрілік заттардың сапасын бақылаудың ұлттық зертханаларына арналған тиісті практика GPCL-Good Practices for National Pharmaceutical Control Laboratories тиісті практика дәрілік заттарды бақылаудың ұлттық зертханалары үшін дәрілік заттар сапасының талаптарға, ерекшеліктерге сәйкестігі туралы нәтижелер мен қорытындыларды дұрыс бағалау үшін негізді қамтамасыз ететін ДЗ бақылау зертханасы жұмысының критерийлерінің жиынтығы.
GPCL ережелері:
Сынақ зертханаларының алдында әртүрлі міндеттер тұруы мүмкін, алайда өз қызметінде олар зертханалық зерттеулер барысында алынған нәтижелерді жоспарлауға, құжаттық ресімдеуді жүргізуге және дұрыс бағалауға қатысты әлемде танылған GPCL (дәрілік заттар сапасының ұлттық зертханалары үшін тиісті практика) ұсынымдарын басшылыққа алуы тиіс.
ДДҰ тиісті ұсыныстары - PCL - дәрілік заттардың сапасын бақылау зертханалары үшін қолданылады. GPCL стандартының құрылымында келесі модульдер бар:
* 3 бөлімнен тұратын ұйымдастыру бөлімі (сынақ зертханасының сапа саласындағы саясаты, мақсаты, міндеті, миссиясы, жалпы ережелер мен қағидаттарды баяндай отырып, сапа жөніндегі басшылық);
сынақтар жүргізу, құжаттама мен деректерді басқару, ішкі тексерулер жүргізу және метрологиялық қамтамасыз ету тәртібін айқындайтын басшылыққа алынатын құжаттар;
* журналдарды, сынақ хаттамаларын толтыру, мұрағатты жүргізу ережелерін және құжаттар номенклатурасын анықтайтын жұмыс нұсқаулықтарының модулі;
* сынақ зертханасының сапасын басқару жүйесіне қатысатын персоналдың лауазымдық міндеттерін айқындайтын қолданыстағы нұсқаулықтар модулі;
* қызметтердің барлық түрлерін сипаттайтын стандартты операциялық процедуралар модулі.
Қазіргі уақытта сынақ зертханалары-бұл дәрілік заттардың сапасын бақылау жүйесінде жұмыс істейтін жоғары білікті мамандардан тұратын заманауи, жақсы жабдықталған ұйымдар.
Зертхана әдетте келесі бөлімдерге бөлінеді:
* химиялық талдау әдістері;
* физика-химиялық әдістер;
антибиотиктердің микробиологиялық әдістері мен белсенділігі;
* Әкімшілік топ;
* материалдық-техникалық қамтамасыз ету;
* сапаны қамтамасыз ету;
* биофармацевтикалық параметрлерді зерттеу.
Дәрілік заттардың сапасын бақылау жөніндегі сынақ зертханасының (орталығының) негізгі міндеттері::
-Дәріхана және емдеу-алдын алу мекемелерінде сапасыз дәрілік заттар айналымының алдын алу.
- Орталықтың сынақ зертханасында дәрілік заттарға зерттеулер жүргізу.
- Дәрілік заттарды қолдануға жағымсыз жағымсыз реакциялардың және препараттардың терапиялық тиімсіздігінің мониторингі.
- Денсаулық сақтау мекемелері мен фармацевтикалық ұйымдарды әдістемелік және анықтамалық әдебиетпен, нормативтік құжаттамамен және дәрілік заттар айналымы мәселелері бойынша қосымша ақпаратпен қамтамасыз ету.
- Диплом алдындағы және дипломнан кейінгі білім берудің фармацевтикалық бейінінің мамандарын даярлауға қатысу.
- "Жедел желі" телефондары арқылы дәрілік заттардың сапасы мәселелері бойынша тиісті өңірдің тұрғындарына өтеусіз негізде консультациялар көрсету және олардың өтініштері бойынша талдамалық зертханалық сынақтар жүргізу.
- Мүдделі ұйымдарды, мекемелерді және халықты, оның ішінде бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып, дәрілік заттардың сапасы туралы хабардар ету.
7. GCP негізгі принциптері. Клиникалық сынақ сапасының кепілдігі- Quality assurance relating to clinical trials, GCP негізгі талаптары. Клиникалық сынақтар құжаттамасы. GCP этикалық және құқықтық нормалары.
Тиісті клиникалық практика (Good Clinical Practice; GCP) субъект ретінде адамның қатысуымен зерттеулерді жоспарлау мен жүргізудің, сондай-ақ осындай зерттеулердің нәтижелерін Құжаттамалық ресімдеудің және ұсынудың халықаралық этикалық және ғылыми стандарты болып табылады.
Тиісті клиникалық практика(GCP) принциптері
1. Клиникалық зерттеулер Хельсинки Декларациясының этикалық принциптеріне, GCP ережелеріне және тиісті нормативтік талаптарға сәйкес жүргізілуі тиіс.
2. Клиникалық зерттеулер басталғанға дейін болжанатын тәуекел мен ыңғайсыздықтың зерттелуші субъект пен қоғам үшін күтілетін пайдаға қатынасын бағалау қажет. Клиникалық сынақты күтілетін пайда тәуекелді ақтайтын жағдайда ғана бастауға және жалғастыруға болады.
3. Ғылым мен қоғамның мүдделерінен гөрі тестілеушілердің құқықтары, қауіпсіздігі мен әл-ауқаты маңызды.
4. Зерттеу препаратының клиникаға дейінгі және клиникалық зерттеулерінің қолда бар мәліметтері жоспарланған клиникалық зерттеулерді негіздеу үшін жеткілікті болуы тиіс.
5. Клиникалық сынақ ғылыми негізделген, егжей -тегжейлі және хаттамада нақты сипатталуы тиіс.
6. Сынақ ЕС мақұлдау / мақұлдау алдын ала алынған хаттамаға сәйкес жүргізілуі тиіс.
7. Сыналатын адамдарға медициналық көмек көрсетуге және медициналық шешімдер қабылдауға жауапкершілікті тек білікті дәрігер қабылдай алады.
8. Клиникалық сынақ жүргізуге қатысатын барлық тұлғалардың орындалатын функцияға сәйкес білімі, дайындығы мен тәжірибесі болуы тиіс.
9. Субъект клиникалық зерттеулерге енгізілгенге дейін оның тегін негізделген келісімін алу қажет.
10. Клиникалық зерттеулер кезінде алынған барлық ақпарат деректердің дұрыс ұсынылуын, түсіндірілуін және тексерілуін қамтамасыз ететіндей түрде жазылуы, өңделуі және сақталуы тиіс.
11. Қолданыстағы нормативтік талаптарға сәйкес құпиялылық пен құпиялылық құқықтарын сақтай отырып, жеке басын куәландыратын құжаттардың құпиялылығы қамтамасыз етілуі тиіс.
12. Зерттеуші дәрілік заттар өндірістің жақсы тәжірибесіне сәйкес өндіріледі, сақталады және өңделеді. Препараттар бекітілген хаттамаға сәйкес қолданылуы тиіс.
13. Клиникалық зерттеулердің барлық аспектілерінің сапасын қамтамасыз ету үшін әдістер жүйесі қолданылуы керек.
GCP негізделген этикалық принциптер: Нюрнберг Кодексі, Хельсинки декларациясы, Белмонт Есебі.
Клиникалық сынақтың негізгі құжаттары: Зерттеуші кітапшасы, КС ХАТТАМАСЫ, Жеке тіркеу формасы.
8. Сапа жүйесі: Сапа бойынша басшылық, үдерістерді сипаттау, стандартты операциялық рәсімдер, толтырылатын Нысандар.
Өнім сапасына әсер ететін сапа жүйесі маңызды тармақтардың бірі болып табылады. Фармацевтикалық сапа жүйесі - бұл дәрілік заттардың сапасына сәйкестігін қамтамасыз етуге бағытталған белгілі бір шара. Бұл ережелер препараттың өмірлік циклінің барлық кезеңдеріне қолданылады. Мысалы: өнеркәсіптік өндіріс, клиникалық зерттеулерге арналған дәрі-дәрмектер өндірісі.
Фармацевтикалық сапа жүйесі туралы жеке құжат бар - бұл ICH Q10. Бұл құжатта фармацевтикалық сапа жүйесі дегеніміз - өндірістік тәжірибе мен сапа тәуекелін басқаруды қамтитын жүйе. Ол құжатталған, тиімділігі бақыланады. Фармацевтикалық сапа жүйесінің элементтері білікті мамандармен қамтамасыз етілуі керек. Олар жабдықтармен, үй-жайлармен және техникалық құралдармен қамтамасыз етілуі керек.Тәуекелдерді басқарудың тиісті принциптері фармацевтикалық сапа жүйесінің құрылымына қолайлы құралдарды қолдана отырып енгізілген.
Фармацевтикалық сапа жүйесінің негізгі мақсаты:
1. өмірлік циклдің барлық кезеңдерінде қолданылатын дәрілік затты және оны өндіруді білу 2. Осы ережелердің барлығын ескере отырып, дәрілік заттар әзірленеді және зерттеледі 3. препарат әзірлеу және жоспарлау арқылы шығарылады
4. қызметкерлердің нақты белгіленген лауазымдары мен міндеттері
5. Қаптама материалдары мен шикізаттың сенімді жеткізушілері анықталды
6. өндіріс процесінде бақылау жүзеге асырылады, сонымен қатар валидация жүзеге асырылады Менеджмент тиімді фармацевтикалық сапа жүйесі үшін жауап береді. Яғни, лауазымдар мен міндеттер, сондай-ақ жауапкершіліктер өндіріс қызметкерлеріне нақты жеткізілуі керек. Фармацевтикалық сапа жүйесі құжатталған болуы керек. Сондай-ақ, фармацевтикалық сапа жүйесінің жұмысына қажетті шолулар жүргізу қажет.
ФСЖ құжаттамасы-бұл сапа жүйесінің тиісті жұмыс істеуі және өнімнің сапасын қамтамасыз ету үшін қажетті құжаттар жиынтығы. Сапа нұсқаулығы (сапа нұсқаулығы) — бұл сапа саясатын белгілейтін және кәсіпорынның сапа жүйесін сипаттайтын құжат. Сапа жөніндегі нұсқаулықтың негізгі мақсаты-СҚҚ құрылымын анықтау және белгілеу, сонымен бірге осы жүйені енгізу және жұмыс күйінде ұстау үшін тұрақты анықтамалық құрал рөлін атқару. Сапа жөніндегі басшылық мынадай мақсаттар үшін қолданылуы мүмкін: 1) кәсіпорынның сапа саласындағы саясатын баяндау; 2) Тиімді СҚҚ сипаттау және енгізу; 3) рәсімдерді басқаруды қамтамасыз ету және жақсарту және сапаны қамтамасыз ету жөніндегі қызметті жеңілдету; 4) СҚҚ тексеру жүргізу үшін құжатталған базаны қамтамасыз ету; 5) СҚҚ үздіксіз жұмыс істеуін және оның талаптарын құбылмалы жағдайларда іске асыруды қамтамасыз ету; 6) СҚҚ талаптарына сәйкес персоналды даярлау; 7) СҚҚ-ның аутсорсингтік қызметте сапа талаптарына сәйкестігін көрсету.
Стандартты операциялық рәсімдер (сор) — қандай да бір іс-әрекеттердің бірізділігін бірдей орындауға арналған қадамдық нұсқаулықтар жиынтығы. ISO 9001 халықаралық сапа стандарты өнімнің сапасына әсер етуі мүмкін өндірістік процестерде SOP қолдануды талап етеді.
9.ICH Q9 сапасы үшін тәуекелдерді басқару. Сапа үшін тәуекелдерді басқару процесінінің артықшылықтары мен кемшіліктері. Q9: негізгі принциптер Тәуекелдерді талдаудың екі негізгі қағидасы бар •Сапа үшін қауіпті бағалау ғылыми тәсілге негізделуі керек және тұтынушыны қорғауға бағытталған болуы керек; •Тәуекелдерді талдау кезінде жұмыс көлемі мен құжатты өңдеудің егжей-тегжейі тәуекел дәрежесімен анықталуы керек. Тәуекелдерді басқару-бұл қорғаныс желісі. Демек, пациенттің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің жалғыз жолы – Сапа үшін тәуекелдерді басқарудың тиімді жүйесін енгізу. Бұл біздің қоғам алдындағы жауапкершілігіміздің элементі. Науқасқа қабылданатын өнімдердің тиімділігі мен қауіпсіздігінің кепілдіктері қажет. Қауіпсіздік тыйымдарда, құлыптарда және тікенді сымдарда емес, осы қауіпсіздікті қамтамасыз етуге арналған тиімді процедураларды жасауда. Егер бізде қауіп-қатердің алдын алуға мүмкіндік болмаса да, біз, кем дегенде, оларға дайындала аламыз, олардың салдарын болдырмау және еңсеру жөніндегі шараларды алдын ала ойластырамыз. Барлығын алдын-ала ескертеміз, мысалы, оны нұсқаулықта сипаттай отырып. GMP еуропалық нұсқасын талдау тәуекелдерді бағалау қажеттілігі тек келесі жағдайларда мәлімделетінін растайды: -Егер ауытқуды тергеу барысында оның пайда болуының нақты себебін анықтау мүмкін болмаса. Мұндай жағдайда тәуекелдерді басқарудың дедуктивті немесе индуктивті әдістерін қолдана отырып, ықтимал себепті таңдау керек. -Бірыңғай өндірістік қуаттылықтарда әртүрлі препараттар өндірісін біріктіру мүмкіндігі туралы шешім қабылдау кезеңінде -Айқаспалы ластануды болдырмау бағдарламасын жасау үшін -Буып-түю процестерін ұйымдастыру кезінде -Валидациялық жұмыстардың көлемін негіздеу кезінде Сапа үшін тәуекелдерді басқару процесінің артықшылықтары мен кемшіліктері Артықшылықтары -Қабылданған шешімдерге сенімділікті арттыру -Мүдделер қақтығысын жою -Қабылданған шешімдердің логикасы мен білімін сақтау -Білім берудің бейресми процесі -Орындаушылық тәртіпті жақсарту Кемшіліктері -Үлкен трата времени -Мамандарды тікелей күнделікті міндеттерден алшақтату -Жер үсті шешімдерін қабылдау -Санамен айла-шарғы жасау
10. Жалпы және жеке фармакопеялық мақалалар. Мақсаты және негізгі бөлімдері. Кәсіпорынның фармакопеялық мақалалары. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік фармакопеясы-бұл негізгі нормативтік құжат, ҚР шығарылатын дәрілік заттар мен олардан жасалған препараттардың сапа көрсеткіштерін анықтайтын стандарттар мен ережелер жиынтығы. Мемлекеттік фармакопея 3 томнан тұрады. Бірінші том 2008 жылы жарыққа шықты. Онда жалпы монографиялар бар. Екінші том бірінші басылымы 2009 жылы жарыққа шықты. Онда жеке фармакопеялық мақалалар (монографиялар) енген. Мемлекеттік фармакопеяның екінші томының шығатын күні 2009 жылы белгіленген. Жалпы (еуропалық) бөлім. Үшінші том 2014 жылы жарыққа шықты. Онда фармакопеясын құруға қатысқан кәсіпорындар мен ұйымдар (сынау әдістемелерін әзірлеу) АҚШ фармакопеясымен Үйлестірілген монографиялардың алғы сөзі 37 − Ұлттық формуляр монография, Британдық фармакопеямен үйлестірілген. GMP ережелеріне сәйкес дайындалған дәрілік заттардың сапасына қойылатын талаптарды қамтиды. Жалпы алғанда, ол еуропалықфармакопеяның стилін сақтайды. Жалпы фармакопеялық монографиялар мыналарға қатысты жалпы талаптарды қамтиды: -тестілеу әдістері; -орауыш материалдар мен ыдыстар; -реактивтер; -сапа көрсеткіштері; -дәрілік формалар; -дәрілік өсімдік материалдарының морфологиялық топтары; -медициналық иммунобиологиялық препараттар. Жеке бөлімде GMP ережелеріне сәйкес өндірілмеген дәрілікзаттарға қойылатын талаптар бар. Оған балама әдістер, қосымша ақпараттық материалдар кіреді. Оның мазмұныжалпыға (Еуропалық бөлікке) қайшы келмейді, тек оны толықтырады. Жеке фармакопеялық монографиялар (монографиялар) сапа көрсеткіштеріне қойылатын қажетті талаптарды реттейді және сапаны бақылаудың сынақ әдістерін анықтайды. Кәсіпорынның фармакопеялық монографиясы - бұл белгілібір технологияны ескере отырып, белгілі бір кәсіпорындашығарылатын дәрілік заттың сапа бақылау көрсеткіштерімен әдістерінің тізбесін қамтитын дәрілік затқа арналғанфирмалық атаумен шығарылатын дәрілік заттың сапа стандарты белгілі бір белгіленген тәртіппен сараптама мен тіркеуден өткен кәсіпорын.
11. Дәрілік затты немесе медициналық бұйымды мемлекеттік тіркеу кезінде өндіріс жағдайларын және сапаны қамтамасыз ету жүйесін бағалау қағидалары «Дәрілік затты немесе медициналық бұйымды мемлекеттік тіркеу кезінде өндіріс жағдайларын және сапаны қамтамасыз ету жүйесін бағалау қағидаларын бекіту туралы» бұйрық, Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-9 бұйрық болып аты «Тиісті фармацевтикалық практикалар жөніндегі фармацевтикалық инспекциялар жүргізу қағидаларын бекіту туралы» ауысты. Инспекция Кодекстің 244-бабының 3-тармағында көзделген жағдайларда жүргізіледі. Дәрілік заттардың айналысы саласындағы тиісті фармацевтикалық практикалардың талаптарына сәйкестігіне инспекция жүргізу үшін инспекциялау субъектісі осы Қағидаларға 1 және 2-қосымшаларға сәйкес өтінімді инспекторатқа ұсынады. Инспекциялау субъектісі өтінімге мынадай құжаттарды береді 1) қызметті жүзеге асыруға арналған лицензияның көшірмесі ; 2) сапа жөніндегі нұсқаулықтың көшірмесі; 3) объектінің ұйымдық құрылымы мен штаттық кестесі жөніндегі құжаттардың көшірмелері; 4) өндірістік алаң дерекнамасының көшірмесін 6) құжаттандырылған стандартты операциялық рәсімдердің электронды түрде көшірмелері; 7) өндірістің соңғы инспекциялауын жүргізу нәтижелері туралы есептің көшірмесі (бар болса); 8) соңғы 5 жылдағы инспекция тізімі. Құжаттар қазақ және (немесе) орыс тілдерінде ұсынылады. Фармацевтикалық инспекторат осы Қағидалардың 12-тармағына сәйкес ұсынылған құжаттарды 15 күнтізбелік күн ішінде қарайды. Ұсынылған құжаттарға ескертулер болған жағдайда субъект аталған ескертулерді 30 күнтізбелік күн ішінде жояды. Қашықтықтан инспекция жүргізу кезінде инспекциялау объектісіне бармай фармацевтикалық инспекция кезінде инспекциялау субъектісі ұсынатын құжаттар тізбесі инспекциялау бағдарламасына енгізіледі. Инспекциялық топ инспекция жүргізу кезінде: 1) құжаттармен және жазбалармен танысады, инспекциялау субъектісінен өтінім берілген тиісті фармацевтикалық практика талаптарына қатысты объектіні инспекциялау мәселелері жөніндегі мәліметтерді сұратады, өндірістік, қойма үй-жайларын, сапаны бақылау аймақтарын инспекциялайды, объект персоналымен сұхбаттасуды және персоналдың жұмыс орындарындағы қызметін бақылайды; 2) дәрілік зат сапасының төмендеуіне күдік болған кезде дәрілік заттардың үлгілерін іріктеуді және зертханалық сынақ өткізуді жүзеге асырады; Инспекциялық топтың мүшелері инспекцияны дайындау және жүргізу процесінде алынатын мәліметтердің құпиялылығын сақтайды. Егер инспекция жүргізу кезінде сәйкессіздіктер анықталған жағдайда, инспекциялау субъектісі фармацевтикалық инспектораттың сапа жөніндегі басшылығы есепті алған күннен бастап күнтізбелік 30 күннен кешіктірмей фармацевтикалық инспекторатқа түзету және алдын алу іс-қимылдарының жоспары мен оның орындалуы туралы есепті қоса бере отырып, жетекші инспектормен және инспекциялық топтың мүшелерімен танысады. Көрсетілген жауапты алған күннен бастап күнтізбелік 15 күн ішінде инспекциялық топ түзету және алдын алу әрекеттерінің жоспарын және оның орындалуы туралы есептің толықтығы мен нәтижелілігіне бағалау жүргізеді. Сертификат барлық сәйкессіздіктер жойылған кезде беріледі. Сертификаттың қолданылу мерзімі объектінің сәйкестігі туралы талаптарға: 1) тиісті өндірістік практикаға (GMP) үш жылды құрайды; 2) тиісті дистрибьюторлық практикаға (GDP), тиісті зертханалық практикаға (GLP) – үш жыл; 3) тиісті дәріханалық практика сәйкестігіне (GPP) – бірінші екі реті 5 жылға, келесі растауы – мерзімсіз болып табылады.
12. Фармацевтикалық өнімді жасауды және нарыққа жіберуді регламенттеу (нормативтік талаптар). ICH- International conference of Harmonization of Technical Requirements for Registration of Pharmaceutical for Humane Use- адамға арналған дәрілік заттарды тіркеуге қойылатын техникалық талаптарды үйлестіру бойынша халықаралық конференция. Жаңа фармацевтикалық өнімді жасау ICH Q8 бөлімінде айытлғандай фармацевтикалық әзірлеуден басталады. Фармацевтикалық әзірлеу- дәрілік түрдің қасиеттерін, осы қасиеттердің оны өндіру параметрлеріне және белсенді фармацевтикалық ингредиенттің сипаттамаларына, сондай-ақ олардың әр түрлі арақатынастарын қоса алғанда, қосымша заттарға тәуелділігін түсінуге бағытталған. Жаңа дәрілік заттарды фармацевтикалық әзірлеу жаңа фармакологиялық белсенді заттарды іздеуді, олардың дәрілік қасиеттерін кейіннен зерттеуді, сондай-ақ клиникаға дейінгі зерттеулерді қамтиды. Жалпы өндірілген өнім барлық сынақ нәтижелеріннен өткен соң, тіркеу құжаттамасы жасалып нарыққа шығарылады. Мемлекеттік тіркеу «Дәрілік затты немесе медициналық бұйымды мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және оның тіркеу дерекнамасына өзгерістер енгізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 9 ақпандағы № ҚР ДСМ-16 бұйрығы бойынша жүргізіледі. Ал дәрілік затты халықаралық нарыққа яғни, экспортқа шығару үшін ICH (CTD) жалпы техникалық құжаттамасы бойынша тіркеуден өтуі тиіс. Жалпы техникалық құжат (CTD, Common Technical Document) — жаңа дәрілік препараттарды тіркеу үшін реттеуші органдарға жіберілетін тіркеуге өтінімдерді дайындаудың халықаралық деңгейде мақұлданған форматы, ich шеңберінде жасалған тіркеу құжаттарының тізбесі. ( ICH) - бұл фармацевтикалық өнімді әзірлеу мен тіркеудің ғылыми және техникалық аспектілерін талқылау үшін реттеу органдары мен фармацевтика саласын біріктіретін бастама. ICH миссиясы фармацевтикалық өнімдерді тіркеуге арналған техникалық нұсқаулықтар мен талаптарды әзірлеу арқылы үлкен үйлесімділікке қол жеткізу арқылы қоғамдық денсаулықты нығайту болып табылады. Адамға арналған фармацевтикалық препараттарды тіркеуге қойылатын техникалық талаптарды үйлестіру жөніндегі халықаралық конференция (ICH) 1990 жылы сәуірде Брюссельде өткен кездесуде құрылды. ICH маңызды құжаттары Q1 Тұрақтылық Q2 (R1) Талдамалық әдістемелердің валидациясы Жаңа субстанциялардағы Q3A(R2) қоспалар Q5 биотехнологиялық препараттардың сапасы Q6a ерекшеліктер: сынақ әдістері мен жарамдылық өлшемдері Q8 фармацевтикалық даму Q9 сапа Тәуекелдерін басқару Q10 сапа жүйесі М4 жалпы техникалық құжат (тіркеу деректерінің құрылымы)
13. ДЗ фармацевтикалық әзірлеудің негізгі мақсаты мен түсінігі (ICH Q8) ICH- 2005 жыл құрылған адамға арналған дәрілік заттарды тіркеуге қойылатын техникалық талаптарды үйлестіру жөніндегі халықаралық конференция. Соның ICH Q8 "Pharmaceutical development" (фармацевтикалық әзірлеу) бөлімі бар. Фармацевтикалық әзірлеу -дәрілік түрдің қасиеттерін, осы қасиеттердің оны өндіру параметрлеріне және белсенді фармацевтикалық ингредиенттің сипаттамаларына, сондай-ақ олардың әр түрлі арақатынастарын қоса алғанда, қосымша заттарға тәуелділігін түсінуге бағытталған. Жаңа дәрілік заттарды фармацевтикалық әзірлеу жаңа фармакологиялық белсенді заттарды іздеуді, олардың дәрілік қасиеттерін кейіннен зерттеуді, сондай-ақ клиникаға дейінгі зерттеулерді қамтиды. Фармацевтикалық әзірлеудің мақсаты-препараттың жоспарланған әрекетін тұрақты негізде қамтамасыз ету үшін сапалы препарат пен оны өндіру процесін құру. Жоғары сапалы өнімді және оның дизайнында қарастырылған өнімнің клиникалық әсерін қамтамасыз ететін тиісті өндірістік процесті жасау. Фармацевтикалық әзірлеу кезеңдері Фармацевтикалық әзірлеуді бірнеше кезеңдерді бөлуге болады. 1. Жоба алдындағы зерттеу. Фармацевтикалық әзірлеудің бірінші кезеңі өнімнің сапасына әсер етуі мүмкін бастапқы материалдардың сыни сипаттамаларын анықтау үшін фармацевтикалық заттар мен қосалқы заттардың физикалық химиялық қасиеттерін зерттеуге бағытталған. Олар материалдардың физика-химиялық және технологиялық қасиеттерін, атап айтқанда гранулометриялық құрамы, ылғал мөлшері, полиморфизм және т. б. зерттейді. 2. Дәрілік форманың рецептурасы мен өндіріс технологиясын әзірлеу. Дәрілік нысанды өндірудің рецептурасы мен технологиясын әзірлеу кезеңінде субстанциялар мен қосымша заттардың үйлесімділігі, жартылай өнімдер мен технологиялық процестің сыни параметрлері, сондай-ақ дайын өнімнің сапасы, оның тұрақтылығын қоса алғанда, қолайлы болып есептелетін осы параметрлерден ауытқулар айқындалады. 3. Клиникалық сынақтарға арналған үлгілерді өндіру. Клиникалық сынақтар GCP талаптарына сәйкес жүргізілуі тиіс 4. Әзірлеу жүйесін жеткізу (қай жерде). 5. Өндіріс технологиясын дамыту және масштабтау. 6. Аналитикалық бақылау әдістерін әзірлеу. 7. Дәрілік затты тіркеу. 1. Өкілетті органға регистрлік дерекнаманы өткізу. 2. Мемлекеттік сараптаманың ДЗ экспертиза жүргізуі. 3. ДЗ сатуға арналған рұқсат ҚЗ. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрі 2021 жылғы 16 ақпандағы № ҚР ДСМ-20 бұйрығымен бекітілген «Дәрілік заттарды өндіруші әзірлеген және дәрілік заттарға сараптама кезінде дәрілік заттардың сапасы жөніндегі нормативтік құжатты мемлекеттік сараптама ұйымымен келісу қағидалары» Әлемдік. Ich Q8 "Pharmaceutical development" (фармацевтикалық өңдеу) басшылығы.
14. ISO стандарттар жүйесі. GMP және ISO байланысы мен айырмашылықтары. ИСО- Стандарттау жөніндегі және стандарттарды шығарумен айналысатын халықаралық ұйым. Сапаны басқарудың дұрыс және дұрыс әзірленген және енгізілген жүйесі, сондай-ақ оны ISO жүйесінде сертификаттау кәсіпорын иелері үшін бірқатар экономикалық және стратегиялық артықшылықтарға ие. Сапаны басқарудың ұйымдық құрылымын сипаттайтын ИСО 9000 сериясы; - Адам мен жануарларға арналған дәрілік заттарды өндіруге және сапасын бақылауға қойылатын талаптарды қамтитын GMP стандарттары Қосымша стандарттар ISO 1400 - Экологиялық менеджмент жүйесіне қойылатын талаптарды белгілейтін стандарттар. ISO 27001- Ақпараттық қауіпсіздік талаптарын белгілейтін стандарттар. ISO 26000- Компанияға компания қызметкерлерінің еңбек жағдайлары мен өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған тиімді басқару жүйесін әзірлеуге және енгізуге көмектесетін стандарттар. ISO 9000 стандарттарының сериясы бірнеше рет қайта қаралды: алғашқы нұсқасы 1987 жылы дайындалды; екінші нұсқа 1994 жылы шығарылды. үшінші нұсқа 2000 жылы шықты. Стандарттың төртінші нұсқасы бөлінді:2005 жылы шықты. 2008 және 2009 жылдары ISO 9001 және 9004 стандарттары шығарылды. ISO 9001-тің бесінші нұсқасы 2015 ISO 9000-мен бірге шығарылды. ISO 9001 стандарты - сіздің ұйымыңызда өзгеретін сыртқы немесе ішкі жағдайларға қарамастан, тауарлардың немесе көрсетілетін қызметтердің тұрақты жоғары сапасына кепілдік беретін сапа менеджменті жүйесінің енгізілгенін және жұмыс істейтінін растайтын стандарт ISO 9001 стандарты 8 бөлімнен тұратын нақты құрылымға ие: 1. Қолданылу саласы және мақсаты 2. Нормативтік сілтемелер; 3. Негізгі анықтамалар мен терминдер; 4. Сапа менеджменті жүйесі; 5. Басшылықтың жауапкершілік деңгейі; 6. Ресурстарды басқару (менеджмент) ; 7. Өнім шығару (қызмет көрсету); 8. Талдау, өлшеу және жетілдіру. ISO 9000 стандарттары-бұл негізгі (спецификалық емес, генерикалық, салааралық стандарттар; ал GMP-тек фармацевтика өнеркәсібіне арналған салалық стандарт. Байланыс: екіуі де дәрілердің өнідірісі мен сапасы бойынша халықаралық стандарттар жүйесі.
16. Валидация түсінігі, валидация түрлері, жалпы талаптар мен қағидаттар. Сынақ түрлері, біліктілік және валидация. Тиісті өндірістік практика-15-қосымша: біліктілік және валидация- Бұл қосымшада дәрілік заттарды (medicinal products) өндіру үшін пайдаланылатын үй-жайларға, жабдықтарға, қамтамасыз ету жүйелеріне және процестерге қолданылатын біліктілік және валидация қағидаттары сипатталған. Валидация- (Validation) - нақты процесс, әдіс немесе жүйе алдын ала белгіленген қолайлылық критерийлеріне жауап беретін нәтижелерге дәйекті түрде әкелетін жоғары сенімділік дәрежесін беретін құжатталған рәсім. Валидация түрлері: 1. Перспективті-жаңадан іске қосылған, қайта жаңартылған өндірісте оны іске қосу алдында жүргізіледі. 2. Ілеспелі- егер ол бұрын валидациялабаған болса, сериялық өндіріс кезінде перспективалдыға ұқсас жүреді. 3. Ретроспективті- процестер мен талдамалық әдістердің валидациясы стерильденбеген дәрілік заттардың сериялық өндірісі кезінде бұрын алынған құжатпен расталған деректер талдау негізінде жүргізіледі. 4. Қай талама-жартылай өнім, өнім сапасына әсер етуі мүмкін құжаттама немесе өндіріс жағдайы өзгерген жағдайда өндірісті қайта бастағанға дейін жүргізіледі. Оның өзінің екі түрі бар. Жоспарлы ж/е жоспарсыз қайта валилдация. Өндірістегі кез келген процестер міндетті түрде валидация қағидалары бойынша кезең-кезеңмен жүргізілуі керек. Валидация этаптары: біліктілік, тех.процестер валиадция ж/е аналитикалық әдістер валидациясы. Квалификация(Qualification) - жобалық құжаттама, жабдық, Инженерлік жүйелер және өндірістің басқа да шарттары күтілетін және жаңғыртылатын нәтижелерге қол жеткізуді қамтамасыз етуге қабілетті екендігін бағалау және құжатталған растау. Жобалау біліктілігі (квалификациясы) (DQ)(Design Qualifications)– GMP талаптарына сәйкес оны жоспарланған пайдалану үшін дәрілік заттарды өндіру, сапасын бақылау, сақтау және дистрибуциялау бойынша ұсынылған жобаның жарамдылығын бағалау және құжатталған растау. Монтаждау біліктілігі (IQ)(Installation Qualification) Осы кезеңде жабдықтың жинақтылығы, оны орнатудың дұрыстығы, жеткізушіден алынған құжаттаманың жинақтылығы мен өзектілігі, пайдаланылатын материалдардың сәйкестігі, жабдықтың сыртқы түрінің сәйкестігі және таңбалануының барабарлығы тексеріледі. Қолданыстағы жабдық үшін бұл біліктілік кезеңі ретроспективті түрде жүргізілуі мүмкін. Жұмыс істеу біліктілігі (OQ)(Operational Qualification) Жабдықтың функционалдық сапасын бағалау кезінде мамандар жабдықтың функцияларын орындаудың дұрыстығына, авариялық жүйелердің, басқару жүйелерінің жұмысқа қабілеттілігіне, жабдық пен жүйенің дұрыс жұмыс істеуіне, өлшеу аспаптары көрсеткіштерінің дұрыстығына, ішкі сор өзектілігіне құжаттамалық дәлелдемелер алу үшін сынақтар жүргізетін болады. Пайдалану біліктілігі эксплутация (PQ)(Performance Qualifications) Кәсіпорын мамандары бағдарламаны әзірлейді және білікті жабдықтың пайдалану сапасын бағалау бойынша жұмыс жүргізеді. Біліктілік нәтижесі осы жабдықты пайдалана отырып, талап етілетін сападағы өнімді ұдайы өндіру мүмкіндігі туралы қорытынды болады
17. Сапа бойынша уәкілетті тұлғаның негізгі функциялары мен лауазымдық міндеттері.
Уәкілетті тұлға, анықтамасы бойынша, фармацевтикалық қызметке лицензиясы бар және дайын өнімнің әрбір сериясы өндірілгеніне, тексерілгеніне және лицензиялық шарттарға, GMP қағидаттарына және осы елде қолданылатын нормативтік-құқықтық құжаттарға сәйкес сату (шығару) үшінмақұлданғанына жауапты кәсіпорынның штаттық қызметкері. Еуропалық заңнамаға сәйкес (2001/83/ЕО директивасы) қызмет көрсету мақсатында штатта осындай маманның болуы немесе оны тарту дәрілік заттарды өндірумен және көтерме саудада өткізумен айналысатын кәсіпорындар үшін міндетті лицензиялық шарт болып табылады. Оның кәсіби білімі мен жұмыс тәжірибесіне қойылатын талаптар заңнамалық деңгейде белгіленген.
ТМД елдерінің арасында дәрілік заттар айналымыс саласында лицензия алу кезінде уәкілетті тұлғаны көрсету талабы Ресей, Украина және Беларусь заңнамасында бар. Қазақстанда әзірге ол жоқ. Дегенмен, GMP/GDP қағидаттарына сәйкес жұмыс істеу қандай да бір жолмен фармацевтикалық кәсіпорында осындай маманның болуын білдіреді.
Дәрілік заттарды азаматтық айналымға енгізген кезде дәрілік заттарды өндірушінің уәкілетті тұлғасы дәрілік заттардың оларды мемлекеттік тіркеу кезінде белгіленген талаптарға сәйкестігін растауды жүзеге асырады және дәрілік заттарды өндіру және олардың сапасын бақылау қағидаларына сәйкес өндірілгеніне кепілдік береді.Уәкілетті тұлға өнімнің кез келген сериясын сатуға немесе жеткізуге оның мемлекеттік тіркеу кезінде белгіленген талаптарға сәйкестігін растағаннан кейін ғана рұқсат етіледі.Уәкілетті тұлға нені білу қажет?
Қосымша білім:
1)фармакологиялық қадағалау жүйесінің жұмыс істеуі
2)сапа бойынша қауіптерді басқару әдіснамасы биологиялық ластану және т. Б.
3)айқаспалы және микробтық ластануды болдырмау, таза үй-жайларды ағымдағы бақылауды ұйымдастыру жөніндегі негізгі шаралар
4)дз мемлекеттік тіркеу рәсімдері және кәсіпорын өнімі экспортталатын барлық импорттаушы елдер үшін өзгерістер енгізу
5)биоқолжетімділік биоэквивалентность, клиникалық сынақтарды ұйымдастыру және сүйемелдеу
6)ИСО 9001, ICH Q107 бар процестік тәсіл; бастапқы шикізат пен буып-түю материалдарын жеткізушілерді басқару жүйелері.
Уәкілетті тұлға жауап береді:
1)Дайын өнімнің әрбір сериясы тіркеу деректерінің бекітілген құжаттары, gmp ережелері және сол кезде қолданылып жүрген нормативтік және әкімшілік құжаттар бойынша дайындалуына кепілдік беру.
2)Қабылданған шешімдердің объективтілігі
3)Өз жұмысының дұрыстығы мен толықтығына
4)Өз міндеттерін орындау кезінде алынған ақпараттың құпиялылығын сақтауға
5)Тәртіп кодексін сақтау
Жалпы ережелер
1.1. Сапа жөніндегі уәкілдер тиісті басқару деңгейлерінде ұйымның сапа менеджменті жүйесін (бұдан әрі – СМЖ) қалыптастыру және дамыту мақсатында құрылымдық бөлімшелерде және/немесе қызметтерде тағайындалады.
1.2. Сапа жөніндегі уәкілдерді ұйымның құрылымдық бөлімшелерінің және/немесе қызметтерінің басшылары сапа менеджменті өкілімен және ұйымның сапа қызметінің басшысымен келісім бойынша тағайындайды. Сапа жөніндегі уәкілді таңдау және тағайындау құжатталады (бұйрық бойынша).
1.3. Сапа жөніндегі уәкілдер әкімшілік түрде құрылымдық бөлімшенің және/немесе қызметтің басшысына, ал жедел түрде – сапа басқармасының өкіліне және ұйымның сапа қызметінің басшысына бағынады.
1.4. Сапа жөніндегі уәкілдер осы Ережеге сәйкес өз міндеттерін негізгі лауазымдық міндеттерімен біріктіреді. Сапа жөніндегі уәкілдердің міндеттері тікелей немесе тиісті лауазымдық нұсқаулықтарға сілтеме арқылы берілуі керек.
1.5. Нәтижеге және ұйымға қол жетімді қаржылық ресурстарға байланысты сапа жөніндегі комиссарлардың қызметін ынталандыру керек.
2. Кәсіби және жеке қасиеттерге қойылатын талаптар
2.1. Сапа жөніндегі уәкілдің жоғары білімі туралы дипломы болуы, сапа менеджменті саласында арнайы білімі және дайындығы болуы керек.
2.2. Сапа жөніндегі уәкіл ұйымдық-функционалдық құрылымды, сондай-ақ құрылымдық бөлімшенің және/немесе компанияның ұйымдық-функционалдық құрылымында өзі ұсынатын қызметтің негізгі өндірістік процестерін жүзеге асыру принциптерін білуі керек.
2.2. Сапа жөніндегі уәкілдің ұйымда 2 жылдан кем емес жұмыс тәжірибесі болуы, оның қызметінің сапасын қамтамасыз етуге мүдделі болуы, жаңа әдістерді қабылдау және үйрену, ұйымның персоналымен тіл табыса білуі қажет.
3. Негізгі міндеттер
3.1. Сапа жөніндегі уәкілдің негізгі міндеттері:
- құрылымдық бөлімшелер және/немесе қызметтер деңгейінде ұйымның СМЖ қалыптастыру және жетілдіру;
- ұйымның құрылымдық бөлімшесінің және/немесе қызметінің қызметінде сапаны басқарудың заманауи әдістерін енгізуді қамтамасыз ету.
Функциялар
4.1. Сапа жөніндегі уәкіл мыналарды жүзеге асырады:
- құрылымдық бөлімшелер және/немесе қызметтер деңгейінде ұйымның СМЖ құраушы элементтерін әзірлеу және қолдау;
- құрылымдық бөлімшелер және/немесе қызметтер деңгейінде ұйымның СМЖ құжаттамасын басқару;
- ұйымның құрылымдық бөлімшелері және/немесе қызметтері деңгейінде мүдделі тұлғаларға сапа жөніндегі кеңестің шешімдері туралы ақпаратты жеткізу;
- ұйымның СМЖ ішкі аудитін жүргізуге қатысу;
- ұйымның құрылымдық бөлімшелері және/немесе қызметтері деңгейінде түзету және алдын алу іс-шараларының орындалуын бақылау;
- тұтынушылардың және ұйым персоналының қанағаттануын бағалау үшін социологиялық зерттеулер жүргізуге қатысу;
- Бөлімшелердің қызметін жыл сайынғы өзіндік бағалауды жүргізу;
- өнімнің, ұсынылатын қызметтердің, процестердің сапа көрсеткіштерін жинау, өңдеу және талдау, ұйымның құрылымдық бөлімшелерінің және/немесе қызметтерінің қызметін басқару, талдау нәтижелерін қалыптастыру және сапа қызметіне ұсыну;
- ұйымның құрылымдық бөлімшелері және/немесе қызметтері деңгейінде СМЖ жұмыс істеуінің тиімділігі мен тиімділігі туралы мәліметтерді жинау;
- ұйымның СМЖ сыртқы аудитін жүргізуге жәрдемдесу;
- құрылымдық бөлімше және/немесе қызмет қызметкерлеріне сапа шараларын орындауда әдістемелік көмек көрсету және сапаны басқару әдістерін түсіндіру;
- сапа менеджменті өкілі мен сапа қызметінің басшысы атынан басқа да функциялар.
Құқықтар мен міндеттер
5.1. Сапа жөніндегі комиссия мүшелері ұйымның құрылымдық бөлімшелері және/немесе қызметтері деңгейінде СМЖ тиімділігін қалыптастыруға және арттыруға жауапты.
5.2. Сапа жөніндегі уәкілдер ГОСТ Р ISO 9001-2008 талаптарының, Сапа жөніндегі нұсқаулықтың, құрылымдық бөлімшелер және/немесе қызметтер деңгейінде ұйымның СМЖ бойынша құжатталған процедуралар мен әдістемелік нұсқаулардың орындалуына жауапты.
5.3. Сапа жөніндегі уәкіл мыналарға құқылы:
- ұйымның құрылымдық бөлімшесінде және/немесе қызметінде СМЖ жұмыс істеуінің нақты мәселелері бойынша шешімдер дайындау;
- құрылымдық бөлімшенің және/немесе қызметтің қызметкерлерінен СМЖ жұмыс істеуі туралы қажетті ақпаратты алу, ұйымның құрылымдық бөлімшелері және/немесе қызметтері деңгейінде СМЖ әзірлеу мәселелерін қарауға қатысу; , оны жетілдіру бойынша ұсыныстар енгізу;
- ұйымның СМЖ жетілдіруге кешенді көзқарасты талап ететін жағдайларда орталықтандырылған сапа шараларын әзірлеу үшін сапа қызметіне ұсыныстар дайындау;
- құрылымдық бөлімше деңгейінде және/немесе ұйымның СМЖ бойынша бұйрықтардың, өкімдердің және нұсқаулардың сервисінің орындалуын бақылау;
- сапа мәселелері бойынша отырыстарда және басқа да іс-шараларда құрылымдық бөлімше және/немесе қызмет көрсету.
18.Ішкі құжаттарды әзірлеу, келісу, бекіту, тарату, өзектендіру және өзгерту кезінде лауазымды тұлғалардың жауапкершілігі мен өкілеттіктерін бөлу.
Құжат – тиісті тасымалдаушыда орналастырылған ақпарат (маңызды деректер).
Фармацевтикалық өндірістегі құжаттама өте маңызды.
* Қолданылатын құжаттама жүйесінің негізгі мақсаты әр кәсіпорында өзіндік Құжаттама жүйесі болуы керек.
* GMP енгізу кезіндегі ең жауапты, көп еңбекті қажет ететін және күрделі мәселелердің бірі.
* шығарылатын ДЗ сапасына әсер етуі мүмкін барлық қызметті құру, басқару, бақылау және тіркеу.
Дәрілік заттарды өндіру жөніндегі кәсіпорындардағы Құжаттама жүйесі фармацевтикалық сапа жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылады және өнім өндірісін ұйымдастыру мен оның сапасын бақылаудың негізгі элементі болып табылады. Қолданылатын құжаттама жүйесінің негізгі мақсаты дәрілік заттар сапасының барлық аспектілеріне тікелей немесе жанама әсер етуі мүмкін барлық қызметті құру, басқару, бақылау және тіркеу болып табылады.
Кәсіпорында құжаттама әртүрлі нысандарда, соның ішінде қағаз, электронды немесе басқа тасымалдаушыларда болуы мүмкін. Құжаттама жүйесін басқару үшін құжат айналымы тәртібін сипаттайтын рәсім әзірленіп, бекітілуі керек.
Құжаттаманың 2 негізгі түрі бар:
Бірінші құжаттама ережелердің талаптарын орындау үшін, яғни реттеуші құжаттама.
Екінші құжаттама ережелердің сақталуын тіркеу үшін, яғни тіркеу құжаттамасы.
ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ӨНДІРІС ҚҰЖАТТАМАСЫ: 2-ге: сыртқы, ішкі болып бөлінеді
Сыртқы:
* Бұйрықтар
* ҚР заңдары
* ГОСТ
* Фармакопея
Ішкі:
1.Реттеуші құжаттар (Регламентирующие- сапа талаптарын қоятын құжаттар.)
* Ерекшеліктер
* Өндірістік рецептуралар
* Технологиялық нұсқаулықтар
* Орау нұсқаулары
* Сынақ әдістері
* СОП және т. б.
2.Тіркеу құжаттары: (Регистрирующие- күнделікті жазылып отыратын процестің барлығын тіркеп отыратын құжаттар.)
* Сертификаттар / хаттамалар
* Журналдар
* Есептер
Сыртқы құжаттар ішкі құжаттарды әзірлеу және келісу үшін қолданылады.
Ішкі құжаттар – қызметкерлердің жұмысы үшін.
19.Қойма үй-жайларының түрлері, үй-жайларға қойылатын талаптар, ұйымдастыру кұрылымы.
Қойма үй-жайларына қойылатын талаптарды қатаң сақтау маңызды, өйткені барлық ережелерді адал сақтау мұндай жерлерде адамдардың қауіпсіз болуын ғана емес, сонымен қатар ғимарат ішінде кедергісіз жұмыс істеуге кепілдік береді. Тауарларды және басқа да объектілерді сақтау үшін бұл үшін арнайы жабдықталған тұрғын емес аумақтар пайдаланылады. Қоймалар техникалық, санитарлық нормаларды, аймақтарға бөлу ережелерін және басқа да нормаларды сақтай отырып, әртүрлі типтегі құрылымдарда, ангар аймақтарында, жер асты қабаттарында беріледі. Меншік иесі мен қызметкерлер үздіксіз тиеу-түсіруді, өрт қауіпсіздігін қамтамасыз етуі керек.
Егер сіз қойманы таңдау мәселесіне тап болсаңыз, алдымен қойманың қандай түрлері бар екенін анықтауыңыз керек.
Жоспарлау шешімдеріне сәйкес келесілер бөлінеді:
-жабық - бөлек бөлмелер;
- жартылай жабық - бір, екі немесе үш қабырғасы бар бөлмелер;
-ашық - ашық мамандандырылған учаскелердегі қоймалар.
Қойма аймағының маңызды сипаттамаларының бірі - сақтау режимі. Ол, біріншіден, шикізатты сақтау шарттарына байланысты, екіншіден, қойманың атқаратын қосымша қызметтеріне қарай есептеледі. Мұнда температура бойынша сақтау орындарының негізгі түрлерінің тізімі берілген:
- құрғақ;
- тоңазытқыш;
- мұздату;
- қыздырылмаған;
- қыздырылған;
- оқшауланған.
Одан әрі қойма үй-жайлары қызмет түріне қарай тағайындалуы бойынша бөлінеді:
-өндіріс – өңдеуші кәсіпорындарда;
-бөлшек сауда - бөлшек сауда үшін;
-көтерме – көтерме саудаға;
-транзиттік және ауыстырып тиеу – қысқа мерзімді сақтау үшін;
-кедендік – кедендік тексеруден бұрын тауарлардың артық экспозициясы үшін;
-резервті – төтенше жағдайда тауарларды сақтау.
Қойма классификациясы
Қоймаларға қойылатын талаптарды дәлірек анықтау үшін төрт негізгі класты: «А», «В», «С» және «Д» және екі «А+» және «В» кіші сыныптарын ажырататын қоймалардың арнайы классификациясы жасалды. +".
Алғышарттардың өсу реті бойынша әрбір санатты толығырақ қарастырайық.
«D» сыныбы
Ең «қарапайым» сынып әдетте жертөлелер мен жылытусыз немесе ангарсыз өндірістік үй-жайлар болып табылады.
Күзет, күзет және жылыту жүйесінің болуы «D» класындағы үй-жайларда сәйкестікке міндетті емес қосымша талаптар болып табылады.
«С» сыныбы
«С» класына негізінен өндіріс орындары немесе ангарлар жатады. Бұл класс келесі жалпы қабылданған сипаттамаларға ие:
-төбелердің биіктігі 4 м;
- еден «жалаңаш» асфальт немесе бетон плиткалары.
-Ешқандай сипаттама сақталмаған жағдайда қойма алдыңғы сегментке қосылады.
«В» сыныбы
Бұл санат жоғары сегментке жатады және сақталуы тиіс келесі параметрлермен сипатталады:
- жүк лифтілері;
- биіктігі 6 м төбелер;
- ақаулы жылу жүйесі;
-автомобильдер үшін ыңғайлы кіру және шығу;
- қауіпсіздік жүйесі;
- телекоммуникациялық жүйелер;
- жабдықталған қосымша бөлмелер (ванна бөлмелері, серверлік бөлмелер, душ кабиналары және т.б.);
-сенімді өрт қауіпсіздігі жүйесі;
-тауарларды тиеу және түсіру алаңы.
«В+» сыныбы
Бұл сынып «В» санатының ішкі сыныбы болып табылады және алдыңғы сыныптың барлық талаптарына жауап береді, сонымен бірге ол келесі параметрлер бойынша одан ерекшеленеді:
-Бірінші қабат;
-Жоғары кернеу дәрежесі бар шаңсыз бетон едендер;
- төбенің биіктігі - 8 м кем емес;
- температураны реттеу режимі;
-вентиляцияның жоғары деңгейі;
-бейнебақылау және дабыл;
-автоматты механизмі бар қақпа;
-қоймада кеңсенің болуы;
- талшықты-оптикалық байланыс;
-тәулік бойы күзетілетін аумақ;
- орталық магистральдарға жақын орналасуы.
«В» және «В+» класындағы қоймалар басқалардан ерекшеленеді, олар жиі қайта құрылатын ғимараттар болып табылады.
«А» сыныбы
Бұл класс премиум сегментіне жатады және орналасу мен техникалық құрамдас бөліктерге қойылатын талаптардың жоғарылауымен сипатталады. «А» класы бұрынғымен бірдей сипаттамаларға ие, бірақ ол қосымша параметрлердің болуымен ерекшеленеді:
-материалдар: сэндвич-панельдер мен металл конструкциялар;
- құрылымның төртбұрышты пішіні;
- төбенің биіктігі - 10 м-ден;
- үлкен жүк көліктеріне арналған тұрақ.
«А+» сыныбы
Мұндай үй-жайлар құрылыстың жаңашылдығымен және заманауи инженерлік шешімдердің болуымен ерекшеленеді, сонымен қатар жоғарыда аталған барлық параметрлерге сәйкес келуі керек. Сегменттің айрықша белгілері:
- төбенің биіктігі - 13 м кем емес;
-көп деңгейлі сөрелерді орнату мүмкіндігі;
-автономды электр станциясы және жылу блогы;
-жұмысшылардың қолжетімділігін бақылау;
-қаланың негізгі магистральдарына ыңғайлы шығу;
тәжірибелі басқарушы компания.
Қандай қоймалар жақсы?
Бизнестің барлық нюанстарын білмейінше, қандай үй-жай сіздің компанияңыз үшін ең жақсы болатынын айту мүмкін емес. Әрқайсысы сақтау кеңістігіне қойылатын талаптардың жеке жиынтығын қажет етеді. Егер қойма кеңістігіне қойылатын талаптардың ең аз жиынтығы туралы айтатын болсақ, біз мынаны аламыз:
-қойма және кіреберіс саңылауларының көлемі;
-әрлеу;
-орналасқан жері;
-қабырғаларда сызаттардың болуы;
-ішінде зеңнің болуы;
- жалдау ақысы және қосымша қызметтер;
-жарияланған сыныпқа сәйкестік.
Қоймалар үшін жалпы қабылданған нормалардың қатаң құрылымына қарамастан, өнімнің белгілі бір түрі үшін дұрыс бөлмені таңдау өте қиын, әсіресе сіз логистика саласымен айналыспасаңыз. Бұл жағдайда үй-жайларды пайдалану кезінде жағымсыз сәттерді болдырмау үшін дұрыс таңдау жасауға көмектесетін тәжірибелі маманға хабарласқан дұрыс.
20. Тиісті дистрибьюторлық тәжірибе, ДЗ тасымалдауға қойылатын талаптар.
Дәрілік заттармен көтерме сауданы жүзеге асыратын кәсіпорындар үшін сапаны қамтамасыз ету (менеджмент) жүйесі.
GDP стандарты дәрілік заттарды көтерме саудада өткізу процесін ұйымдастырудың бірыңғай тәсілін белгілейді және өндірушіден бастап бөлшек сауда желісі мен медициналық мекемелерге дейінгі барлық жолда олардың сапасын қамтамасыз етуге бағытталған.
GDP міндеттері:
Дистрибьюторлар өздері жүзеге асыратын қызметке қатысты тәуекелдерді басқарудың міндеттерін, процестері мен қағидаттарын белгілейтін сапа жүйесін құруы және қолдауы тиіс. Дистрибуциямен байланысты барлық іс-әрекеттер бір мәнді анықталуы және талдануы тиіс. Көтерме саудада өткізу процесінің барлық маңызды кезеңдері, неғұрлым маңызды өзгерістерді қоса алғанда, егер қажет болса, негізделуге, валидациялануға тиіс. Сапа жүйесінің жұмыс істеуіне ұйым басшысы жауапты болады. Ұйымның персоналы сапа жүйесінің жұмыс істеуіне байланысты міндеттерді тиісті түрде орындауға тиіс
Бөлмелерге қойылатын талаптар:
− Бөгде адамдардың бөлмелеріне кіруін болдырмау үшін сақтық шараларын қабылдау қажет. Қызметкерлер қауіпсіз, сенімді және тиімді жұмыс ортасын сақтау үшін компанияның саясатын ұстануы керек. Бөлмелердің фармацевтикалық өнімнің әртүрлі санаттарының, атап айтқанда коммерциялық және коммерциялық емес өнімдердің, карантиндегі өнімдердің, сондай-ақ шығарылған, жарамсыз деп танылған, қайтарылған немесе кері қайтарып алынған өнімдердің, сондай-ақ қолдан жасалған деп күдік келтірілген өнімдердің ретке келтіріліп сақталуын қамтамасыз ету үшін жеткілікті сыйымдылығы болуы тиіс.
− Бөлмелер тиісті және жақсы сақтау жағдайларын қамтамасыз ету үшін жобалануы немесе бейімделуі тиіс. Атап айтқанда, олар таза және құрғақ болуы керек және қолайлы температура шегінде сақталуы керек. Фармацевтикалық өнімдер еденнен тыс жерде сақталуы керек және тазалау мен тексеруді қамтамасыз ету үшін бір-бірінен жеткілікті қашықтықта орналасуы керек.
− Бөлмелері таза және жиналған қалдықтар мен паразиттерден бос болуы тиіс. Бөлмеге жауапты ұйымдар Бөлмелер мен аймақтардың үнемі тазалауды қамтамасыз етуі тиіс. Сондай-ақ зиянкестермен күресудің жазбаша бағдарламасын жасау керек. Қолданылатын зиянкестермен күресу құралдары қауіпсіз болуы тиіс және фармацевтикалық өнімнің ластану қаупі болмауы тиіс. Ластанудың кез келген қатерін толық жою үшін кез келген төгілуден тазартудың тиісті рәсімдері көзделуі тиіс.
− Сынған немесе зақымдалған заттар пайдалануға жарамды қордан алынып, бөлек сақталуы керек.
− Бөлмелер барлық операциялар дәл және қауіпсіз орындалуы үшін жеткілікті жарықтандырумен қамтамасыз етілуі тиіс.
ЖАБДЫҚҚА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР:
• Дәріхана дәрі-дәрмектерді суық температурада сақтауға арналған тоңазытқышпен жабдықталуы керек және мезгіл-мезгіл тексеріліп тұруы керек.
• Консультациялық аймақ көрсету карталарымен, Пациенттерге арналған ақпараттық парақтармен, анықтамалық материалдармен және басқа да қажетті материалдармен жабдықталуы тиіс.
• Онда сфигмоманометр, глюкометр, термометр, стетоскоп, салмақ және өсу шкаласы сияқты негізгі құралдар болуы керек.
• Дәріхана компьютермен және тиісті бағдарламалық жасақтамамен жабдықталған болуы керек, ол қорларды басқара алады, шот-фактураны басқара алады, дәрі-дәрмектердің уақтылы ескертулерін жасайды және пациенттердің дәрі-дәрмектері туралы жазбаларды мұрағаттайды.
• Рецептуралық дәріхана препаратты дайындау үшін қажетті тиісті аппаратпен жабдықталуы тиіс.
Дәрілік заттарды тасымалдау-лицензиялауға жататын фармацевтикалық ұйымдар қызметінің бағыттарының бірі
Көлік және жабдықтар
Егер дәрілік заттарды тасымалдауды дәріхана ұйымы дербес ұйымдастырса, онда қадағалау органы тасымалдау үшін қандай көлік құралы пайдаланылатынын және оның қандай негізде дәріханаға тиесілі екенін міндетті түрде тексереді.
Көлік құралының жабдықталуы да тексеріледі. Пайдаланылатын жабдық препараттар мен вакциналарды бастапқы күйінде сақтауы тиіс, оның ішінде препараттардың кейбір санаттары үшін көлік құралында белгіленген температуралық режимді ұстап тұруға мүмкіндік беретін мамандандырылған жабдық қолданылады. Егер оларды тасымалдау кезінде температуралық режим бұзылса, дәріхана басшысы иммунобиологиялық препараттарды қабылдамауға құқылы.
Дәрілік препараттарды тасымалдау үшін мынадай жабдықтар қолданылады:
Сондай-ақ, жеткіліксіз салқындатылған салқындатқыш элементтерді қайта пайдалануға тыйым салынады.
Сонымен қатар, көлік компаниясы дәрі-дәрмектерді тасымалдау кезінде қолданатын контейнерлерге ерекше назар аудару керек.
Ол келесі талаптарға сай болуы керек:
1.Жекелеген санаттағы препараттарды сақтауға және тасымалдауға қойылатын талаптар.
2. Тасымалданатын препараттардың көлемі.
3.Тасымалдау ұзақтығы.
4.Қоршаған орта жағдайлары.
Егер дәрі-дәрмектерді көтерме сауда компаниясы тасымалдау кезінде дәрі-дәрмектерді сақтау шарттары бұзылса немесе олардың орамасы бұзылса, бұл ақпарат жүкті алушыға жеткізілуі керек
Иммунобиологиялық препараттарды тасымалдау
Дәріхана ұйымының басшысы Суық тізбекке қойылатын талаптарды оның барлық деңгейінде білуі және сақтауы тиіс. Оларды қарастырайық.
1. Бірінші деңгей. Бұл деңгейде иммунобиологиялық препараттар дәрі өндірушіден көтерме қоймаға жеткізіледі.
2. Екінші деңгей. Дәрі-дәрмектер біраз уақыт қоймада сақталады, содан кейін дәрі – дәрмектерді басқа субъектілерге-шағын көтерме сауда орындарына, медициналық мекемелер мен дәріханаларға тасымалдау жүзеге асырылады.
3. Үшінші деңгей. Препараттар соңғы пункттерге жеткізіледі, онда олар белгіленген талаптарға сәйкес сақталуы тиіс.
Бұл деңгейде дәрі-дәрмектер медициналық мекемелерге, медициналық кабинеттерге және медициналық мекемелердің бөлімшелеріне, дәріханалардың филиалдарына жіберілуі мүмкін, сонымен қатар медициналық мекемелер мен дәріханаларда сақталуы мүмкін. 4. Төртінші деңгей. Препараттар медициналық мекемелердің бөлімшелерінде, медициналық кабинеттерде, учаскелік емханаларда және т. б. сақталады.
Бөлшек дәріханалар үшін суық тізбектің үшінші деңгейі басымдық болып табылады, алайда олар жеткізушілердің әрекеттерін екінші деңгейде бақылайды.
Егер дәріхана желісінің құрылымына көтерме бөлімшелер кірсе, онда жеткізушінің әрекеті 1 және 2 деңгейде бақыланады. Медициналық мекемелер дәрі-дәрмектердің қозғалысын суық тізбектің 4 деңгейінде бақылайды.
Бірінші және екінші деңгейлерде тасымалдау шарттарын бақылау
Көтерме сауда компаниялары мен өндірушілердің дәрілік заттарды тасымалдауы мынадай тәсілдермен жүзеге асырылады:
1. Термоконтейнерлерді қолданатын қарапайым көлік құралдарында.
2.Авторефрижераторларда.
Тасымалдау процесін бақылау Көлік құралдарын тіркеудің автономды және кіріктірілген жүйелерінен көрсеткіштерді алу арқылы жүзеге асырылады.
Сондай-ақ, көптеген заманауи иммунобиологиялық препараттардың бөтелкелерінде және қаптамаларында арнайы индикаторлар мен термостаттар бар.
21. Дәріхана тәжірибесі бойынша тиісті нұсқауды құру тарихы, GPP негізгі элементтері.
"Тиісті дәріханалық практика" термині – GPP (Good Рһагмасу Рractice) – 1991 жылы фармацевтикалық нарықтың дамыған бөлшек сауда секторы бар әлемнің 10 елінен келген жетекші мамандардың жиналысында енгізілді.
1992 жылы Халықаралық фармацевтика федерациясы қауымдастық пен ауруханалық дәріханаларда жақсы дәріханалық тәжірибе стандарттарын әзірледі, олар кейіннен 1998 жылы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы GPP халықаралық стандарты ретінде мақұлдады және ұсынды. Бұл стандарт фармацевттың денсаулық сақтау жүйесіндегі рөлін, оның қоғамдық денсаулықты нығайтудағы және аурудың алдын алудағы, қауіпсіз, тиімді және ұтымды емдегі, дәрілік заттарды қолданудағы проблемаларды анықтаудағы және шешуде алатын орнын анықтайды.
GPP сонымен қатар дәрі -дәрмектерді жеткізуге және қолдануға байланысты тиісті шараларды ұйымдастыруға көмектеседі.
Дамыған елдерде фармацевтикалық қызмет көрсетудің жоғары деңгейі отандық дәріхана ұйымдарында «Тиісті дәріхана практикасы» халықаралық стандартын енгізу қажеттілігін анықтады.
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау жүйесі халықаралық стандарттарға көшу курсын қабылдады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсыныстарына сәйкес, 2006 жылы өзінің ұлттық стандарты әзірленді, ГПП -мен үйлестірілді - «Тиісті дәріхана практикасы» мемлекеттік стандарты, ал 2015 жылдың 27 мамырында No 392 бұйрығын бекіту туралы “Тиісті фармацевтикалық практика” қабылданды.
Тиісті дәріханалық практика стандарты (GPP) Қазақстан Республикасының халқына фармацевтика қызметкерлері көрсететін фармацевтикалық қызметтердің тиісті сапасын қамтамасыз ету мақсатында әзірленді, Тиісті дәріханалық практикаға және сапаны басқару жүйесін ұйымдастыруға қойылатын талаптарды белгілейді.
Стандарт дәрілік заттарды бөлшек саудада өткізуді жүзеге асыратын ұйымдарға қолданылады.
Дәріхана ұйымдары дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды бөлшек саудада өткізуге, дәрілік препараттарды дайындауға байланысты фармацевтикалық қызметті лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес келеді.
GPP талаптары:
1. Денсаулықты сақтау, ауру қаупін болдырмау (халық).
2. Дәрі-дәрмектерді және емдеу процесіне қатысы бар басқа да тауарларды босатуға және пайдалануға байланысты қызмет (пациент).
3. Өзін-өзі емдеуге қатысты іс-шаралар, оның ішінде ұсыныстар және тиісті жағдайларда өзін-өзі емдеуге болатын белгілерді емдеу үшін дәрі-дәрмектер беру (пациент).
4. Дәрі-дәрмектерді тағайындауға және қолдануға байланысты қызмет (медициналық персонал).
GPP негізгі принциптері:
Қарастырылатын қазіргі дәріханалық практиканың төрт негізгі элементі бар:
1. Денсаулықты нығайтуға, денсаулығының нашарлауының алдын алуға және салауатты өмір салтына қол жеткізуге байланысты іс -шаралар;
2. Дәрілік заттар мен оларды енгізуге арналған құралдарды жеткізуге, қолдануға немесе емдеуге байланысты әдіске байланысты қызмет. Мұндай әрекеттер дәріханада, медициналық мекемеде немесе үйде болуы мүмкін;
3.Өзін-өзі емдеуге бағытталған шаралар, соның ішінде дәрі-дәрмектер бойынша кеңес беру және кейбір жағдайларда мақсатты түрде дәрі-дәрмектермен қамтамасыз ету және аурудың симптомдары үшін басқа емдеу әдістері ең табысты;
4.Дәрілік заттардың тағайындалуы мен қолданылуына әсер етуге байланысты әрекеттер.
Осы негізгі элементтерден басқа, GPP ережелері мыналарды қарастырады:
· Денсаулық сақтау қызметкерлерінің басқа қауымдастықтарымен халықтың денсаулығын нығайтуда, оның ішінде нашақорлық пен теріс пайдалануды азайту бойынша байланыс;
· Дәрі-дәрмектер мен денсаулыққа қатысты басқа да өнімдер туралы жарнамалық материалдарды кәсіби бағалау
· Дәрі -дәрмектер мен денсаулықты қорғаудың басқа аспектілері туралы тексерілген ақпаратты тарату;
· Дәрілік заттарды клиникалық зерттеулердің барлық кезеңдеріне қатысу.
22. Фармакоқадағалаудың тиісті практикасы (GVP)
Тиісті фармакологиялық қадағалау практикасы тіркелген дәрілік препараттарға фармакологиялық қадағалау жүргізудің, дәрілік препараттардың қауіпсіздігіне мониторинг жүргізу нәтижелерін құжатпен ресімдеу және ұсынудың этикалық және ғылыми стандарты болып табылады. GVP стандарты ҚР ДСМ 2021 жылғы 4 ақпандағы №15 «Тиісті фармацевтикалық практикаларды бекіту туралы» бұйрығында 6-қосымшада бекітілген.
Мақсаты:
• медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулық шеңберінде тіркелген дәрілік препараттарды пайдалану нәтижесінде туындаған жағымсыз реакциялардан келетін зиянның алдын алу;
• пациенттер мен медицина персоналына дәрілік препараттардың қауіпсіздігі туралы уақытылы ақпарат беру арқылы дәрілік препараттарды қауіпсіз және тиімді пайдалануға ықпал ету.
Негізгі принциптері:
1) емделушілердің, медициналық персоналының және жалпы қоғамның дәрілік препараттар қауіпсіздігіне қатысты талаптарының қанағаттандырылуын қамтамасыз ету;
2) сапа жүйесін енгізу және персоналды ынталандыруға қатысты тиімді басшылықты қамтамасыз ету;
3) фармакологиялық қадағалау жүйесіне оған жүктелген міндеттер деңгейінде ұйымның (кәсіпорынның) барлық персоналды тарту;
4) ұйымның барлық персоналын фармакологиялық қадағалау жүйесінің сапасын арттыратын тұрақты процесске тарту;
5) ресурстық базаны және фармакологиялық қадағалау жүйесінің алға қойған міндеттерін құрылымдар мен процесстер нысанында фармакологиялық қадағалау бойынша үздіксіз жұмыс істеу, қауіптің белсенді, тиісті деңгейін қамтамасыз етілетін сипатта ұйымдастыру;
6) пайда-қауіп арақатынасы бойынша барлық қолда бар дәлелді деректер және осы арақатынасқа және дәрілік препаратты қолдануға ықпалын тигізетін барлық деректер ескеріліп, бағаланады, әріқарай шешімдер қабылдауға қарастырылады және бағаланады;
7) қолданымдағы заңнама шарттарына сәйкес әзірлеушілер, тіркеу куәлігін ұстаушылар, уәкілетті органдар, денсаулық сақтау мекемелері, емделушілер, медицина қызметкерлері, ғылыми ұйымдар және басқа да мүдделі тараптар арасындағы тиімді ынтымақтастықты дамытуға ықпал ету.
23. Тиісті реттеу практикасы (GRP)
Тиісті реттеу практикасы - Good Regulatory Practice.
Негізгі мақсаты: GRP дәрі-дәрмектерді және олардың өкілдерін реттеу органдарының тиімділігін арттырудан тұрады. Бұл мәселе дәрілерді реттеу органдарының халықаралық конференциясы (International Conference of Drug Regulatory Authorities — ICDRA) барысында талқыланды.
GRP-ашықтықты, икемділік пен жауапкершілікті болжайтын менеджменттің қазіргі заманғы стратегияларын пайдалана отырып, әзірлеуден бастап медициналық қолдануға дейінгі ДЗ айналымын реттеу жөніндегі ұлттық уәкілетті органдардың ффективтік қызметінің нормалары.
ДЗ айналысы саласындағы негізгі реттеушілік рәсімдер:
* инспекциялау арқылы жүргізілетін лицензиялау (өндіру, көтерме және бөлшек саудада өткізу) ;
* сараптамалық қорытындыларға негізделген ДЗ тіркеу;
* ДЗ сертификаттау;
* ДЗ айналысы кезінде оның сапасын бақылау;
* фармакологиялық қадағалау;
* жылжыту мен жарнаманы бақылау.
Қазіргі уақытта дәрі - дәрмек нарығы-мемлекет ең жиі реттейтін нарықтардың бірі. Ол сонымен қатар ең "халықаралық" нарық болып есептеледі. Дәрілік нарықтың жаһандануы фармсекторда, ең алдымен халықаралық саудадағы кедергілерді жою үшін ұлттық реттеуші тетіктердің жақындасуын қажет етеді. Осы саладағы үйлестіру дәрі-дәрмектердің халықаралық саудасын жеңілдетеді; салалық нормативтерді ұлттық деңгейде әзірлеу мерзімдерін қысқартады, реттеуші тетіктерді неғұрлым негізді таңдауға ықпал етеді; жаңа препараттарды жасау процесін оңтайландырады, оларды тіркеу мерзімдерін қысқартады.
Осылайша, әзірлеу құнын төмендету және оларды нарыққа шығару уақытын қысқарту есебінен халық үшін жаңа препараттардың қолжетімділігін арттыруға ықпал етеді.
Дәрілік нарықты реттеу практикасы дәрілік нарықты реттеудің қазіргі заманғы ұлттық практикасы осы саладағы халықаралық саясатта айқындалатын қағидаттар мен тәсілдерді қолдануға негізделген.
Көптеген елдерде бұл көбінесе халықаралық ұйымдар аясында әзірленген және қабылданған стандарттар мен ережелерді қолдану нәтижесі болып табылады.
24. Дәрілік заттарды сақтаудың тиісті тәжірибесі(GSP)
Тиісті сақтау практикасы (GSP) ДЗ мен фармацевтикалық өнімді сақтау және тасымалдау өндірістен бастап пациентке дейін ДЗ айналысының барлық кезеңдерінде орын алады және тиісті сақтау практикасы (Good Storage Practise — GSP) стандартына сәйкес жүзеге асырылуы тиіс.
GSP басшылығы қызметі фармацевтикалық өнімдерді сақтауға, тасымалдауға және таратуға қатысты барлық қызметкерлерге арналған және өндірушілерге, импорттаушыларға және әртүрлі жеткізушілерге, дистрибьюторларға, көтерме сауда фирмаларына, дәріханаларға және басқа денсаулық сақтау мекемелеріне қолданылады.
GSP нұсқаулығының мазмұны:
1. Кіріспе
2. Глоссарий
3. Персонал
4. Үй-жай және жабдық
а. өнімді сақтауға арналған үй-жай
b. сақтау шарттары
c. сақтау шарттарын бақылау
5. Өнімді сақтау бойынша талаптар
a. құжаттама: жазбаша нұсқаулар мен есептер
b. таңбалау және контейнерлер
c. материалдар мен фармацевтикалық өнімдерді алу
d. қорларды жаңарту және бақылау
e. мерзімі өткен және қолданыстан шыққан адамдардың бар-жоғын тексеру
материалдар мен өнімдер
6. Тауарларды қайтару
7. Жөнелту және тасымалдау
8. Өнімді кері қайтарып алу
Қосымша
Таңбалау және сақтау шарттары
Қалыпты сақтау шарттары
Сақтаудың нақты (анықталған) шарттары
Тауарды қайтаруға қойылатын талаптар:
1. қайтару рәсімінің болуы
2. қайтарылған өнімдердің карантині
3. сәйкестендіру, құжаттама, іске асыру, жою рәсімі
Өнімді отзыв қойылатын талаптар
1. фармацевтикалық өнімді кері қайтарып алу рәсімін егжей-тегжейлі әзірлеу
Қызметкерлерге қойылатын талаптар
1. өнімді сақтаудың кез келген учаскесінде персоналдың жеткілікті біліктілік деңгейі
2. қызметкерлерді GSP стандарттарына оқыту
3. жеке гигиена мен санитарияны сақтау
4. қорғаныш немесе жұмыс киімінің болуы
Үй-жайлар мен жабдықтарға қойылатын талаптар
Арнайы жабдықталған үй-жайлардың :
1. бастапқы және буып-түю материалдарын
2. аралық өнімдер
3. дайын өнім
4. карантиндегі өнімдер
5. жарамсыз деп танылған, қайтарылған және қайтарып алынған өнім үшін болуы қажет.
Үй-жайлар болуы керек:
1. таза, құрғақ
2. қажетті температурамен
3. ауа-райының әсерінен қорғалған
4. тек уәкілетті персоналға қол жеткізу
5. санитарлық бақылау, жинау, дезинсекция және дератизация
6. қажет болған жағдайда қауіпсіздік және қорғау құралдары (радиоактивті, жарылыс қауіпті және басқа материалдар)
25. Дәрілік заттардың сапасын бақылаудың ұлттық зертханаларына арналған тиісті практика (GPCL)
Дәрілік заттардың сапасын бақылаудың ұлттық зертханаларына арналған тиісті практика GPCL-Good Practices for National Pharmaceutical Control Laboratories тиісті практика дәрілік заттарды бақылаудың ұлттық зертханалары үшін дәрілік заттар сапасының талаптарға, ерекшеліктерге сәйкестігі туралы нәтижелер мен қорытындыларды дұрыс бағалау үшін негізді қамтамасыз ететін ДЗ бақылау зертханасы жұмысының критерийлерінің жиынтығы.
GPCL ережелері
Сынақ зертханаларының алдында әртүрлі міндеттер тұруы мүмкін, алайда өз қызметінде олар зертханалық зерттеулер барысында алынған нәтижелерді жоспарлауға, құжаттық ресімдеуді жүргізуге және дұрыс бағалауға қатысты әлемде танылған GPCL (дәрілік заттар сапасының ұлттық зертханалары үшін тиісті практика) ұсынымдарын басшылыққа алуы тиіс.
ДДҰ тиісті ұсыныстары - PCL - дәрілік заттардың сапасын бақылау зертханалары үшін қолданылады.
GPCL стандартының құрылымында келесі модульдер бар:
* 3 бөлімнен тұратын ұйымдастыру бөлімі (сынақ зертханасының сапа саласындағы саясаты, мақсаты, міндеті, миссиясы, жалпы ережелер мен қағидаттарды баяндай отырып, сапа жөніндегі басшылық);
сынақтар жүргізу, құжаттама мен деректерді басқару, ішкі тексерулер жүргізу және метрологиялық қамтамасыз ету тәртібін айқындайтын басшылыққа алынатын құжаттар;
* журналдарды, сынақ хаттамаларын толтыру, мұрағатты жүргізу ережелерін және құжаттар номенклатурасын анықтайтын жұмыс нұсқаулықтарының модулі;
* сынақ зертханасының сапасын басқару жүйесіне қатысатын персоналдың лауазымдық міндеттерін айқындайтын қолданыстағы нұсқаулықтар модулі;
* қызметтердің барлық түрлерін сипаттайтын стандартты операциялық процедуралар модулі.
Қазіргі уақытта сынақ зертханалары-бұл дәрілік заттардың сапасын бақылау жүйесінде жұмыс істейтін жоғары білікті мамандардан тұратын заманауи, жақсы жабдықталған ұйымдар.
Зертхана әдетте келесі бөлімдерге бөлінеді:
* химиялық талдау әдістері;
* физика-химиялық әдістер;
антибиотиктердің микробиологиялық әдістері мен белсенділігі;
* Әкімшілік топ;
* материалдық-техникалық қамтамасыз ету;
* сапаны қамтамасыз ету;
* биофармацевтикалық параметрлерді зерттеу.
Дәрілік заттардың сапасын бақылау жөніндегі сынақ зертханасының (орталығының) негізгі міндеттері::
-Дәріхана және емдеу-алдын алу мекемелерінде сапасыз дәрілік заттар айналымының алдын алу.
- Орталықтың сынақ зертханасында дәрілік заттарға зерттеулер жүргізу.
- Дәрілік заттарды қолдануға жағымсыз жағымсыз реакциялардың және препараттардың терапиялық тиімсіздігінің мониторингі.
- Денсаулық сақтау мекемелері мен фармацевтикалық ұйымдарды әдістемелік және анықтамалық әдебиетпен, нормативтік құжаттамамен және дәрілік заттар айналымы мәселелері бойынша қосымша ақпаратпен қамтамасыз ету.
- Диплом алдындағы және дипломнан кейінгі білім берудің фармацевтикалық бейінінің мамандарын даярлауға қатысу.
- "Жедел желі" телефондары арқылы дәрілік заттардың сапасы мәселелері бойынша тиісті өңірдің тұрғындарына өтеусіз негізде консультациялар көрсету және олардың өтініштері бойынша талдамалық зертханалық сынақтар жүргізу.
- Мүдделі ұйымдарды, мекемелерді және халықты, оның ішінде бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып, дәрілік заттардың сапасы туралы хабардар ету.
26. Биотехнологиялық өнімдердің сапасы (ICH Q5A-Q5B)
Биотехнология-тірі организмдерді, олардың жүйелерін немесе олардың тіршілік ету өнімдерін технологиялық міндеттерді шешу үшін пайдалану мүмкіндіктерін зерттейтін пән. Биотехнологиялық өнімдер – биотехнологиялық әдістерді қолдану арқылы алынған заттар.
ICH Q5A (R1) Адам немесе жануар тектес жасушалық желілерден алынған биотехнологиялық өнімдердің вирустық қауіпсіздігін бағалау ICH үйлесімді басшылығы 1997 жылы наурызда 4-кезең аясында аяқталды.
Бұл құжат адам немесе жануар тектес сипатталған жасушалық сызықтардан алынған биотехнологиялық өнімдердің вирустық қауіпсіздігін тексеруге және бағалауға арналған және маркетингтік мәлімдемеде / тіркеу пакетінде ұсынылуы керек деректерді сипаттайды. Бұл нұсқаулықтың мақсаты-вирустарды тестілеу, вирустық клиренсті бағалау эксперименттері және вирустық тесттер мен вирустық клиренсті зерттеу дизайнына ұсынылған тәсіл.
Үйлесімді ICH нұсқаулығы 1995 жылы қарашада 4-кезең аясында аяқталды. Бұл құжат рекомбинантты ДНҚ-дан алынған ақуыздарды алу үшін қолданылатын өрнек құрылымының құрылымын бағалау кезінде құнды деп саналатын ақпарат түрлерін сипаттауға арналған.
ICH Q5A (R2) Адам немесе жануар тектес жасушалық желілерден алынған биотехнологиялық өнімдердің вирустық қауіпсіздігін бағалау
Бұл тақырыпты ICH Ассамблеясы 2019 жылдың маусым айында мақұлдады.
Q5A (R2) жұмыс тобы биотехнологиялық өнімдердің жаңа түрлерін және өндірістегі жетістіктерді көрсету мақсатында Q5A (R1) "адам немесе жануар тектес жасушалық желілерден алынған биотехнологиялық өнімдердің вирустық қауіпсіздігін бағалау" нұсқаулығын қайта қарау бойынша жұмыс жүргізуде. технология, вирусқа тестілеудің аналитикалық әдістері және 1999 жылы бастапқы құжат жарияланғаннан бері пайда болған ғылыми білім.
ICH Q5B R-ДНҚ туындылары бар ақуыз өнімдерін өндіру үшін қолданылатын жасушалардағы экспрессивті құрылымды талдау
Үйлесімді ICH нұсқаулығы 1995 жылы қарашада 4-кезең аясында аяқталды. Бұл құжат рекомбинантты ДНҚ-дан алынған ақуыздарды алу үшін қолданылатын өрнек құрылымының құрылымын бағалау кезінде құнды деп саналатын ақпарат түрлерін сипаттауға арналған.
27.Ауытқулар мен сәйкессіздікті басқару. Түзетуші және ескерту әрекеттері
Сапаны басқару, жүйені құру, жақсарту-кез-келген өндірістің ең қиын, бірақ маңызды міндеттерінің бірі.
* Аудит жүргізу сияқты түрлі іс-шаралар өндірістік алаңдарды құру, қиындықтарды анықтау, тәуекелдерді талдау, өзгерістерді бақылау, CAPA – сапа менеджменті жүйесінің элементтерін әзірлеу
* Сапа менеджменті жүйесі жүйені қамтуы керек ең маңызды компоненттердің бірі болып табылатын ауытқулар мен сәйкессіздіктерді тергеу. Мұндай жүйе реттеуші талаптардан барлық ауытқуларды уақтылы анықтауға, олардың пайда болу себептерін тексеруге, өнімнің сапасы мен шешім қабылдау туралы объективті қорытынды жасауға бағытталған.
CAPA –Corrective and preventive action.- ауытқулар мен сәйкессіздіктерді анықтап, жойып, қайта пайда болуының алдын алатын әрекеттер жүйесі.
Ауытқу-кез келген рәсімнің/процестің/әдістің/Әдістеменің/ерекшеліктің талаптарын сақтамау/орындамау, сәйкессіздіктің даму көзі. Ауытқуларға сондай-ақ өнім сапасының, медициналық құрылғының немесе қадағалау органдары оларды сыни деп есептеуі мүмкін жағдайдың сәйкес келмеуіне себеп болуы мүмкін барлық ақаулар жатады.
Сәйкессіздік-белгіленген талаптардың орындалмауы, сапа көрсеткішінің нормадан ауытқуы.
Түзету әрекеті-анықталған ауытқудың/сәйкессіздіктің немесе басқа жағымсыз жағдайдың себебін жою үшін қабылданған әрекет.
Түзету әрекеттерін әзірлеу мен іске асырудың мақсаты ауытқулардың/сәйкессіздіктердің және басқа да жағымсыз жағдайлардың себептерін жою болып табылады.
Түзету әрекеттері ауытқу/сәйкессіздік туралы нақты мәліметтер негізінде жасалады
Түзету әрекеттерінің жүйесі қасиеттері сыни параметрлерді еңсермеген, бірақ мәндердің статистикалық рұқсат етілген шектерінен асып кеткен өнімді басқаруға мүмкіндік береді.
Ескерту әрекеттері-ықтимал ауытқудың/сәйкессіздіктің себебін жою және ауытқудың/сәйкессіздіктің немесе басқа ықтимал жағымсыз жағдайдың туындауын немесе қайталануын болдырмау үшін қабылданған әрекеттер.
Ескерту әрекеттерін әзірлеу мен іске асырудың мақсаты ықтимал ауытқулардың/сәйкессіздіктердің және/немесе олардың қайталануының алдын алу болып табылады.
Ескерту әрекеттерін әзірлеу кезінде нақты сәйкессіздіктер болмаса, олардың пайда болуының ықтимал қауіптері талданады.
Ескерту жүйесі ықтимал сәйкессіздіктер мен олардың пайда болу себептерін жоюға, сондай-ақ жағдайдың қайталануын болдырмауға мүмкіндік береді.
Ауытқулар/сәйкессіздіктер журналының нысаны бекітілуге және мынадай бағандарды қамтуға тиіс:
* Бас тарту/сәйкессіздік хаттамасының нөмірі
* Анықталған күні
* Ауытқу / сәйкессіздік анықталған бөлімше
* Қысқаша сипаттамасы
* Өнім сапасына әсері (серия№)
* Ауытқу/сәйкессіздік классификациясы
* САРА жоспарын бекіту және бөлімшелерге ұсыну күні
* Түзету әрекеттерін орындау күні
* Алдын ала жабу
* Ескерту әрекеттерін орындау күні
* Бас тартуды анықтаған тұлғаның тегі, Қолы және лауазымы
* Ауытқу/сәйкессіздік жабылғаннан кейін Мониторинг және оны жүргізу мерзімі
* Қабылданған іс-қимылдардың нәтижелілігі туралы белгі.
28. Дайындалған дәрілік препараттарға дәріханаішілік бақылау жүргізу ережесін бекіту туралы
Дайындалған дәрілік препараттарға дәріханаішілік бақылау жүргізу қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-287/2020 бұйрығы.
Бұйрық 10 тараудан тұрады:
1-тарау. Жалпы ережелер. Дәріханада дайындалған дәрілік препараттар, оның ішінде дәріханаішілік дайындама, өлшеп-оралған өнім, концентраттар мен жартылай фабрикаттар дәріханаішілік бақылауға жатады. Дәріханаішілік бақылау:
1) алдын ала (ескерту) іс-шаралары;
2) дәрілік препараттарды дайындау үшін пайдаланылатын бастапқы материалдарды (дәрілік субстанция, қосалқы зат) қабылдау кезінде бақылау;
3) жазбаша бақылау;
4) ішінара сауал жүргізуді бақылау;
5) органолептикалық бақылау;
6) ішінара физикалық бақылау;
7) химиялық бақылау;
8) босату кезіндегі бақылау жүргізу арқылы орындалады
2-тарау. Дайындалатын дәрілік препараттардың сапасын қамтамасыз етуге және қателіктердің туындау қауіпін төмендетуге бағытталған алдын алу (ескерту) іс-шаралары
Алдын ала (ескерту) іс-шаралары:
1) Дәрілік препараттардың асептикалық жағдайда дайындау шарттарын сақтауды;
2) таразы-өлшеу аспаптарының жарамдылығы мен дәлдігін қамтамасыз етуді, оларға жыл сайын тексеру жүргізуді;
3) тазартылған суды, инъекцияларға арналған суды алу, жинау, сақтау үшін тиісті жағдайларды, биркасында: алынған күнін, талдау нөмірі мен талдау жүргізген адамның қолын көрсету түріндегі ыдысты таңбалаудың дұрыстығын сақтауды;
4) реактивтерді, эталондық және титрленген ерітінділерді сақтау мерзімін, шарттарын сақтау және оларды дұрыс ресімдеуді (заттаңбасында атауынан басқа: концентрациясы, молярлығы, алынған күні, жарамдылық мерзімінің аяқталатын күні, сақтау шарттары, кім дайындағаны көрсетіледі);
5) тексерілетін дәрілік препараттардағы ауытқуларды оларды дәріханаларда дайындау кезінде пайдаланылатын сол типті өлшеу құралдарын қолдану арқылы (бірдей метрологиялық сипаттамасы бар) анықтауды;
6) бюреттік қондырғылар мен штангластарды тиісінше өңдеуді, толтыруды, рәсімдеуді.
3-тарау. Дәрілік препараттарды дайындау үшін пайдаланылатын бастапқы материалдарды (дәрілік субстанция, қосалқы зат) қабылдау кезіндегі бақылауды жүргізу
Дәрілік заттарды дайындауға пайдаланылатын бастапқы материалдарды (дәрілік субстанция, қосалқы зат) қабылдауды бақылау өнім партиясын сипаттайтын құжаттарды (тауарлық жүкқұжат, өндіруші зауыттың сапа сертификаты), ілеспе құжаттарда көрсетілген сериялармен дәрілік субстанция және қосалқы материалдардың үлгілеріндегі серияның сәйкестігін, сондай-ақ "Қаптама", "Таңбалау" және "Сипаттама" көрсеткіштері бойынша дәрілік субстанцияларды және қосалқы материалдарды сәйкестендіруді тексеруден тұрады.
"Қаптама" көрсеткіші бойынша дәрілік субстанциялар мен қосалқы заттардың тұтастығы мен физикалық-химиялық қасиеттеріне сәйкестігі тексеріледі;
"Таңбалау" көрсеткіші бойынша заттаңбасында өндірушінің соңғы өлшеп-орауды жүргізген кәсіпорынның атауы, дәрілік субстанцияның, қосалқы заттың атауы, оның салмағы (көлемі) көрсетіліп, олардың саны, салмақ немесе көлемінің бірлігіне құрамы, сериялық нөмірі, жарамдылық мерзімі, өлшеп-оралған күні көрсетіліп, тексеріледі.
"Сипаттама" көрсеткіші бойынша сыртқы түрі, түсі, иісі, біртектілігі, ерітінділердегі көрінетін механикалық қоспалардың болмауына тексеріледі.
4-тарау. Жазбаша бақылау
Жазбаша бақылау дәрілік препарат дайындалғаннан кейін бірден ерікті нысандағы бақылау парағын толтыруды білдіреді.
Бақылау парағында:
1) дайындалған күні;
2) рецептінің нөмірі немесе бөлімше атауы көрсетілген медициналық ұйымның талабы;
3) алынған дәрілік заттардың атаулары, олардың саны, жалпы көлемі немесе салмағы, доза саны;
4) дәрілік препаратты дайындаушының, өлшеп-ораушының және тексерушінің қолдары көрсетіледі.
Бақылау парағында есірткі құралдарының, улы, психотроптық заттардың, прекурсорлар атауы қызыл қарындашпен сызылады, балаларға арналған дәрілік препараттарға – "Б" әрпі қойылады, көзді емдеу практикасында – "Көз" деп жазылады.
Бақылау парағы дайындау технологиясының тәртібіне сәйкес латын тілінде толтырылады. Гомеопатиялық дәрілік препараттарға бақылау парағын толтыру кезінде реттілікпен алынған гомеопатиялық ингредиенттердің атаулары көрсетіледі.
5-тарау. Ішінара сауал жүргізуді бақылау
Ішінара сауал жүргізуді бақылауды фармацевт кемінде бес дәрілік препаратты дайындағаннан кейін жүргізеді.
Ішінара сауал жүрізуді бақылаған кезде провизор-технолог дәрілік препараттың құрамына кіретін алғашқы затты атайды, ал құрамы күрделі дәрілік препараттарда оның санында да көрсетеді, осыдан кейін оны дайындаған адам барлық алынған дәрілік заттарды және олардың санын атайды. Жартылай фабрикаттарды (концентраттарды) қолданған кезде фармацевт олардың құрамы мен концентрациясын да атайды.
Егер сауалнамалық бақылау барысында дәрілік препаратты дайындауда қате жіберілгені анықталса, онда ол физикалық және химиялық бақылауға жатады.
6-тарау. Органолептикалық бақылау
Органолептикалық бақылау дәрілік препаратты, оның ішінде гомеопатикалық препаратты мынадай көрсеткіштер бойынша тексеру болып табылады:
1) сыртқы түрі;
2) түсі;
3) иісі;
4) біртектілігі;
5) ерітінділердегі көзге көрінетін механикалық қосылулардың болмауы.
Ішуге арналған дәрілік препараттар дәміне қарай: ересектер үшін – ішінара және балалар үшін - міндетті түрде тексеріледі.
Ұнтақтардың, гомеопатикалық тритурациялардың, жақпамайлардың, пилюльдердің, суппозиторийлердің біртектілігі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік фармакопеясының (бұдан әрі – ҚР МФ) талаптарына сәйкес біркелкі массаны мөлшерге бөлгенге дейін тексеріледі.
Әр фармацевттен жұмыс күні ішінде дәрілік препараттардың әртүрлерін ішінара тексеру жүзеге асырылады.
7-тарау. Ішінара физикалық бақылау
Ішінара физикалық бақылау дәрілік препараттың жалпы салмағын немесе көлемін, осы дәрілік препаратқа кіретін жеке дозалардың мөлшері мен салмағын (бірақ үш дозадан кем емес) және тығындау сапасын тексеруден тұрады.
Ішінара физикалық бақылауға:
1) дәріханада дәрілік препараттарды (оның ішінде гомеопатиялық) дайындау кезінде жіберілетін ауытқу нормаларын және өнеркәсіптік өнімдерді өлшеп-орау кезінде жіберілетін ауытқу нормаларын сақтау үшін өнеркәсіптік өнім мен дәріханаішілік дайындаудың үш-бес қаптамасы көлемінде өлшеп-орамның әрбір сериясы, оның ішінде гомеопатиялық дәрілік препараттар өлшеп-орамы;
2) бір жұмыс күні ішінде рецептілер (талаптар) бойынша дайындалған, дәрілік препараттардың кемінде үш пайызы;
3) белгілі бір салмақтағы гомеопатиялық түйіршіктердің саны;
4) механикалық қоспаларға арналған (ерітінділерде кездейсоқ болатын газ көпіршіктерінен басқа қозғалыстағы ерімейтін заттар) кемінде бес құты (бөтелкеден) көлемінде оларды стерильдеуге дейінгі өлшеп-орғаннан кейін стерильдеуді талап ететін дәрілік препараттардың әрбір сериясы ұшырайды.
8-тарау. Химиялық бақылау
Химиялық бақылау дәрілік препараттарды дайындау сапасын мынадай көрсеткіштер бойынша текcереді:
1) түпнұсқалылығы, тазалығына сынау және қоспалардың рұқсат етілген шектері (сапалық талдау);
2) оның құрамына кіретін дәрілік заттарды сандық анықтау (сандық талдау) көрсеткіштері бойынша бағалауды білдіреді.
Химиялық (сапалық және сандық) бақылауға:
1) қышқылдық-сілітілік баланс мөлшерін (рН), изотоникалайтын және тұрақтандыратын заттарды қоса алғанда, стерильдеуге дейінгі инъекциялар мен инфузияға арналған ерітінділер.
2) сыртқа қолдануға арналған стерильді ерітінділер (шаюға арналған офтальмологиялық ерітінділер, дененің күйген беттері мен ашық жараларды емдеуге арналған ерітінділер, қынап ішіне енгізуге арналған және басқа да ерітінділер);
3) көзге арналған тамшы дәрілер мен жақпамайлар, олардың құрамындағы изотоникалайтын және тұрақтандыратын заттар стерильдеуге дейін анықталады;
4) жаңа туған нәрестелерге арналған дәрілік препараттар (сандық талдау әдісі болмаған кезде осы дәрілік препараттар сапалық талдауға ұшырайды).
5) атропин сульфаты мен хлорлы сутегі қышқылы ерітінділері (ішуге арналған), сынап дихлориді мен күміс нитраты ерітінділері;
6) концентраттар, жартылай фабрикаттар, тритурациялар, оның ішінде органикалық және органикалық емес дәрілік заттардың сұйық гомеопатиялық араласуы және олардың оннан үшке дейінгі бөлігіне араластырылған тритурациялары.
7) дәрілік препараттардың дәріханаішілік дайындау (әрбір сериясы);
8) инъекцияларға арналған ерітінділерді дайындау кезінде қолданылатын стабилизаторлар мен көзге арналған тамшы дәрілерін дайындаған кезде қолданылатын буферлі ерітінділер;
9) дәріханада араластыру кезінде, ал қажет болған жағдайда өнім берушінің қоймасынан қабылдау кезінде тығыздығын анықтау жолымен этил спиртінің концентрациясы;
10) сулы-спиртті гомеопатиялық ерітінділердегі, араластырылғандардағы және тамшы дәрілердегі этил спиртінің концентрациясы (әрбір сериясы);
11) ыдырауы бақыланатын гомеопатиялық түйіршіктер (әрбір сериясы).
9-тарау. Босату кезіндегі бақылау
Дәріханаларда дайындалған барлық дәрілік препараттар, оның ішінде гомеопатиялық препараттар босату кезінде бақылауға алынады.
Босату кезінде бақылау:
1) дәрілік препараттардың қаптамасының оның құрамына кіретін дәрілік заттардың физикалық-химиялық қасиеттерінің;
2) рецептіде көрсетілген дозаларының, оның ішінде жоғары бір реттік дозаның, науқастың жас ерекшелігіне қарай дәрілік препараттарының жоғары тәуліктік дозаның;
3) рецептідегі нөмірлердің және заттаңбадағы нөмірлерінің;
4) түбіртектегі науқастың аты-жөнінің, заттаңбадағы және рецептідегі аты-жөнінің;
5) Қазақстан Республикасының дәрілік заттардың, медициналық бұйымдардың айналасы саласындағы заңнамасында белгіленген талаптарға дәрілік заттарды ресімдеудің сәйкестігін тексеруді қамтиды.
10-тарау. Дайындалған дәрілік препараттардың сапасын бақылау
Дәріханалар дайындалған дәрілік препараттардың сапасын бақылау мақсатында тоқсан сайын дәрілік препараттардың үлгілерін техникалық реттеу жүйесінде аккредиттелген сынақ зертханаларына (бұдан әрі – сынақ зертханасы) жібереді.
Сынақ зертханасы 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес дәріханалармен жасалған шарт негізінде дайындалған дәрілік препараттарға сынақ жүргізеді.
Сынақ зертханасы дайындалған дәрілік препараттардың талдау нәтижелерін дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы мемлекеттік органға және дәріханаларға жібереді.
29. Сапаны қамтамасыз ету тұжырымдамасы. ISO 9000 сериялы стандарттар.
ИСО 9000-2015 халықаралық стандартына сәйкес сапа-объектінің белгіленген қажеттіліктерді қанағаттандыру қабілетіне қатысты сипаттамаларының жиынтығы. Кез-келген ұйымның негізгі міндеті - өнімдер мен қызметтердің сапасын қамтамасыз ету. Ұйымның сәтті қызметі өнімді шығарумен қамтамасыз етіледі, оларға: - нақты белгіленген қажеттіліктерге, қолдану саласына немесе мақсатына жауап береді; - тұтынушының талаптарын қанағаттандырады; - қолданылатын стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкес келеді;- қоғамның талаптарына жауап береді; - қауіпсіздік пен экологиялылық (қоршаған ортаны қорғау) талаптарын ескереді; - тұтынушыға бәсекеге қабілетті бағалар бойынша ұсынылады; - экономикалық тиімді болып табылады.
ISO 9000-терминдер мен анықтамаларды, сапа менеджментінің негізгі принциптерін, ұйымдар мен кәсіпорындардың сапа менеджменті жүйесіне қойылатын талаптарды, сондай-ақ тұрақты нәтижеге қол жеткізуге арналған нұсқаулықты қамтитын халықаралық стандарттар сериясы. Мақсаты- кәсіпорынның өнім сапасын басқарудың құжатталған жүйесінің тұрақты жұмыс істеуі. Қолдану аясы: персонал санына, меншік нысанына, иеленетін нарықтарға, шығарылатын өнімнің немесе көрсетілетін қызметтердің сипатына қарамастан кез келген ұйым үшін қолданылады. Қазіргі уақытта 2015 жылы шығарылған стандарттар қолданылады: -ИСО 9000 "Сапа менеджмент жүйесі. Негізгі ережелер мен сөздік" СМЖ және терминдер сөздігіне кіріспе болып табылады және осы стандартты тиісті түсіну және енгізу үшін маңызды негіз жасайды; - ИСО 9001 " Сапа менеджмент жүйесі. Талаптар". Бұл ИСО құрылымындағы негізгі стандарт. Сертификаттау үшін орындалуы қажет СМЖ талаптарының ең аз қажетті жиынтығын белгілейді-дәл осы стандарт бойынша сертификат алуға шешім қабылдаған компаниялардың алғашқы аудиті жүргізіледі; ИСО 9002 "Сапа жүйесі: өндіру, монтаждау және қызмет көрсету кезінде сапаны қамтамасыз ету моделі" ИСО 9002 шарттық жағдайда қолданылады: - өнімге қойылатын ерекше талаптар жобада немесе техникалық шарттарда белгіленген кезде; - өнімнің сәйкестігіне деген сенімге өнім берушінің оның өндірістегі, монтаждаудағы және қызмет көрсетудегі мүмкіндіктерін тиісті түрде көрсетуі арқылы қол жеткізуге болады. ИСО 9003 "Сапа жүйесі: түпкілікті бақылау және сынау кезінде сапаны қамтамасыз ету моделі " ИСО 9003 шарттық жағдайда қолданылады: - өнімнің белгіленген талаптарға сәйкестігіне деген сенімге өнім беруші өзінің мүмкіндіктерін түпкілікті бақылау мен сынақтарда тиісті түрде көрсету арқылы қол жеткізуге болады.- ИСО 9004 "Ұйымның тұрақты табысына қол жеткізу үшін Менеджмент. ИСО 9000 (ИСО 9001, ИСО 9002 және ИСО 9003) сериясындағы үш стандарт сапаны қамтамасыз ету модельдерін сипаттайтын және келісімшарттық жағдайдағы функционалдық немесе ұйымдастырушылық өзара қарым-қатынастың үш түрлі нысанын білдіретін сапа жүйесінің негізгі құжаттары болып табылады. ИСО 9000 және ИСО 9004 стандарттары анықтамалықтардан артық емес. Сапа менеджментіне негізделген тәсіл" осы стандарттың талаптарынан асып түсетін ұйымдарға басшылық береді. ИСО 9000 сериялы стандарттар тобы Қосалқы технологияларға арналған стандарттар: ИСО 9004; ИСО 19011; ИСО 10013; ИСО 10005; ИСО 10006; ИСО 10007. Стандарттар-жалпы басшылық: ИСО 9004; ИСО 9000. Стандарт талаптары: ИСО 9001. ИСО 9000 стандарттарының ортақтығы мен әмбебаптығы сапаны қамтамасыз ету модельдері қандай да бір нақты сала үшін әзірленбеген-олар өнеркәсіптің барлық салаларында және барлық елдер үшін қолдануға арналған.
30. Дәрілік заттардың сапасын бағалауға арналған заманауи аналитикалық жабдық.
Кез келген кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің негізгі шарты шығарылатын өнімнің сапасы болып табылады.
Аспаптық химиялық талдаудың заманауи спектрлік әдістері жаңа дәрілік заттарды жасаудың барлық сатыларында, сондай-ақ дәрілердің, аралық субстанциялардың, реагенттер мен оларды өндіруге арналған шикізаттың сапасын бақылау, Ішкі технологиялық бақылау және түпнұсқалығын растау кезінде кеңінен қолданылады. Жетекші фармацевтикалық зертханалардың тәжірибесінде қолданылатын аспаптық аналитикалық әдістердің ішінде спектрлік әдістер кеңінен қолданылады. Бұл ретте оптикалық молекулярлық және атомдық спектроскопия әдістері кеңінен қолданылады, атап айтқанда: ультракүлгін (УК), көрінетін және жақын инфрақызыл облыстардағы спектрофотометрия; ● спектрдің инфрақызыл аймағындағы спектроскопия (ИҚ-спектроскопия), жақын ИҚ-диапазонды қоса; ● атомдық-абсорбциялық спектрофотометрия немесе атомдық-абсорбциялық талдау; ● эмиссиялық оптикалық спектроскопия. Сынаманы хроматографиялық бөлу кезінде тиісті спектрлік аспаптар спектрофотометриялық немесе флюориметриялық детекторлар түрінде қолданылады, ал пайдаланылатын су тазалығының маңызды интегралды көрсеткіші ретінде жалпы органикалық көміртектің құрамын анықтау кезінде көміртегі тотықтарын анықтау үшін дисперсиясыз ИҚ детекторы қолданылады. Оптикалық спектрлік детекторлар газды хроматография әдістерінде кеңінен қолданылады. ИҚ спектрометр, әдетте, препараттың түпнұсқалығын анықтау және растау үшін қолданылады. Алайда, әдісті белгілі бір функционалды топтарға сәйкес келетін сипаттамалық сіңіру жолақтарына сәйкес жеке қосылыстардың молекулалық құрылымын анықтау үшін және күрделі органикалық қоспалардың құрамын анықтау үшін сәтті қолдануға болады. Жалпы, сапаны бақылау, технологиялық бақылау, жаңа препараттарды әзірлеу және сынау кезінде аталған әдістер мен аспаптар белсенді компоненттің құрамын анықтау үшін, қосымша заттар мен қоспаларды анықтау үшін, синтезде аралық өнімдердің сапасын бақылау үшін, сәйкестендіру және түпнұсқалығын анықтау үшін пайдаланылуы мүмкін.
31. Сапа түсінігі: анықтамасы, сапа түсінігінің негізгі құрылымы
Сапа-бұл қызметтің барлық аспектілерінің тиімділігін сипаттайтын күрделі ұғым: стратегияны әзірлеу, өндірісті ұйымдастыру, маркетинг және т.б. тұрады. Бүкіл сапа жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі-бұл өнім сапасы болып табылады. Сапа ұғымын басқару объектісі ретінде қарастырған кезде келесі ұғымдармен жұмыс істеу керек: * басқарудың мақсаты-болашақта қол жеткізуге болатын басқару объектісінің қажетті, мүмкін және қажетті жағдайы. * басқару объектісі-өнім қасиеттерінің барлық жиынтығы немесе олардың бір бөлігі, тобы немесе жеке қасиеті; * басқару субъектісі-барлық деңгейдегі басқарушы органдар және өнімнің жоспарланған жай-күйі мен сапа деңгейіне қол жеткізуді және күтіп ұстауды қамтамасыз етуге арналған тұлғалар;* басқару функциялары-бұл басқарушылық қызметтің шекарасы, яғни басқару саласындағы еңбекті бөлу және мамандандыру процесінің өнімі; * басқару әдістері-бұл жұмыс істеудің белгілі бір шеңберінде және бір күйден екінші күйге ауысу процесінде оның тұрақтылығын сақтау үшін басқару объектісіне мақсатты әсер ету тәсілдері.
Сапаны басқарудың келесі әдістері бар: * кәсіпорындардың, конструкторлық, технологиялық және басқа ұйымдардың ұжымдарын тұтынушылардың сұраныстарын зерделеуге, осы қажеттіліктер мен сұраныстарды қанағаттандыратын өнімдер жасауға, өндіруге және оларға қызмет көрсетуге итермелейтін экономикалық жағдайлар жасауды қамтамасыз ететін экономикалық жағдайлар (баға ережелері, несие шарттары, стандарттар мен техникалық шарттардың талаптарын сақтамағаны үшін экономикалық Санкциялар және т. б.); * бір жағынан, қызметкерлерді жоғары сапалы өнім жасағаны және дайындағаны үшін көтермелеуді (жоғары сапа үшін сыйлықақы беру жүйесін құру, жалақыға үстемақы белгілеу және т. б.), ал екінші жағынан — өнім ақауларынан келтірілген залал үшін өндіріп алуды көздейтін материалдық ынталандыру;* орындалуы міндетті директивалар, бұйрықтар, басшылардың нұсқаулары, сондай-ақ нормативтік құжаттама талаптары арқылы жүзеге асырылатын ұйымдастырушылық-өкімдік; * өндірістік процеске қатысушылардың санасы мен көңіл-күйіне әсер ететін, оларды жоғары сапалы еңбекке және өнім сапасын басқарудың арнайы функцияларын нақты орындауға ынталандыратын тәрбиелік. Оларға жоғары сапалы өнім үшін моральдық ынталандыру, кәсіпорынның абыройын мақтан тұту және т. б. жатады.
Сапа көрсеткіштері-оларды іске асыруға және тексеруге мүмкіндік беретін объектінің сипаттамаларына (қасиеттеріне) сандық немесе сапалық белгіленген нақты талаптар. Өнім сапасының келесі көрсеткіштері ерекшеленеді: * функционалдық жарамдылығы-өнімді қолдану саласын және ол орындауға арналған функцияларды сипаттайды. Олардың көмегімен белгілі бір тұтыну жағдайында осы өнімді қолдану арқылы қол жеткізілген пайдалы әсердің мазмұнын бағалауға болады; * сенімділік-өнімнің тұтынушылық қасиеттерін сақтау қабілетін сипаттайды(сенімділік, беріктік, тұрақтылық, тұрақтылық);* Эргономика-өнімді еңбек операцияларын орындау немесе тұтыну кезінде адам ағзасының қасиеттеріне сәйкестігі тұрғысынан сипаттайды;* эстетика-ақпараттық экспрессивтілікті сипаттайды (форманың ұтымдылығы, композицияның тұтастығы, өнімнің өндірістік орындалуының жетілуі және презентацияның тұрақтылығы). Бұл көрсеткіштер өнімнің сыртқы қабылдауын модельдейді және тұтынушы үшін ең маңызды болып табылатын оның сыртқы қасиеттерін дәл көрсетеді. Олар өнімнің белгілі бір түрі үшін маңыздылық дәрежесі бойынша бағаланады; * технологиялылық-өнімді әзірлеу және дайындау кезінде пайдаланылатын техникалық шешімдердің прогрессивтілігін сипаттайды. Бұл топ өндірісте және қолдану кезінде технологиялық көрсеткіштерге бөлінеді; * ресурстарды тұтыну-материалдар, отын, энергия, Еңбек және өндіріс уақытының шығындарын сипаттайды; * қауіпсіздік-өнімді тұтыну немесе пайдалану кезінде адамға зиянды азайтатын немесе жоятын көрсеткіштер; * экологиялылық-өнім өндіру кезінде қоршаған ортаға зиянды әсер ету деңгейін сипаттайтын көрсеткіштер; * жіктеу-өнімнің белгілі бір класқа жататындығын сипаттайтын көрсеткіштер.
32. Сапа менеджменті жүйесінің мәні: жоспарлау, қамтамасыз ету, сапасын бақылау.
ИСО 9000-2015 халықаралық стандартына сәйкес сапа менеджменті жүйесі-сапаға қатысты ұйымды басқаруға арналған менеджмент жүйесі. Сапа менеджмент жүйесі-бұл басқару органдары мен басқару объектілерінің, сапаның жоғары деңгейін белгілеуге, қамтамасыз етуге және қолдауға бағытталған әдістер мен құралдардың жиынтығы. Қазіргі заманғы сапа менеджменті жүйелері келесі принциптер негізінде жасалады және жұмыс істейді: 1) сан мен сапаның бірлігі: қызмет ауқымын кеңейту кезінде сапаның жоғары деңгейін қамтамасыз ету; 2) сапаны арттырудың үздіксіздігі: сапаны басқару, бір жағынан, кәсіпорынның сыртқы ортаның өзгерістеріне бейімделуіне ықпал ететін және екінші жағынан, шығындарды қысқарту, қызметкерлердің біліктілігін арттыру, жұмыс нәтижелерінде мүдделілікті дамыту жолымен нысанды үнемі жақсартуға мүмкіндік беретін үздіксіз процесс болып табылады; 3) сапаға жүйелі көзқарас: сапаны басқару кезінде фирма өзара байланысты элементтер жүйесі ретінде қарастырады 4) тұтынушыға бағдарлану: нарық жағдайында сапа қызметтерді түпкілікті тұтынушының позициясынан анықталады; 5) сапаны бақылаудың үздіксіздігі мен кешенділігі 5) сапаны бақылаудың үздіксіздігі мен кешенділігі: сапаны арттыру жөніндегі іс-шаралардың тиімділігін арттыру үшін барлық функционалдық бөлімшелердің қызметін үздіксіз және кешенді бақылау (мониторинг) жүзеге асырылады; 6) стандарттау мен сертификаттаудың кешенділігі: қызметтің сапа саласындағы нормативтік талаптарға сәйкестігін анықтау; 7) сапаны қамтамасыз етуге арналған шығындарды оңтайландыру: сапаны басқаруды жүзеге асыру кезінде өнімсіз шығындарды анықтау және жою; 8) сапа жөніндегі қызметті экономикалық ынталандыру: сапаны жетілдіру үшін экономикалық алғышарттар жасау.
Сапа менеджменті жүйесіне ИСО 9001: 2015 халықаралық стандартының талаптары. Стандарттың негізгі бөлімдерінің құрылымы келесідей: Бөлім 6. Сапа менеджменті жүйесін жоспарлау. Бөлім үш бөлімнен тұрады: 6.1. Қолданылу қою бойынша тәуекелдер мен мүмкіндіктер. Бұл ISO 9001:2015 талаптарының түбегейлі жаңа блогы. Ұйым сапа жүйесіне және ұйымның нәтижелеріне әсер етуі мүмкін қауіптер мен мүмкіндіктерді анықтауы керек. Сондай-ақ тәуекелдер мен мүмкіндіктерге қою жоспарын құру талап етіледі. 6.2. Сапа саласындағы мақсаттар және мақсаттарға жетуді жоспарлау. Осы бөлімнің талаптарына сәйкес ұйым барлық деңгейлер, функциялар мен процестер үшін сапа саласындағы мақсаттар қоюы керек. Мақсаттарға жету үшін жоспарлар жасалуы керек. 6.3. Өзгерістерді жоспарлау. Егер ұйым сапа жүйесін өзгерту қажеттілігін анықтаса, онда мұндай өзгерістер әзірленген жоспарларға сәйкес орындалуы керек. Бөлім 7. Қамтамасыз ету. Бұл бөлім бес бөлімнен тұрады: 7.1. Ресурстар. Бөлім барлық ресурстарды басқарудың жалпы талаптарын, адами ресурстарды, инфрақұрылымды және өндірістік ортаны, мониторинг пен өлшеулерге арналған ресурстарды, сондай-ақ білімді басқаруға қойылатын талаптарды ұсынады. 7.2. Құзыреттер. Бөлім ұйым қызметкерлерінің құзыретіне қойылатын талаптарды қамтиды. 7.3. Хабардарлық. Мұнда ИСО 9001: 2015 сапа саласындағы саясат пен мақсаттар, сапа жүйесінің тиімділігі және сапа менеджменті жүйесінің талаптарын орындау бойынша персоналдың хабардар болуына қойылатын талаптарды белгілейді. 7.4. Өзара әрекеттесу. ISO 9001:2015 стандартының бұл бөлімі ұйымнан сапа жүйесіне әсер етуі мүмкін сыртқы және ішкі өзара әрекеттесуді анықтауды талап етеді. 7.5. Құжатталған ақпарат.
Сапа менеджменті жүйесін құру үшін ұйым: сапа менеджменті жүйесіне қажетті процестерді және оларды ұйым ішінде қолдануды, осы процестердің реттілігі мен олардың өзара байланысын бөліп көрсетуі керек; процестердің тиімділігін және оларды басқаруды бағалаудың өлшемдері мен әдістерін бөліп көрсетуі керек; осы процестердің жүзеге асырылуын және олардың мониторингін қолдау үшін қажетті ресурстар мен ақпараттың бар екендігіне сенімділікті қамтамасыз ету; осы процестерді бақылауды, өлшеуді және талдауды, осы процестерді жетілдірудің қажетті іс-шараларын жоспарлауды және іске асыруды қабылдау қажет.
33. Қызметкерлер мотивациясын басқару жүйесі ұйымдағы басқару сапасын жоғарылату факторы ретінде
Сапаны басқару әдістері-бұл басқару органдарының қажетті сапа деңгейіне қол жеткізуді және қолдауды қамтамасыз ететін экономикалық процеске әсер ету тәсілдері. Сапаны басқарудың негізгі әдістерінің бірі - әлеуметтік-психологиялық әдістер. Сапаны жақсарту үшін персоналға психологиялық әсер ету тәсілдерін сипаттайды (мотивация, үздіксіз оқыту). Бұл кәсіпорынның ішкі ортасына әсер ету әдістеріне жатады. Мотивация стратегия ретінде қызметкерлердің жоғары өнімді жұмысқа деген қызығушылығын сақтау үшін қызметкерлерге ұзақ мерзімді әсер етуге бағытталған. Ұйымдағы мотивация басқару жүйесін енгізу қадамдары
1. Мақсаттар мен міндеттерді қою, кәсіпорынның нақты миссиясын анықтау. 2.Жұмыс тобын ұйымдастыру. 3. Қызметкерлерді мотивациялау жүйесін енгізу бойынша жоспар бойынша жұмыс. 4.Оны бекіту. 5. Қойылған мақсаттарға қол жеткізгені үшін сыйақы бағдарламаларын әзірлеу. 6.Қызметкерлерді мотивациялаудың жоғарыда аталған жүйелерін құру. 7. Құжаттаманы дайындау. 8.Мотивациялық шараларды енгізу және қажетті түзету. 9. Кәсіпорынның қызметкерлерінің жұмысын талдау.
Қызметкерлерді мотивациялау нысандары
Оларға мыналар жатады: 1. Заработная плата. 2. Кәсіпорын ішіндегі жеңілдіктер жүйесі: сыйлықақы беру, еңбек өтілі үшін қосымша ақы төлеу, жұмысқа дейінгі және кері қайту жолақысын төлеу, денсаулықты сақтандыру және т.б. 3. Бағыныштыларды Моральдық көтермелеу. 4. Жұмысшылардың біліктілік деңгейін көтеру және қызметтік саты бойынша жоғарылату. 5. Әріптестер арасындағы сенімді қарым-қатынасты дамыту, психологиялық және әкімшілік кедергілерді жою.
Мотивация әдістерінің негізгі топтары.
Қызметкерлерді ынталандыру әдістері екі топқа бөлінеді. Бұл: 1 .Материалдық ынталандыру (ақшалай сыйақы).2. Қызметкерлерді материалдық емес ынталандыру. Әр топта қызметкерлерді ынталандырудың маңызды әдістерін қарастыруға болады: ынталандыру жүйесі. Бұл бонустар, түрлі бонустар, бонустар және т. б. қызметкер өз міндеттерін неғұрлым адал және жақсы атқарса, соғұрлым ол үшін сыйақы алады; Айыппұлдар жүйесі. Нашар нәтиже нәтижелері бойынша нашар жұмыс істегені үшін бағынышты адам айыппұлмен жазаланады.
34. Сапаны бақылау бөлімінің басшысының рөлі мен функциялары.
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес сапаны бақылау бөлім басшысының рөлі мен функциялары I-бөлім. Негізгі талаптар: 3-тарау. Персонал 3-параграф. Негізгі персоналда белгіленген.
Сапаны бақылау бөлімінің бастығы өз қызметінде басшылыққа алады: 1. кәсіпорынның жарғысымен және осы лауазымдық нұсқаулықпен; 2. еңбек тәртіптемесінің қағидаларымен; 3. орындалатын жұмыс мәселелері бойынша заңнамалық және нормативтік құжаттармен; 4. тиісті мәселелерге қатысты әдістемелік материалдармен; 5. кәсіпорын директорының (тікелей басшысының) бұйрықтарымен және өкімдерімен.
Сапаны бақылау бөлімінің бастығына келесі функциялар жүктеледі: * тиісті құжаттаманы рәсімдеу.* Өнім сапасы көрсеткіштерінің есебін жүргізу.* Белгіленген есептілікті ұсыну.* Қызметкерлер үшін салауатты және қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету.* Кәсіпорын шығаратын өнімнің сапасын бақылау бойынша жұмыстарды жүргізуді, орындауды ұйымдастыру.* Өз құзыретіне кіретін мәселелерді әдістемелік қамтамасыз ету.
Сапаны бақылау бөлімінің бастығы келесі лауазымдық міндеттерді атқарады:
- Кәсіпорынға келіп түсетін материалдық ресурстарды (шикізат,материалдар, жартылай фабрикаттар, жинақтаушы бұйымдар) тексеруді, сондай-ақ олардың сапасының стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкестігі туралы қорытындылар дайындауды қамтамасыз етеді. - Өнім (жұмыс, қызмет) сапасын арттыру бойынша іс-шаралар өткізеді,оларды мемлекеттік аттестаттау мен сертификаттауға дайындауға басшылық етеді. - Сапаны басқару жүйесін,стандарттар мен нормативтерді, өнім (жұмыс, қызмет) сапасын регламенттейтін көрсеткіштерді, бақылау операцияларын автоматтандыру мен механикаландыруды көздейтін бақылаудың неғұрлым жетілдірілген әдістерін,өнімді ақаусыз тапсыру жүйелерін,бұзбайтын бақылауды және т.б. әзірлеуге және енгізуге,осы мақсаттар үшін арнайы құралдар жасауға басшылықты жүзеге асырады. - Өнім (жұмыс, қызмет) сапасын арттыру,олардың техника ғылымының қазіргі даму деңгейіне,ішкі нарық қажеттіліктеріне,экспорттық талаптарға және т. б. сәйкестігін қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар әзірлеуді ұйымдастырады. Қамтамасыз етумен айналысады:- өндірістік процестің барлық сатыларындағы операциялық бақылау;- кәсіпорында дайындалған құрал-саймандар мен технологиялық жабдықтардың сапасын және жиынтықтылығын бақылау; - кәсіпорын бөлімшелерінде және қоймаларда шикізатты,материалдарды,жартылай фабрикаттарды, жинақтаушы бұйымдарды,дайын өнімді сақтаудың дұрыстығы.- Шағымдарды талдау, ақаулардың пайда болу себептерін және өндіріс технологиясының бұзылуын, жұмыс сапасының нашарлауын, ақауды және төмен сұрыпты өнімдерді шығаруды зерттеу, оларды жою бойынша ұсыныстар әзірлеу бойынша жұмысты басқарады.- Белгіленген талаптарға сәйкес өнім шығару үшін өндірістің барлық буындарының жауапкершілігін арттыру бойынша қажетті шаралардың жүзеге асырылуын бақылауды қамтамасыз етуге, өнімді қабылдау мен жөнелтуді тоқтатуға бағытталған жұмысты басқарады.- Өлшенетін параметрлердің номенклатурасын және өлшеу дәлдігінің оңтайлы нормаларын анықтау, оларды орындаудың қажетті құралдарын таңдау бойынша жұмысқа қатысады.- Бөлім қызметкерлеріне басшылықты жүзеге асырады.- Бақылауды қамтамасыз етеді.
35. Өндірістік бөлім басшысының рөлі мен функциялары
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес өндірістік бөлім басшысының рөлі мен функциялары I-бөлім. Негізгі талаптар: 3-тарау. Персонал 3-параграф. Негізгі персоналда белгіленген.
Өндірістік бөлім басшысының рөлі сапалы өнім алу мақсатында барлық өндірістік процестерге жауап береді. Стандартқа сәйкес өндірістік бөлім басшысы ретінде 1-ден кем емес уәкілетті адам тағайындалады. Әдетте олар толық уақытты жұмыс жасайды. Өндіріс басшысы сапа бөлім басшысына тәуелсіз болып саналады. Өндірістік бөлім басшысының функциялары мыналарды қамтиды: 1) талапқа сәйкес өндіріс сәйкестігін және өнімді сақтауды қамтамасыз етуді; 2) орындалатын операцияларға сәйкес нұсқаулықтарды белгілеу және оларға тиісті операциялардың орындалуын қадағалау; 3) өндірістік құжаттарға сәйкес персоналды бағалау және олар ұсынған құжаттарға қол қою; 4) өз бөліміндегі үй-жайлардың, жабдықтардың жұмысына қатысты барлық аспектілерін қамтамасыз ету; 5) тиісті валидацияны қамтамасыз ету және кепілдік беру; 6) өз бөліміндегі персоналды оқытумен қамтамасыз ету. Контаминация қауіп төндіретін өңірлерде, мысалы, таза аймақтарда немесе белсенділігі жоғары, уытты, инфекция жұқтыратын немесе сенсибилизациялайтын заттармен жұмыс істейтін аймақтарда жұмыс істейтін қызметкер арнайы оқытудан өтеді. Бағдарламаны өндірістік бөлім басшысы өзі тағайындайды.
36. Уәкілетті тұлғаның рөлі мен функциялары.
Уәкілетті тұлға, анықтамасы бойынша, фармацевтикалық қызметке лицензиясы бар және дайын өнімнің өндірілгеніне, тексерілгеніне және лицензиялық шарттарға, GMP қағидаттарына және осы елде қолданылатын нормативтік-құқықтық құжаттарға сәйкес сату (шығару) үшін мақұлданғанына жауапты кәсіпорынның штаттық қызметкері.
Уәкілетті тұлғаның міндеттері:
Дәрілік заттар үшін уәкілетті тұлға әрбір серияның заңнамаға сәйкес және тіркеу деректерінің талаптарына сәйкес өндірілгеніне және тексерілгеніне кепілдік беруі тиіс;
Уәкілетті тұлға (тұлғалар) кез келген серияны шығарар алдында барлық қажетті операциялардың орындалатынын және әрбір серияның белгіленген талаптарға сәйкес келетінін құжатпен растайды.
Уәкілетті адамдардың білімі, оқуы және жұмыс өтілі халықаралық шарттарда белгіленген талаптарға сәйкес келеді. Олар өз міндеттерін орындау үшін өндіріске рұқсат (лицензия) иесінің иелігінде үнемі және үздіксіз болады.
Уәкілетті адамның лауазымдық міндеттері тек басқа уәкілетті тұлғаға (тұлғаларға) берілуі мүмкін.
Уәкілетті тұлғаның өнім сериясының сәйкестігін растау тәртібі № 16 қосымшада келтірілген.
Уәкілетті тұлғалар - Лицензиатта белгілі бір бақыланатын функцияларды орындайтын лауазымды тұлғалар немесе қызметкерлер. Жеке тұлғалардың мақұлданған кандидатуралары адамдар олардың тәжірибелері, білімі және біліктілігіне қатысты белгілі бір стандарттарға сәйкес келуі керек.
Фармацевтикалық кәсіпорындағы уәкілетті тұлғада болуы керек:
37. Реттеу және алдын алу шараларын орындауын бақылау тәртібі.
IСН Q9 (Сапа тәуекелдерін басқару) бөлімі - GMP принциптеріндегі кемшіліктерді жоюға бағытталған шешімдер қабылдау процесін енгізуге және қолдауға арналған құжат . ICH Q9 құжаты "Mедициналық бұйымдар – медициналық құрылғыларға арналған қауіптерді басқаруды қолдану" халықаралық стандартының ережелеріне негізделген.
Құжаттың мақсаты сапа бойынша тәуекелдерді басқаруға қатысты жүйелі әдісті қолдануға ұсыныс жасау. Бұдан басқа, фармацевтикалық сапаға қатысты, мысалы, биожетімділік, тұрақтылық, формуляциялық тәуекелдер, микробиологиялық және өзге де тәуекелдер тұрғысынан тәуекелдерді басқару қағидаттары туралы ережелер дамиды.
Мысалы, қауіпсіздік жағдайында генотоксикалық немесе иммуногенділік қауіптері, тиімділік жағдайында фармакокинетикалық қауіптер қарастырылуы мүмкін. Айта кету керек, басшылық жаңа ережелер жасамайды, бірақ оларды дәрі-дәрмектер мен олардың ингредиенттерін өндіру және сапасын қамтамасыз ету мәселелерін реттеу үшін ICH құжаттарын қолдануға келісетін елдер арасында үйлестіреді. Сапа үшін тәуекелдерді басқару тұрақты фармацевтикалық сапа жүйесінің тіректерінің бірі болып табылады.Құжаттағы принциптер мен құралдар дәрі-дәрмек саласына ғана тән емес және кез-келген тауарлардың, қызметтердің және процестердің өмірлік циклдеріне қолданыла алады.
Тәуекелдерді басқару сыни тұрғыдан ойлауға және әртүрлі кіріс айнымалыларының үлесін және олардың түпкілікті өнімге өзара әрекеттесуін түсінуге негіз жасайды. Бұл процестердің осал тұстарын түсінуге және құралдар мен ресурстардың шектеулі арсеналына ие бола отырып, ең жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін шектеулі ресурстарды оңтайлы бөлу үшін тәуекелдерді азайтуға бағытталған күш-жігерді шоғырландыруға көмектеседі.
Реттеу және алдын алу әрекеттерінің жүйесі - кәсіпорында анықталған және болжанған сәйкессіздіктің себептерін жоюға негізделген тиімді жүйе. Жүйе қажетті шешімдерді іздеуге күш салу және құжатты рәсімдеу дәрежесі ICH Q9 сәйкес тәуекел деңгейімен сәйкес келуі керек. Тәуекелдерді басқару процесін, әдістерді және құралдарды пайдалану әзірлеу немесе өндіру тәсілдеріне байланысты пайдалы. Сапа үшін қауіпті бағалау ғылыми білімге негізделуі керек және науқасты қорғаумен байланысты болуы керек. Жүйе шешімдерді іздеу құрылымдалған және сәйкессіздіктердің басты себебін анықтауға бағытталған болуы қажет.
Сапаны басқару өмірлік циклдің барлық кезеңдерін реттеуге бағытталған және мыналарды қамтиды:
Өнімнің сапасын басқару циклдік түрде жүзеге асырылады және Деминг циклі (PDCA) деп аталатын белгілі бір кезеңдерден өтеді. Деминг циклінің кезеңдерінің реттілігі мыналарды қамтиды: жоспарлау (жоспар), іске асыру (Do), бақылау (тексеру), басқару әсері (әрекет).
Сапа жүйесін алдын-ала тексеру кезеңдері
1. Сапа жүйесін және оның құжаттамасын сертификаттауға дайындау
2. Сапа жүйесін сертификаттауды жүргізуге өтінім
3. Сапа жүйесін алдын-ала тексеру және бағалау
4. Сапа жүйесін сертификаттауды жүргізуге шарт жасасу
38. Өзін - өзі инспекциялауды өткізу методологиясы.
Өзін-өзі инспекциялау кәсіпорынның осы стандарттың талаптарын орындауын тексеру және қажетті түзету әрекеттерін ұсыну мақсатында жүргізілуі керек. Инспекциялау барысында бағдарламаға өнім сапасына, процеске немесе сапа жүйесіне қатысты жоғары тәуекелді білдіретін сәйкессіздік анықталған жағдайда өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізіледі.
Персоналға, үй-жайларға, жабдықтарға, құжаттамаға, технологиялық процеске, сапаны бақылауға, дәрілік препараттардың сатылуына, наразылықтармен жұмыс істеу жөніндегі іс-шараларға және сапаны қамтамасыз ету қағидаттарына сәйкестігін тексерудің белгілі бір кестесіне сәйкес алдын ала бекітілген бағдарламаға сәйкес өзін-өзі инспекциялауды жүргізу жөніндегі қызметке қатысты мәселелерді тұрақты талдау қажет.
Өзін-өзі инспекциялауды кәсіпорын штатындағы арнайы тағайындалған білікті адам (адамдар) дербес және мұқият жүргізуі тиіс. Қажет болған жағдайда үшінші тарап ұйымдарының сарапшылары тәуелсіз аудит жүргізуі мүмкін.
Инспекциялық топ инспекция жүргізу кезінде:
1) құжаттармен және жазбалармен танысады, инспекциялау субъектісінен өтінім берілген тиісті фармацевтикалық практика талаптарына қатысты объектіні инспекциялау мәселелері жөніндегі мәліметтерді сұратады, өндірістік, қойма үй-жайларын, сапаны бақылау аймақтарын инспекциялайды, объект персоналымен сұхбаттасуды және персоналдың жұмыс орындарындағы қызметін бақылайды;
2) дәрілік зат сапасының төмендеуіне күдік болған кезде дәрілік заттардың үлгілерін іріктеуді және зертханалық сынақ өткізуді жүзеге асырады;
3) аудио немесе бейне жазуды және суретке түсіруді жүзеге асырады, сондай-ақ сәйкессіздіктер анықталған кезде куәлік ретінде пайдаланылуы мүмкін құжаттардан көшірмелер түсіреді;
4) инспекциялау субъектісінен инспекция жүргізу кезінде туындайтын мәселелер бойынша түсініктемелер алады.
5) тиісті өндірістік практика қағидаларының талаптарына сәйкес келмейтіндігі туралы болжам жасай алатын заттарға (материалдық куәліктерге) қатысты шаралар қабылдайды немесе шаралар қабылдауды талап етеді.
Тәртіппен көзделген инспекция жүргізу мерзімдері, атап айтқанда:
39. Өзін - өзі инспекциялаудың негізгі құжаттары.
Өзін-өзі инспекциялау кәсіпорынның осы стандарттың талаптарын орындауын тексеру және қажетті түзету әрекеттерін ұсыну мақсатында және де дәрілік заттардың тиісті дистрибьюторлық практика талаптарының енгізілуін, қадағалануын бақылау үшін, сондай-ақ қажетті түзету шараларын әзірлеу мақсатында жүргізіледі.
Тиісті дистрибьюторлық практика қағидаларының барлық аспектілерін қамтитын, сондай-ақ заңнама, нұсқаулар мен бекітілген кестеге сай процедуралардың талаптарына сәйкес дербес инспекциялар жүргізу бағдарламасы даярланады.
Өзін-өзі инспекциялаулар ұйым қызметінің жекелеген қырларын қамтитын бірнеше өз бетінше тексерулерге бөлінеді және дистрибьютордың бейтарап және мұқият арнайы тағайындалған білікті қызметкері жүргізеді. Тәуелсіз сыртқы сарапшылар өткізген аудиттерге де рұқсат етіледі, бірақ олар өзін-өзі инспекциялауды алмастыра алмайды.
Өзін-өзі инспекциялау нәтижелері құжат жүзінде ресімделеді. Есептерде инспекция барысында алынған бүкіл ақпарат мазмұндалады. Есептің көшірмесі ұйым басшылығына, сонымен қатар басқа да тиісті тұлғаларға ұсынылады. Кемшіліктер мен ауытқулар анықталған жағдайда олардың себебі түсіндіріледі, сондай-ақ түзету және сақтандыру шаралары әзірленеді және құжат жүзінде ресімделеді және олардың орындалуы бақыланады.
Инспекциялау субъектісі өтінімге мынадай құжаттарды қоса береді:
1) қызметті жүзеге асыруға арналған лицензияның көшірмесі (бар болса);
2) сапа жөніндегі нұсқаулықтың көшірмесі;
3) объектінің ұйымдық құрылымы мен штаттық кестесі жөніндегі құжаттардың көшірмелері;
4) өндірістік алаңға (учаскеге) дерекнамасының көшірмесін (өндірушілер үшін);
5) осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша оған қатысты инспекциялау жүргізілетін өндірушінің немесе шетелдік өндірушінің өндірістік алаңында өндірілетін (өндіруге жоспарланған) дәрілік заттардың тізбесі (өндірушілер үшін);
6) құжаттандырылған стандартты операциялық рәсімдердің электронды түрде көшірмелері;
7) өндірістің соңғы инспекциялауын жүргізу нәтижелері туралы есептің көшірмесі (бар болса);
8) соңғы 5 жылдағы инспекция тізімі.
Құжаттар қазақ және (немесе) орыс тілдерінде ұсынылады.
40. Сапаны қамтамасыз ету бөлімі СҚБ. Міндеттері мен функциялары.
Сапаны қамтамасыз ету – Стандартқа зерттеу жүргізу сәйкестігін қамтамасыз ететін жүйелік және жоспарлы әрекеттер жиынтығы;
сапаны қамтамасыз ету жүйесі – персонал тарапынан Стандарттың қадағалануына бағытталған және сынақ зертханасын басқаруды қамтамасыз етуге арналған шаралар кешені;
Сапаны қамтамасыз ету жүйесінде бекітілген СОР бар, онда барлық зертханалық және өндірістік операциялардың жүзеге асырылу тәртібі егжей-тегжейлі және бірізді сипатталады, мыналарды қоса:
1) зерттелетін заттардың (дәрілік заттардың) және салыстыру үлгілерінің келіп түсуі, сәйкестендірілуі, таңбалануы, өңделуі, сынамалардың алынуы, пайдаланылуы, сақталуы және жойылуы (утилизациялануы);
2) өлшеу құралдары мен жабдықтарды тексеру және қызмет көрсету;
3) реактивтерді, қоректік орталарды, азықтарды дайындау;
4)жазбалар мен есептерді жүргізу және оларды сақтау;
5) зерттеу жүргізуде іске қосылған үй-жайлар, барлық үй-жайлар бойынша қызмет көрсету;
6) зерттелетін заттар мен тест-жүйелерді қабылдау, тасымалдау, жариялау, сипаттау, сәйкестендіру;
7) зерттелетін заттың (дәрілік заттың) клиникаға дейінгі (клиникалық емес) зерттеу сапасын қамтамасыз ету бойынша хаттаманы, жоспарды, бағдарламаны жүзеге асыру.
Сынақ зертханасының жетекшісі сапаны қамтамасыз ету жүйесіне жауап беретін және оны сынақ зертханасының басқа персонал сақтауын қамтамасыз ететін бір немесе бірнеше тұлғаны тағайындайды.
Бұл тәуелсіз тұлға сапаны тексерумен зерттеу жүргізуге қатыстырылмайды және іске қосылмайды.
Сапаны қамтамасыз етуге жауапты персонал:
- Фармацевтикалық қызметті лицензиялаудың негізгі ұғымдары, тәртібі мен принциптері. Фармацевтикалық қызметті лицензиялаудың құқықтық және нормативтік базасы.
Лицензия дегеніміз – қандай да бір қызмет түрімен айналысу үшін мемлекеттік құзырлы органның азаматқа беретін рұқсаты.
Фармацевтикалық қандай-да бір қызметте жұмыс атқару үшін лицензия болуын талап ететін фармацевтикалық қызметтер “Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы”ҚР 2020 жылғы 7 шілдедегі кодесінде қарастырылған.Сонымен қатар, «Фармацевтикалық қызмет саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің кейбір мәселелері туралы»
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 15 маусымдағы № ҚР ДСМ-65/2020 бұйрығында лицензиялау жайлы аспектілері көрсетілген.Олар:
1) дәрілік заттарды өндіру;
2) медициналық бұйымдарды өндіру;
3) дәрілік препараттарды дайындау;
4) медициналық бұйымдарды дайындау;
5) дәрілік препараттарды көтерме саудада өткізу;
6) медициналық бұйымдарды көтерме саудада өткізу;
7) дәрілік заттарды бөлшек саудада өткізу;
8) медициналық бұйымдарды бөлшек саудада өткізу.
Сонымен қатар, фармацевтикалық қызмет түрін ликензиялау барысында лицензиат, лицензиар және т.б ұғымдар қолданылады.Лицензиар және лицензиат ұғымдарының айырмашылығы: лицензиат – лицензиялық келісімге сәйкес лицензия объектісін пайдалану құқығын алатын жақ, ал лицензиар – бұл лицензия беруші мемлекеттік орган болып табылады.Фармацевтикалық қызмет жоғары немесе орта кәсіби фармацевтикалық білім алған жеке тұлғалардың, сондай-ақ денсаулық сақтау саласындағы қызмет ететін заңды тұлғалардың кәсіби қызметін қамтиды.Фармацевтикалық қызметті іске асыру үшін арнайы белгіленген шарттар қажет, сондықтан лицензияланған объектілер сол шарттарға сәйкес келуі керек.. Дәріханаларға лицензия беретін кезіде санитарлық ережелерді қолдануға болады, үй-жайлар тауарлардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуі санитарлық режим мен өрт қауіпсіздігі талаптарына сәйкес келуі керек.
- Лицензиялау принциптері Лицензиялау процедурасы 1) өтініш; 2) жеке тұлға үшін - жеке басын куәландыратын құжаттың көшірмесі 3) заңды тұлға үшін - Жарғының және өтініш берушінің заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелгені туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмелері; 4) дара кәсіпкер үшін - өтініш берушінің дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелуі туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмесі 5) өтініш берушінің салық органында есепке тұрғаны туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмесі 6) фармацевтикалық қызметпен айналысу құқығы үшін бюджетке лицензиялық алымның төленгенін растайтын құжат; 7) фармацевтикалық қызметке қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес мәліметтер мен құжаттар.
- Лицензиялауға жататын қызмет түрлері және фармацевтикалық қызметті жүзеге асыруға қажетті талаптар
Лицензиялауға жататын қызмет түрлері:
1) дәрілік заттарды өндіру;
2) медициналық бұйымдарды өндіру;
3) дәрілік препараттарды дайындау;
4) медициналық бұйымдарды дайындау;
5) дәрілік препараттарды көтерме саудада өткізу;
6) медициналық бұйымдарды көтерме саудада өткізу;
7) дәрілік заттарды бөлшек саудада өткізу;
8) медициналық бұйымдарды бөлшек саудада өткізу.
Фармацевтикалық қызметке лицензия алу үшін келесі құжаттар қажет:
1) өтініш;
2) заңды тұлға үшін - жарғының және өтініш берушіні заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмелері;
3) жеке тұлға үшін-жеке басын куәландыратын құжаттың көшірмесі;
4) жеке кәсіпкер үшін - өтініш берушіні жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмесі;
5) өтініш берушіні салық органында есепке қою туралы куәліктің нотариалды куәландырылған көшірмесі;
6) фармацевтикалық қызметпен айналысу құқығы үшін лицензиялық алымның бюджетке төленгенін растайтын құжат;
7) фармацевтикалық қызметке қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес мәліметтер мен құжаттар.
Фармацевтикалық қызметке: дәрілік заттарды өндіруге, дайындауға, көтерме және бөлшек саудада сатуға қойылатын біліктілік талаптары мыналардың болуын қамтиды:
1. Санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормаларға сәйкес келетін объектіге жеке кіретін есігі бар үй-жайлар мен алаңдарға арналған мүліктік құқықтарды растайтын құқық белгілейтін құжаттардың нотариалдық куәландырылған көшірмесінің және оны жалға алған жағдайда үй-жайлар мен алаңдарды жалға алу туралы шарттың көшірмесі.
2. Жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеу және мемлекетік техникалық тексеру саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды және қызметті мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын уәкілетті органға ведомоствалық бағынысты мемлекеттік кәсіпорын берген техникалық паспорттың нотариалдық куәландырылған көшірмелері.
3. Санитарлық-гигиеналық киім, өртке қарсы мүкәммал және қызметкерлерді қауіпсіздік техникасы мен өрт қауіпсіздігіне оқыту жөніндегі нұсқаулықтар;
4. Дәрілік заттар айналымы саласындағы нормативтік құжаттарға сәйкес дәрілік заттардың сапасын бақылауды және өндіру, дайындау, сақтау және сату шартарын сақтауды қамтамасыз етуге арналған жабдық пен жиһаз, мүкәммал, аспаптар мен аппаратура. Фармацевтикалық қызметтi лицензиялау кезiнде қойылатын бiлiктiлiк талаптары «Медициналық және фармацевтикалық қызметке қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 22 қазандағы № ҚР ДСМ-148/2020 бұйрығында белгіленген. Дәрілік заттарды шығаратын ұйымдар үшін:
• белгіленген тәртіппен берілген өндірілетін дәрілік заттардың тіркелуін және қайта тіркелуін растайтын құжаттардың көшірмелері; • дәрілік заттар айналымы саласындағы нормативтік құжаттарға сәйкес шикізаттың, жартылай дайындалған өнімдердің, көмекші материалдардың және дайындалған өнімнің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз ететін сақтау жағдайлары;
• дәрілік заттарды өндіру бойынша ұйым жетекшісінің жоғары фармацевтикалық білімін және мамандығы бойынша кемінде 3 жыл жұмыс өтілін растайтын құжаттардың нотариалды куәландырылған көшірмелері;
• дәрілік заттар өндірісінде тікелей жұмыс істейтін бөлімшелердің басшыларында (мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі болған жағдайда) жоғары фармацевтикалық немесе химия-технологиялық, химиялық білімін растайтын құжаттардың нотариалдық куәландырылған көшірмелері. Бұл ретте химиятехнологиялық немесе химиялық білімі бар тұлғаларды белгіленген тәртіппен дәрілік заттар айналымы саласындағы мемлекеттік орган аттестаттайды;
• дәрілік заттардың сапасын бақылауды жүзеге асыратын қызметкерлерде жоғары фармацевтикалық немесе химиялық білімін растайтын құжаттардың нотариалдық куәландырылған көшірмелері;
• өндірістің технологиялық процесінде қолданылатын жабдықтарға қызмет көрсету жөніндегі инженердің болуын растайтын, заңды тұлғаның мөрімен және басшының қолымен куәландырылған құжаттардың көшірмесі талап етіледі.
- Дәрілік заттардың сапасын мемлекеттік реттеудің механизмдері мен құралдары.
- Дәрілік заттардың және медициналық мақсаттағы бұйымдардың айналысы саласындағы объектілерге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар
1)Жалпы ережелер
Бұл сан.-эпидемиологиялық қағидалар "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" 2009 жылғы 18 қыркүйектегі кодексі бойынша әзірленді.
2)Бөлмелер мен жабдықтарға қойылатын сан.-эпидемиологиялық талаптар.
Барлық жабдықтардың, мүкәммалдардың, жиһаздардың гигиеналық қаптамасы болады. Себебі, бөлмені зарарсыздандыру кезінде дезинфекциялайтын құралдарға төзімді болуы қажет. Сонымен қатар, ДЗ-тар мен МБ-дың айналысы саласындағы объектілердің өндірістік үй-жайлары, өндірістік жабдықтары мен жиһаздары жуу және дезинфекция жасайтын құралдарының көмегімен ылғалды жинайды.
3)Жобалау кезінде қойылатын сан.-эпидемиологиялық талаптар.
Дәрі-дәрмек дүкендері, медициналық бұйымдар мен оптика дүкендері және дәріханалық қоймалар міндетті түрде жеке және бөлек жерде орналасқан ғимараттарда орналасу керек.
Жылжымалы дәріханалар шкафтармен, ДЗ-ды және МБ-ды сақтау үшін арналған мұздатқышпен және қолды жууға арналған су жинайтын багы бар қолжуғышпен жабдықталу керек.
4)Қызметкерлерге қойылатын сан.-эпидемиологиялық талаптар.
Асептикалық жағдайдаларда қызметкер жұмыс алдында орындалатын өндірістік операцияларға сәйкес келетін түксіз матадан тігілген стерильді санитариялық киімге ауыстыру керек. Асептикалық жағдайда жұмыс істеу барысында персоналға парфюмерлік және косметикалық өнімдерді қолдануға, сонымен қатар сағаттар мен зергерлік бұйымдарды киюге тыйым салынады. Сонымен қатар, қызметкерлерге 2 жинақтамадан санитариялық киім және ауысымдық аяқ киім беріледі.
5)Стерилдеу мен дезинфекциялау кезінде қойылатын талаптар
Тері немесе тамыр ішілік дәріні жіберуге арналған ерітіндіні, нәрестелерге арналған дәрілік препараттарды және көзге арналған тамшыларды өндірістік блоктан шлюзбен бөлінген, қызметкерлер кіретін арнайы жеке 2 немесе бірнеше есігі бар асептикалық блокта дайындалады. Ауа шлюзіне кірер алдында қолды міндетті түрде жуады, және ауысымдық аяқ киім, гигиеналық мақсатта аяқ киім сыртынан киілетін қапшық, медициналық халат пен қалпақ, әр 4 сағат сайын ауыстырып бір реттік ауаны өткізетін таңғыш тағады, соңынан қолды зарарсыздандыратын ерітіндімен өңдеп кепкенін күтеді.
6)Бөлмелер мен үй-жайларды сумен жабдықтауға, желдетуге және жарықтандыруға қойылатын талаптар
ДЗ-тар мен МБ-дың айналысы саласындағы объектілер ыстық және салқын сумен жабдықтаудың орталықтандырылған жүйелері қарастырылу қажет. Олар: жарықтандыру, желдету, кәріз, жылыту т.б. жүйелер. Сонымен қатар, бөлмелердегі ауаның алмасу жиілігі мен температурасы арнайы санитариялық принциптерге байланысты айқындалады.
- Дәрілік заттардың фармацевтикалық дамыту этаптары (ICH Q8).
Фармацевтикалық әзірлеу - бұл дәрілік препарат құрамын осы дәрілік нысанда ғылыми негіздеуге, өндірістік процесс пен оны бақылауға, буып-түю материалдарын таңдауға, сондай-ақ физика-химиялық, биологиялық және микробиологиялық қасиеттерін зерделеуге бағытталған кешенді эксперименттік зерттеулер; бұл зерттеулерді өнімнің өмірлік циклі ішінде сапалы препарат жасау, оны тіркеу және сериялық өндіріс кезінде сапаны қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырған жөн.
Фармацевтикалық әзірлеудің мақсаты - белгілі бір функционалды сипаттамалары бар өнімді үнемі шығару үшін тиісті сападағы препаратты жасау және оны өндіру процесін негіздеу. Жаңа дәрілік заттарды фармацевтикалық әзірлеу жаңа фармакологиялық белсенді заттарды іздеуді, олардың дәрілік қасиеттерін кейіннен зерттеуді, сондай-ақ клиникаға дейінгі зерттеулерді қамтиды.
ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ӘЗІРЛЕУДІҢ КЕЗЕҢДЕРІ:
1-кезең: Жоба алдындағы зерттеу (Preformulation studies).
Фармацевтикалық дамуының бірінші кезеңі дайын өнімнің сапасына әсер ететін бастапқы материалдардың критикалық сипаттамаларын анықтау үшін жеке белсенді заттар мен қосалқы заттардың физикалық-химиялық қасиеттерін зерттеуге бағытталған.
2-кезең: Таңдалған дәрілік форманы өндіру технологиясын және рецептураны әзірлеу.
Екінші кезеңде субстанция мен қосалқы заттардың үйлесімділігі, аралық өнімдер мен технологиялық процесстің критикалық параметрлері, сонымен қатар осы параметрлердің максималды ауытқулары анықталады, дайын өнімнің сапасы және оның тұрақтылығы қолайлы болып саналады.
3-кезең: Клиникалық зерттеулерге арналған өнім үлгілерін шығару.
Келесі кезеңде клиникалық зерттеулерге сынамалар жасау үшін қолданылатын өндіріс процестері арасындағы айырмашылықтарды ескере отырып, барлық стандарттарға сай, таза өнім үлгілері шығарылады.
4-кезең: Жеткізу (доставка) жүйесін дамыту.
Төртінші кезеңде жеткізілім жүйелері үшін қосымша маңызды сапалық параметрлер қарастырылады. Мысалы, ингаляциялық өнімдерге арналған аэродинамикалық қасиеттер, парентеральды өнімдерге арналған стерильділік және трансдермальді патчтарға жабысқақ беріктік секілді ерекше сипаттамалар еңгізіледі.
5-кезең: Өндірістік процесті (технологияны) дамыту және масштабтау.
Сериялық өндіріс, яғни масштабтау сатысында өнімнің жоғары сапасы ретінде процестер мен өнімдер параметрлерінің төмен өткізгіштігі саналады. Оңтайландырылған өндіріске қойылатын талаптар: процесстің тұрақтылығы, өнімнің спецификацияға сай болуы, оның тұрақтылығы белгіленген шектерде қалады.
6-кезең: Талдау/ аналитикалық әдістерін жасау.
Соңғы кезең жасалынған өнімге аналитикалық талдау әдістері жасалынады. Өнімнің тазалығы және де барлық стандарттарға сай жасалынғандығы расталады.
- Клиникалық емес зерттеулердің негізгі принциптері. Тиісті зертханалық тәжірибе (GLP).
мен сенімділігін қамтамасыз ету нормалардың, ережелер мен нұсқаулардың жүйесі. Тиісті фармацевтикалық практикаларды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 4 ақпандағы № ҚР ДСМ-15 бұйрығының 1-қосымшасы.
Осы стандарт жоспарлау, клиникалық зерттеулер жүргізу, есептерді дайындау және зерттеу есептерін қалыптастыру негізінде жүзеге асырылады. GLP ережелерді сақтау, зерттеу нәтижелерін және олардың жинақталу дәлдігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. GLP ережелері заттың қауіпсіздігін анықтауына байланысты, клиникалық сынақтар жүргізу үшін технологиясын анықтайды.
GLP негізгі міндеті - толық қадағалау және зерттеу барысында қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Сапаны бақылауды кезеңді түрде GLP ережелерге сәйкес нақты органдарға жүзеге асыруға арналған. GLP құжаттаманы жүргiзу және сақтау үшін өте қатаң талаптар қояды. GLP қолдану саласы заңмен белгіленеді. Бұл, ең алдымен жаңа химиялық заттар дайындау, алу, улы заттар қолдану және денсаулық сақтау болып табылады.
Жаңа ДЗ клиникаға дейінгі этапта зерттеудің мақсаты – олардың фармакологиялық қасиеттері мен тиімділігін, сонымен қоса, токсикалық қасиеттерін анықтау болып табылады.
Жаңа дәрілік заттарды адамдарға тағайындамас бұрын, олардың тиімділігі мен қауіпсіздігі, экспериментальды моделдер мен жануарларда жүргізілген клиникаға дейінгі зерттеулерде анықталуы қажет. Мұндай зерттеулерге келесі аталғандар жатады:
· фармакологиялық;
· фармакокинетикалық;
· токсикологиялық.
► Фармакологиялық зерттеулер
Фармакологиялық зерттеулер жаңа ДЗ негізгі әсерін, оның ағзадағы маңызды анатомиялық және физиологиялық жүйелерге әсерін және де әсер ету ұзақтығын анықтауға мүмкіндік береді.
► Фармакокинетикалық зерттеулер
Фармакокинетикалық зерттеулер кезінде жаңа ДЗ сіңірілуі, ағзада таралуы, түрленуі және шығарылуы, сонымен қоса, олардың түрленуі салдарынан пайда болған метаболиттер туралы мәліметтер алынып, ДЗ уақыт аралығындағы фармакокинетикалық профилі анықталып, олардың мөлшерлеу тәртібін жасауға мүмкіндік береді.
►Токсикологиялық зерттеулер
Токсикалық зерттеулер кезінде экспериментальды жануарлардың ағзасына препараттың зақымдаушы әсерінің сипаты мен қарқындылығы анықталады.
Токсикологиялық зерттеулер үш этаптан тұрады:
- бірінші этапта ағзаға ДЗ бір рет енгізгеннен соң дамыған жедел токсикалық қасиеті зерттеледі;
- екінші этапта ДЗ екінші рет немесе бір жыл бойы бірнеше рет қайталап енгізген соң дамыған созылмалы токсикалық қасиеті зерттеледі;
- үшінші этапта препараттың арнайы токсикалық қасиеттері - канцерогенділігі, мутагенділігі, эмбриотоксикалық және тератогендік қасиеттері, аллергенділігі, сонымен қоса, дәрілік затқа тәуелділік тудыру қасиеті зерттеледі.
Қауіпсіздікке клиникаға дейінгі зерттеулер схемасы:
1. Алдын-ала зерттеулер. Өткір токсикология. Субхроникалық токсикология(14 күн). Фармакокинетика. Генотоксика.
2. Міндетті зерттеулер.
3. Генотоксичность. Өткір токсичность.
4. Субхроникалық токсичность (14-90 күн). Бұл кезде репродуктивті токсичность пен токсикокинетика зерттеледі.
5. Созылмалы токсичность 6-12 ай. Фарм. Қауіпсіздігі тексеріледі.
6. Канцерогенность. 2 жыл. Негізгі метаболиттердің токсичностьы зерттеледі.
Токсикологиялық әсерлері зерттеліп болған соң, эффективтілігі бойынша фарм. Зерттеулер, кинетикалық қасиеттері, фарм. Қауіпсіздігі зерттеледі.
Қолдану аймағы
Бұл стандарт клиникалық емес фармацевтикалық өнімдер, пестицидтер, косметикалық өнімдер, ветеринариялық препараттар, тамақ және азық қоспалары қамтылған объектілерді сынау, және өнеркәсіптік пайдалануға арналған химикаттар кезінде пайдалануға арналған зертханалық практика, принциптерін белгілейді. Сынау препараттар синтетикалық сипатты мен биогенді, сондай-ақ тірі организм болуы мүмкін.
Қорыта келгенде, GLP қағидаларын қамтитын медициналық және экологиялық қауіпсіздік саласындағы клиникалық емес сынақтарға зертханалық, жылыжайлық және далалық жағдайларды жүргізілген зерттеулер жатады. GLP қағидалары дәрілік заттарды, пестицидтерді, азықтық және жемдік қоспаларды, косметикалық өнімдерді, ветеринарлық препараттар, сондай-ақ өнеркәсіптік мақсаттағы химиялық заттарды тіркеу мен лицензиялау мақсатында жүргізілген медициналық және экологиялық қауіпсіздік саласында барлық сынақтары үшін қолданылады.
- Тиісті клиникалық тәжірибе (GCP).
Зертхананың мақсаты мен міндеті:
- клиникалық сынаққа қатысатын еріктілердің қауіпсіздігі, амандығы, денсаулығы мен өмір сүруін бақылау;
- жергілікті және халықаралық стандарттарға сай клиникалық сынақтың сапалы жүргізілуін бақылау;
- ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің реттеуші органдармен, Этика мәселесі бойынша Орталық және жергілікті комиссияларымен өзара қарым-қатынас жасау;
- клиникалық сынақ аудиты мен мониторингін ұйымдастыру.
Тиісті клиникалық практика(GCP) принциптері
1. Клиникалық зерттеулер Хельсинки Декларациясының этикалық принциптеріне, GCP ережелеріне және тиісті нормативтік талаптарға сәйкес жүргізілуі тиіс.
2. Клиникалық зерттеулер басталғанға дейін болжанатын тәуекел мен ыңғайсыздықтың зерттелуші субъект пен қоғам үшін күтілетін пайдаға қатынасын бағалау қажет. Клиникалық сынақты күтілетін пайда тәуекелді ақтайтын жағдайда ғана бастауға және жалғастыруға болады.
3. Ғылым мен қоғамның мүдделерінен гөрі тестілеушілердің құқықтары, қауіпсіздігі мен әл-ауқаты маңызды.
4. Зерттеу препаратының клиникаға дейінгі және клиникалық зерттеулерінің қолда бар мәліметтері жоспарланған клиникалық зерттеулерді негіздеу үшін жеткілікті болуы тиіс.
5. Клиникалық сынақ ғылыми негізделген, егжей -тегжейлі және хаттамада нақты сипатталуы тиіс.
6. Сынақ ЕС мақұлдау / мақұлдау алдын ала алынған хаттамаға сәйкес жүргізілуі тиіс.
7. Сыналатын адамдарға медициналық көмек көрсетуге және медициналық шешімдер қабылдауға жауапкершілікті тек білікті дәрігер қабылдай алады.
8. Клиникалық сынақ жүргізуге қатысатын барлық тұлғалардың орындалатын функцияға сәйкес білімі, дайындығы мен тәжірибесі болуы тиіс.
9. Қолданыстағы нормативтік талаптарға сәйкес құпиялылық пен құпиялылық құқықтарын сақтай отырып, жеке басын куәландыратын құжаттардың құпиялылығы қамтамасыз етілуі тиіс.
GCP негізделген этикалық принциптер: Нюрнберг Кодексі, Хельсинки декларациясы, Белмонт Есебі.
Клиникалық зерттеу фазалары. Әдетте клиникалық зерттеулердің төрт фазасы бөлінеді. 1 Кезеңнің(20-80 адам) мақсаты - препаратты адамдарда қолдануға болатындығына көз жеткізу. II кезең(100-800 адам). Кезеңнің мақсаты-дәрі-дәрмектің қауіпсіздігін қосымша бағалау және препараттың жұмыс істейтінін білу. III кезең(1000-4000 адам). Кезеңнің мақсаты-жаңа препаратты стандартты емдеумен салыстыру. IV кезең(мыңдаған адам) постмаркетинг деп аталады-клиникалық сынақтың бұл кезеңі дайын дәрі сатылымға шыққан кезде басталады.
8. Тиісті өндірістік тәжірибе стандартының (GMP) негізгі принциптері мен ережелері.
GMP, яғни тиісті өндірістік тәжірибе – дәрілік препараттардың өндіріс сапасын қамтамасыз етуге арналған шаралар мен ережелер жүйесі. GMP ережелері сапаны басқару жүйесіне, қызметкерлер құрамына, бөлме-жайлар мен жабдыққа, құжаттамаға арнайы талаптар белгілейді. Бұл халықаралық сапа стандарттарына сәйкес фармацевтикалық өнімдер өндірісін үнемі қолдау және бақылауды қамтамасыз ету жүйесі болып табылады. Сонымен бірге, фармацевтикалық өнім сапасын шикізат пен материалдардан бастап дайын өнімді шығарғанға дейінгі, оның ішіне тасымалдау мен сақтауды да ескере отырып, бақылау да кіредi. Тиісті фармацевтикалық практикаларды бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 4 ақпандағы № ҚР ДСМ-15 бұйрығының 3-қосымшасы.
GMP стандартына сай өндіріс орындарының құрылысы ең басты мақсат – өнімнің таза болуына бағынуы тиіс.
Мұндай өндіріс орындарында шаң-тозаң жиналатын жерлердің аз болуы қолға алынады, тазалығы бақыланып отыратын ауа жіберу қамтамасыз етіледі, жоғары қысым, белгілі температура мен ылғалдылық әрдайым бір қалыпта ұсталып отырады. Мұндай өндіріс орындары «таза» деп аталады.
Біздің елімізде «таза» өндіріс орындарында ауа қысымы айырмашылығы 4мм.сын.бағ., температура 23+20С, салыстырмалы ылғалдылығы 30-40%болуы қамтамасыз етіледі.
GMP принциптері:
Бірінші принцип-сапа жүйесін үнемі жетілдіру;
Екінші принцип - гигиена, қызметкерлерді тарту және негізгі құзыреттерді түсіну;
Үшінші принцип - тиісті Үй-жайлар, жабдықтар және инженерлік жүйелер;
Төртінші принцип - құжаттаманың жүйелілігі мен қарапайымдылығы;
Бесінші принцип - басқарылатын өндірістік процестер;
Алтыншы принцип -сапаны бақылаудың сенімділігі мен сенімділігі;
Жетінші принцип- серіктестермен өзара іс-қимыл (аутсорсингтік жұмыстарды басқару);
Сегізінші принцип -шағымдарға реакция және өнімді тиімді кері қайтарып алу;
Тоғызыншы принцип -іс-әрекеттің тұрақты өзін-өзі бағалауы;
Оныншы принцип-процестерді тексеру;
Он бірінші принцип-уәкілетті тұлғаның рөлі;
Он екінші принцип -сапа бойынша ықтимал тәуекелдерді ескере отырып, фактілер негізінде шешімдер қабылдау.
Осы стандарттың талаптарын орындауға және олардың сақталуын тіркеуге арналған құжаттаманың екі негізгі түрі бар:
- · Регламенттеуші құжаттар: өндірістік алаңның дерекнамасы; өндірістік рецептуралар; технологиялық нұсқаулықтар, СОП, хаттамалар, теникалық келісімдер.
- · Тіркеу құжаттары: жазбалар, есептер, талдау сертификаттары.
10.Қазақстан Республикасындағы дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды сараптау тізбесі «Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға сараптама жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-10 бұйрығымен. 3-тарау. Дәрілік заттарға сараптама жүргізу тәртібі. Дәрілік заттың сараптамасы мынадай кезеңдерден тұрады 1) бастапқы сараптама; 2) мамандандырылған сараптама; 3) зертханалық сынақ. Сараптама Денсаулық сақтаудың бірыңғай ақпараттық жүйесінің "Дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуді басқару жүйесі" бірыңғай дерекқорымен интеграцияланған мемлекеттік сараптама ұйымының электрондық бағдарламасын пайдалана отырып жүргізіледі. Дәрілік заттың бастапқы сараптамасын жүргізу тәртібі ӨЖО өтінішті тіркегеннен кейін және тіркеу дерекнамасын қабылдағаннан кейін дәрілік заттың бастапқы сараптамасын жүргізеді .Дәрілік заттың бастапқы сараптамасы кезінде дәрілік заттың қауіпсіздігі, тиімділігі мен сапасын дәлелдеуге қатысты тіркеу дерекнамасында өтініш беруші ұсынған құжаттардың толықтығы, жинақтылығы және ресімдеу дұрыстығына бағалау жүргізіледі.Дәрілік заттың бастапқы сараптамасының нәтижелері бойынша қойылған ескертулерді ескере отырып, дәрілік заттың бастапқы сараптамасының Дәрілік заттардың мамандандырылған сараптамасын жүргізу тәртібі: Дәрілік заттың бастапқы сараптамасының оң нәтижесі көзделген мерзімдерде дәрілік заттың мамандандырылған сараптамасын жүргізу үшін негіз болып табылады.Дәрілік заттың мамандандырылған сараптамасы дәрілік заттарды мемлекеттік тіркеу кезінде фармацевтикалық инспекцияның нәтижелері бойынша есепті талдау.Дәрілік заттың жалпы сипаттамасына, медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулыққа, қаптаманы таңбалау макеттеріне, затбелгілерге, таңбаланған стикерлерге, нормативтік құжатқа ескертулерді қоса алғанда, жиынтық сұрау салу электрондық-цифрлық қолтаңба арқылы куәландырылған ақпараттық жүйе арқылы шығыс сұрау салуға қол қойылған күні Өтініш берушінің "Жеке кабинетіне" жіберіледі. Өтініш беруші күнтізбелік алпыс күн ішінде мемлекеттік сараптама ұйымының сұрау салуына жауапты және қажетті материалдарды толық көлемде жібереді. Сараптама кеңесі ай сайын келіп түскен материалдарды қарайды және шешім нәтижесі өтініш берушіге күнтізбелік он күн ішінде себептері көрсетіліп, жіберіледі. Дәрілік заттарға зертханалық сынаулар жүргізу тәртібі Мамандандырылған сараптаманың оң есебі дәрілік заттың зертханалық сынауы жүргізіледі: 1) сынақ өткізу әдістемелері бөлігінде дәрілік заттың талдамалық нормативтік құжатын талдау; 2) дәрілік заттардың үлгілерін сынау; 3) талдау әдістемелерінің қайта жаңартылуын айқындауФизикалық-химиялық, биологиялық .зерттеулер кешенін пайдалана отырып дәрілік заттардың үлгілерінің сынау әсер ететін және қосымша қоспалардың сандық және сапалық құрамын, сондай-ақ биологиялық қауіпсіздік дәрежесін айқындауға бағытталған. Зертханалық сынақ мына жағдайларда жүргізілмейді: 1) дәрілік затты қайта тіркеу; 2) ҚР GMP сәйкес Қазақстан Республикасында, ICH өңірі елдерінде өндірілген және Жалпы техникалық құжат форматында тіркеу дерекнамасы бар дәрілік заттың сараптамасы; 3) Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы қайта біліктілік берген дәрілік заттардың сараптамасы; 4) дәрілік заттардың жеделдетілген сараптамасы.
11. Жалпы техникалық құжат форматында дәрілік заттарға сараптама жүргізу үшін ұсынылатын құжаттар тізбесі «Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға сараптама жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-10 бұйрығында көрсетілгендей 3-қосымшасында көрсетілген. 1модуль-жалпы құжаттама: Жалпы құжаттама, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсынымына сәйкес фармацевтикалық өнімге сертификат (нотариалды куәландырылған) , "Интернет" ақпараттық-коммуникациялық желісіндегі GMP (соңғы инспекцияның күні мен нәтижелерін көрсете отырып) сертификаты , Тауардың шығарылу сертификаты (отандық өндірушілер үшін), Өндіру құқығына лицензиялық шарт, Тауар таңбасына қорғау құжатының көшірмесі, Дәрілік заттың жалпы сипаттамасы және медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулықтар, таңбалануы, Өндіруші ұйым куәландырған бекітілген дәрілік заттарды медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулық , Дәрілік заттың жалпы сипаттамасының, дәрілік затты медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулықтың (қосымша парақ) қазақ және орыс тілдеріндегі жобалары, Бастапқы және қайталама қаптамалардың, заттаңбалардың, стикерлердің қазақ және орыс тілдеріндегі таңбалау мәтіні, Сарапшылар туралы ақпарат, Сапа жөніндегі сараптама туралы ақпарат, Клиникаға дейінгі, Клиникалық деректер бойынша сараптау туралы ақпарат. 2 модуль Белсенді затты бақылау Стандартты үлгілер немесе заттар Орау жүйесі Тұрақтылық Дәрілік препарат Дәрілік препараттың сипаттамасы және құрамФармацевтикалық өңдеу Жалпы техникалық құжаттың түйіндемесі 3 Сапа* Мазмұны Негізгі деректер Дәрілік субстанция Атауы Құрылымы Жалпы қасиеті Өндіріс Өндіруші Өндірістік үдеріс және бақылау үдерісін сипаттау Бастапқы материалдарды бақылау Пайдаланылған әдебиет дереккөздерінің көшірмесі қарастырылады.
12. Дәрілік заттарға сараптама жүргізу үшін тіркеу деректерін ұсыну тәртібі «Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға сараптама жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-10 бұйрығында көрсетілгендей 2-тарау «Дәрілік заттарға сараптама жүргізу үшін тіркеу деренамасын ұсыну тәртібі» Дәрілік заттарға сараптама жүргізу және "Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың қауіпсіздігі, сапасы мен тиімділігі туралы қорытынды беру" мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін өтініш беруші ДСМ Медициналық және фармацевтикалық бақылау комитетінің "Дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сараптау ұлттық орталығы" ШЖҚ РМК ақпараттық жүйесі немесе "электрондық үкімет" порталы арқылы мынадай құжаттар мен материалдарды ұсынады: дәрілік заттарға сараптама жүргізуге өтініш, платформа аралық электрондық құжат форматында электрондық түрдегі тіркеу дерекнамасы, өтініш берушінің сараптама жүргізу үшін соманың мемлекеттік сараптама ұйымының есеп шотына төлегенін растайтын мәліметтер; дәрілік заттардың үлгілері, химиялық заттардың стандартты үлгілері, биологиялық препараттардың стандартты үлгілері, микроорганизмдердің тест-штаммдары, жасушалар өсінділері, кемінде 9 ай қалдық жарамдылық мерзімімен үш еселенген зертханалық сынақтар үшін жеткілікті мөлшерде, сондай-ақ ерекше реагенттер, шығыс материалдары, дәрілік заттарға зертханалық сынақтар жүргізу кезінде қолданылатын дәрілік заттарды өтініш беруші өтініш берген сәттен бастап 5 жұмыс күні ішінде мемлекеттік сараптама ұйымының өтініш берушілерге қызмет көрсету орталығына қабылдау - беру актісі бойынша қолма-қол береді. Табиғи немесе техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған кезде, санитариялық-эпидемияға қарсы және санитариялық-профилактикалық іс-шараларды және олармен байланысты шектеу іс-шараларын, оның ішінде карантинді ұйымдастыру және жүргізу кезінде, тіркеу, қайта тіркеу немесе тіркеу дерекнамасына өзгерістер енгізу кезінде сараптамаға өтініш берген кезде өтініш беруші тіркеу дерекнамасы құрамында мамандандырылған сараптама кезеңі аяқталғанға дейін нотариаттық куәландыруды немесе апостиль қоюды талап ететін құжаттарды ұсыну туралы кепілдік хат ұсынады. Дәрілік препаратты сараптамаға бір дәрілік нысанда әр түрлі дозамен, концентрациямен, толтыру көлемімен бір мезгілде берген жағдайда өтініш беруші әр дозаға, концентрацияға, толтыру көлемі мен қаптамадағы дозалар санына қаптамалар макеттері мен заттаңбаларын, сондай-ақ бақылау әдістемелерінде айырмашылықтар болған жағдайда сапа бойынша нормативтік құжатты қоса бере отырып, бір өтінішті және тіркеу дерекнамасын ұсынады. Отандық өндіруші қайта өндірілген, биоалогиялық дәрілік препаратты эквиваленттілікті зерттеу дерекнамасынсыз сараптамаға ұсынған жағдайда, оның ішінде сараптама кезеңіндегі өтінім беруші тіркеу дерекнамасын ұсынады: 1) уәкілетті орган берген фармакологиялық және дәрілік заттарды клиникалық зерттеуді және сынауды жүргізуге рұқсат; 2) фармакологиялық және дәрілік заттарды клиникалық зерттеуді бастау туралы хабарламаның көшірмесі .
13.Фармацевтикалық кәсіпорындағы құжаттама жүйесі Фармацевтикалық кәсіпорында GMP-да құжаттардың 2 түрі көрсетілген: регламенттеуші және тіркеуші құжаттар. Регламенттеуші құжаттар: ерекшеліктер – өндіріс кезінде пайдаланылатын немесе алынатын өнімнің бастапқы және өлшеп-орау материалдары сәйкес, келуге тиіс егжей-тегжейлі талаптарды қамтитын құжаттар. Олар дәрі-дәрмектердің сапасын бағалау үшін негіз болып табылады; Өндірістік рецептуралар, Технологиялық нұсқаулықтар, өлшеп-орау жөніндегі нұсқаулықтар, сынақ әдістемелері – барлық пайдаланылатын бастапқы шикізат, жабдықтар және компьютерлендірілген жүйелер туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтитын құжаттар. Рәсімдер (стандартты операциялық рәсімдер (бұдан әрі – СОР) - белгілі бір операцияларды орындауға қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар; Хаттамалар-жекелеген операцияларды жүргізуге және тіркеуге қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар; Техникалық келісімдер-тапсырыс берушілер мен орындаушылар арасында бөгде ұйымдар (аутсорсинг) орындайтын жұмыстарға қатысты жасалған келісімдер. Тіркеуші құжаттар: жазбалар-нұсқаулықтарға сәйкестігін дәлелдеу үшін әртүрлі іс-әрекеттердің орындалуын растайтын куәліктер (мысалы, іс-шаралар, оқиғалар, тергеп-тексеру). Есептер-нәтижелер, тұжырымдар мен ұсыныстармен бірге нақты тапсырмалардың, жобалардың немесе тергеп-тексерудің орындалғанын көрсететін құжаттар. Өндірістік алаңның дерекнамасы-дәрілік заттарды өндіруші жасайтын құжат. Онда сапа және өндірістік алаңның қызметі саласындағы саясат, осы алаңда дәрілік заттарды өндіру жөніндегі операцияларды жүргізу кезіндегі технологиялық процесс (немесе) сапаны бақылау туралы, сондай-ақ жапсарлас және көрші ғимараттардағы қандай да бір тығыз өзара байланысты жұмыстар туралы арнайы ақпарат болуға тиіс. Бөлімдері: 1. Өндіруші туралы жалпы ақпарат.- Өндіруші туралы жалпы ақпарат. Байланыс ақпараты: 2) заңды тұлғаның атауы және мекенжайы; 3)атауы және нақты мекен-жайы, осы алаңда орналасқан ғимараттар мен өндірістік учаскелер); 4) өнімнің ақаулығы және (немесе) кері қайтарып алу жағдайында байланысатын, тәулік бойы жұмыс істейтін персоналдың телефон нөмірі; 5) өндірістік алаңның сәйкестендіру нөмірі, мысалы, GPS координаттары немесе географиялық орналасқан жерін анықтаудың басқа жүйесі (бар болса). 2. Өндірушінің сапа менеджменті жүйесі. 3. Персонал. 4. Үй - жайлар мен жабдықтар. 5. Құжаттама. Құжаттама жүйесінің сипаттамасы (мысалы, электрондық, қолмен). ) уәкілетті орган берген дәрілік заттарды өндіруге арналған қолданыстағы арнайы рұқсаттың (лицензияның) көшірмесі 6. Технологиялық процесс: өнім түрлері, процестерді тексеру, материалдарды басқару және қоймада сақтау. 7. Сапаны бақылау. 8. Импорт, экспорт шағымдар, өнім ақаулары және шолулар- импорттау, экспорттау, көтерме сауда және т. б. жөніндегі қызметтің қысқаша сипаттамасы; 9. Самоинспекция:- инспекциялауды жүргізген уәкілетті органдардың (мемлекеттердің) күні мен атауын көрсете отырып, соңғы 5 жылда тиісті өндірістік практика талаптарына сәйкестікке алаң инспекцияларының тізбесі.
14.Өндіріс орнының досьесі нұсқаулықтар, техникалық шарттар, сериялық хаттамалар ж/е тб. Өндірістік алаңның дерекнамасы-дәрілік заттарды өндіруші жасайтын құжат. Онда сапа және өндірістік алаңның қызметі саласындағы саясат, осы алаңда дәрілік заттарды өндіру жөніндегі операцияларды жүргізу кезіндегі технологиялық процесс (немесе) сапаны бақылау туралы, сондай-ақ жапсарлас және көрші ғимараттардағы қандай да бір тығыз өзара байланысты жұмыстар туралы арнайы ақпарат болуға тиіс. Бөлімдері: 1. Өндіруші туралы жалпы ақпарат.- Өндіруші туралы жалпы ақпарат. Байланыс ақпараты: 2) заңды тұлғаның атауы және мекенжайы; 3)атауы және нақты мекен-жайы, осы алаңда орналасқан ғимараттар мен өндірістік учаскелер); 4) өнімнің ақаулығы және (немесе) кері қайтарып алу жағдайында байланысатын, тәулік бойы жұмыс істейтін персоналдың телефон нөмірі; 5) өндірістік алаңның сәйкестендіру нөмірі, мысалы, GPS координаттары немесе географиялық орналасқан жерін анықтаудың басқа жүйесі (бар болса). 2. Өндірушінің сапа менеджменті жүйесі. 3. Персонал. 4. Үй - жайлар мен жабдықтар. 5. Құжаттама. Құжаттама жүйесінің сипаттамасы (мысалы, электрондық, қолмен). ) уәкілетті орган берген дәрілік заттарды өндіруге арналған қолданыстағы арнайы рұқсаттың (лицензияның) көшірмес 6. Технологиялық процесс: өнім түрлері, процестерді тексеру, материалдарды басқару және қоймада сақтау. 7. Сапаны бақылау. 8. Импорт, экспорт шағымдар, өнім ақаулары және шолулар- импорттау, экспорттау, көтерме сауда және т. б. жөніндегі қызметтің қысқаша сипаттамасы; 9. Самоинспекция:- инспекциялауды жүргізген уәкілетті органдардың (мемлекеттердің) күні мен атауын көрсете отырып, соңғы 5 жылда тиісті өндірістік практика талаптарына сәйкестікке алаң инспекцияларының тізбесі. Техникалық келісімдер-тапсырыс берушілер мен орындаушылар арасында бөгде ұйымдар (аутсорсинг) орындайтын жұмыстарға қатысты жасалған келісімдер. Сериялық хаттамалар-жекелеген операцияларды жүргізуге және тіркеуге қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар;
15.Фармацевтикалық кәпорындардағы персоналға койылатын талаптар. Дәрілік заттардың өндірісі мен сапасын қамтамасыз ету жүйесінің ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуі персоналға байланысты. Кәсіпорын қажетті саны мен біліктілігі бар персоналмен жасақталуы тиіс. Барлық қызметкерлер сондай-ақ осы стандарттың (GMP ережелерінің) қызмет саласына қатысты талаптарын білуге және олардың міндеттеріне сәйкес, оның ішінде жеке гигиена ережелері бойынша бастапқы және қайта оқытудан өтуге тиіс. Қызметкерлер гигиенасы-Нұсқаулықтар қызметкерлердің денсаулық жағдайына, олардың жеке гигиенаны сақтауына және киім кию ережелеріне қойылатын талаптарды белгілеуге тиіс. Кәсіпорын басшылығы персоналдың жеке гигиена ережелерін орындауына және қажетті оқытуды ұйымдастыруға жауап береді. Жұмысқа қабылданған барлық адамдар медициналық тексеруден өтуі керек. Өндірістік қажеттілікке немесе денсаулық жағдайына байланысты жағдайларда қызметкерлер қайта медициналық тексеруден өтуі тиіс. Жұқпалы аурулары және денесінің ашық жерлерінде зақымдары бар адамдар дәрілік заттарды өндіруге жіберілмейді. Өндірістік үй-жайларға кіретін қызметкердің киімі осы үй-жайдың мақсатына сәйкес келуі тиіс. Өндірістік және қойма аймақтарында темекі шегуге, тамақ ішуге немесе ішуге, сағыз шайнауға, сондай-ақ тамақ өнімдерін, сусындарды, Темекі бұйымдары мен жеке дәрілік заттарды сақтауға тыйым салынады. Операторлардың ашық өніммен немесе өніммен жанасатын жабдықтың кез келген бөлшектерімен тікелей байланысуына жол берілмейді.
16.Дәрілік заттардың сапасын, тиімділігін жане қауіпсіздігін бақылаудың мемлекеттік жүйесі. Дәрілік заттардың және басқа да фармацевтикалық тауарлардың сапасын бақылау жүйесі – дәрілік заттардың, медициналық бұйымдардың, медициналық техникалардың, биологиялық белсенді қоспалардың, емдік‑профилактикалық заттардың, косметикалық және стоматологиялық тауарлардың сапасыфн қамтамасыз ету шараларының кешенін құрайды. Қазақсатан Республикасында дәрілік заттардың сапасын бақылаудың мемлекеттік жүйесінің басты мақсаты фармацевтикалық кәсіпорындар өндіретін тауарлардың әкелінбеуін, дәрілік заттарды өндіріп шығаруда және медициналық емдеу практикасына енгізуде сақталу, босатылу, өткізілу жағдайларының бұзылуларына байланысты туындайтын қолайсыздықтардан тұтынушыларды қорғауды қамтамасыз ету. Дәрілік заттардың сапасын бақылаудың мемлекеттік жүйесі мемлекеттік және аймақтық деңгейлердегі дәрілік заттардың сапасын мемлекеттік бақылау, стандарттау, сараптау және дәрілік заттарды, медицина бұйымдарын, медициналық техникаларды тіркеуден өткізу жүйелерінен тұрады. Дәрілік заттардың сапасын бақылау жүйесінің мемлекеттік деңгейдегі органдарына ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің медициналық және фармацевтикалық қызметтерді бақылау Комитеті мен дәрілік заттарды, медицина бұйымдарын және медициналық техникаларды сараптаудың Ұлттық орталығы жатады. Ұлттық орталық 2006 жылы «Сапа менеджменті жүйесі» ISO 9001:2000 халықаралық стандарты талаптарына сәйкестігіне сертификациядан өтіп, дәрілік заттардың, медицина бұйымдарының, медициналық техникалар айналысы саласында сараптау қызметін жүзеге асыруда қолданылатын сертификат алды. Дәрілік заттардың сапасын мемлекеттік бақылау органдары келесі негізгі қызметтерді атқарады: дәрілік заттарды, медицина бұйымдарын, медициналық техникаларды мемлекеттік тіркеуден өткізу және дәрілік заттардың сапасына мемлекеттік бақылау жүргізу; дәрілік заттардың сапасын мемлекеттік бақылау жүйесінің ғылыми‑әдістемелік базасын дайындау және бекіту; аймақтық дәрілік заттардың сапасын бақылау және сертификаттау органдарын аккредитациялау және жұмыстарын бақылау; дәрілік заттардың, медицина бұйымдарының сәйкестіктерін растауды жүзеге асыру. Дәрілік заттардың сапасын мемлекеттік бақылау келесі түрлерде жүргізіледі: ДЗ сапасын алдынала бақылау; ДЗ сапасын іріктеп бақылау; ДЗ сапасын қайталап іріктеп бақылау; ДЗ өндіруге арналған заттардың (субстанциялардың) және фармакологиялық белсенді өсімдік, жануарлар тектес немесе синтетикалық заттардың сапасын бақылау; өндіріп шығаратын ДЗ сапасын инспектрлеу мақсатында дәрілік заттарды өндіруші кәсіпорындарда жүргізілетін кезеңді бақылаулар.
17. Фармацевтикалық қызметке қойылатын квалификациялау талаптары.
Медициналық және фармацевтикалық қызметке қойылатын біліктілік талаптарын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 22 қазандағы № ҚР ДСМ-148/2020 бұйрығы заңды тұлғалар үшін – фармацевтикалық қызметтің мәлімделген кіші түрлеріне сәйкес тиісті білімі және мамандығы бойынша жұмыс өтілі:
1) дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды шығаратын ұйымдар үшін:
- дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды шығарумен тікелей айналысатын бөлімшелердің басшыларында жоғары фармацевтикалық немесе химия-технологиялық, химиялық білімі және мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі немесе медициналық бұйымдарды шығарумен тікелей айналысатын бөлімшелер басшыларының техникалық білімі;
- дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың сапасын бақылауды жүзеге асыратын қызметкерлерде жоғары фармацевтикалық немесе химиялық, биологиялық білімі немесе медициналық бұйымдардың сапасын бақылауды жүзеге асыратын қызметкерлердің техникалық білімі;
- дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды шығарудың технологиялық процесінде пайдаланылатын жабдықтарға қызмет көрсету жөніндегі маманның техникалық білімі;
2) дәрілік препараттарды дайындауды жүзеге асыратын дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы ұйымдар (бұдан әрі - дәрілік препараттарды дайындауды жүзеге асыратын дәріхана) үшін:
- дәрілік препараттарды дайындауды жүзеге асыратын дәріхананың және оның өндірістік бөлімдері басшысының, сондай-ақ дәрілік препараттардың және медициналық бұйымдардың сапасын бақылауды жүзеге асыратын қызметкерлердің жоғары фармацевтикалық білімі және мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі;
- дәрілік препараттарды тікелей дайындауды және дайындалған дәрілік препараттарды босатуды жүзеге асыратын қызметкерлердің жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі;
- аудан орталығында және ауылдық жерде жоғары фармацевтикалық білімі бар маман болмаған жағдайда дәріхананың және оның өндірістік бөлімдері басшысының орта фармацевтикалық білімі және кемінде 3 (үш) жыл мамандығы бойынша жұмыс өтілі;
3) дәріханалар үшін:
- дәріхананың немесе оның бөлімдерінің басшысында жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі (мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі);
- дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды өткізуді жүзеге асыратын мамандардың жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі;
- дәрілік заттарды интернет арқылы саудада өткізу кезінде меншік немесе жалға алу құқығындағы сақтау және тасымалдау процесінде олардың қасиеттерінің өзгеруіне жол бермейтін тәсілмен жүзеге асыратын көліктің болуы;
4) медициналық-санитариялық алғашқы, консультациялық-диагностикалық көмек көрсететін денсаулық сақтау ұйымдарындағы дәріхана пункті (бұдан әрі - дәріхана пункті) үшін:
- дәріхана пункті меңгерушісінің, сондай-ақ дәрілік заттарды және медициналық бұйымдарды өткізуді жүзеге асыратын қызметкерлердің жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі (мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі).
Дәріханалары жоқ шалғайдағы ауылдық жерлерге арналған дәріхана пункттерінде фармацевтикалық білімі бар мамандар болмаған жағдайда, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды өткізуді жүзеге асыру үшін оларды өткізу үшін оқытудан өткен медициналық білімі бар мамандарға рұқсат етіледі.
5) дәріхана қоймасы үшін: - дәріхана қоймасы басшысының жоғары фармацевтикалық білімі және мамандығы бойынша кемінде үш жыл жұмыс өтілі;
- дәріхана қоймасы бөлімдері басшыларының және дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды қабылдауды, сақтауды және босатуды жүзеге асыратын қызметкерлердің жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі;
6) дәріханалары жоқ шалғайдағы ауылдық жерлерге арналған жылжымалы дәріхана пункті (бұдан әрі - жылжымалы дәріхана пункті) үшін:
- жылжымалы дәріхана пункті меңгерушісінің, сондай-ақ дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды өткізуді жүзеге асыратын қызметкерлердің жоғары немесе орта фармацевтикалық білімі.
Фармацевтикалық білімі бар мамандар болмаған жағдайда, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды өткізуді жүзеге асыру үшін оларды өткізу үшін оқытудан өткен медициналық білімі бар мамандарға рұқсат етіледі.
7) медициналық бұйымдарды дайындау үшін: жоғары немесе орта фармацевтикалық, медициналық немесе техникалық білімі
18. Тиісті фармацевтикалық практикаға фармацевтикалық тексеру жүргізу ережелері.
Тиісті фармацевтикалық практикалар жөніндегі фармацевтикалық инспекциялар жүргізу қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-9 бұйрығы.
1)Инспекцияларды:
1) тиісті зертханалық практика (GLP), тиісті клиникалық практика (GCP), тиісті өндірістік практика (GMP), тиісті дистрибьюторлық практика (GDP) талаптарының сәйкестігіне инспекциялау дәрілік заттар мен медициналық бұйымдар саласындағы мемлекеттік органы (бұдан әрі – мемлекеттік орган);
2) тиісті дәріханалық практика (GPP) талаптарының сәйкестігіне мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелері;
3) Қазақстан Республикасының аумағынан тыс орналасқан субъектілердің тиісті зертханалық практика (GLP), тиісті клиникалық практика (GCP), тиісті өндірістік практика (GMP), сондай-ақ тіркеу куәліктерін ұстаушылардың тиісті фармакологиялық қадағалау практикасының (GVP) сәйкестігіне сараптама ұйымы жүзеге асырады.
2)Инспекциялау жүргізу тәртібі
1) құжаттармен және жазбалармен танысады, инспекциялау субъектісінен өтінім берілген тиісті фармацевтикалық практика талаптарына қатысты объектіні инспекциялау мәселелері жөніндегі мәліметтерді сұратады, өндірістік, қойма үй-жайларын, сапаны бақылау аймақтарын инспекциялайды, объект персоналымен сұхбаттасуды және персоналдың жұмыс орындарындағы қызметін бақылайды;
2) дәрілік зат сапасының төмендеуіне күдік болған кезде дәрілік заттардың үлгілерін іріктеуді және зертханалық сынақ өткізуді жүзеге асырады;
3) аудио немесе бейне жазуды және суретке түсіруді жүзеге асырады, сондай-ақ сәйкессіздіктер анықталған кезде куәлік ретінде пайдаланылуы мүмкін құжаттардан көшірмелер түсіреді;
4) инспекциялау субъектісінен инспекция жүргізу кезінде туындайтын мәселелер бойынша түсініктемелер алады.
5) инспекцияны жүргізу кедергі болған кезде оны тоқтатады;
6) тиісті өндірістік практика қағидаларының талаптарына сәйкес келмейтіндігі туралы болжам жасай алатын заттарға (материалдық куәліктерге) қатысты шаралар қабылдайды немесе шаралар қабылдауды талап етеді. Инспекция есебінде баяндалған инспекция нәтижелерінің дұрыстығы үшін жауапкершілік инспекциялық топ мүшелеріне жүктеледі.
1.Егер инспекция жүргізу кезінде сәйкессіздіктер анықталған жағдайда, инспекциялау субъектісі фармацевтикалық инспектораттың сапа жөніндегі басшылығы белгілеген мерзімде, бірақ есепті алған күннен бастап күнтізбелік 30 күннен кешіктірмей фармацевтикалық инспекторатқа түзету және алдын алу іс-қимылдарының жоспары мен оның орындалуы туралы есепті қоса бере отырып, жетекші инспектормен және инспекциялық топтың мүшелерімен танысады.
2. Көрсетілген жауапты алған күннен бастап күнтізбелік 15 күн ішінде инспекциялық топ түзету және алдын алу әрекеттерінің жоспарын және оның орындалуы туралы есептің толықтығы мен нәтижелілігіне бағалау жүргізеді.
3. Бағалау нәтижелері 5 күнтізбелік күн ішінде мемлекеттік органның фармацевтикалық инспекторымен келісіледі.
4. Бағалау нәтижелері бойынша есептің бір данасы оған қол қойылған күннен бастап күнтізбелік 10 күннен кешіктірілмей инспекцияланатын субъектіге (ілеспе хатпен) жіберіледі, екінші данасы фармацевтикалық инспектораттың архивінде сақталады.
5. Сынамаларды (үлгілерді) іріктеп алған жағдайда инспекция есебі сынақ зертханасынан сынақ нәтижелерін алғаннан кейін жасалады. Бұл ретте, осы Қағидалардың 34-тармағында көрсетілген мерзім мемлекеттік орган, аумақтық бөлімше немесе сараптама ұйымы сынақ нәтижелерін алған күннен бастап есептеле бастайды.
6. Сертификат барлық сәйкессіздіктер жойылған кезде беріледі.
19. Дәрілік заттың жарамдылық мерзімін және қайта бақылауын белгілейтін дәрілік затты өндірушінің тұрақтылығын зерттеу қағидалары
Дәрілік затты өндіруші дәрілік заттардың тұрақтылығын зерттеулерді, оларды сақтау және қайта бақылау мерзімін белгілеуді жүргізу қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 28 қазандағы № ҚР ДСМ-165/2020 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 30 қазанда № 21545 болып тіркелді
Тұрақтылық – дәрілік заттың сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жөніндегі нормативтік құжатта белгіленген шекте тиісті сақтау жағдайлары кезінде сақтау мерзімі (қайта бақылау кезеңі) ішінде дәрілік заттың қасиетін сақтау қабілеті;
Тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулер – дәрілік заттардың ұзақ мерзімді зерттеулердің қашықтықтағы әсерлерін және регламенттелетін сақтау шарттарынан қысқа мерзімді ауытқулардың әсерін бағалау мақсатында жүргізілетін зерттеулер;
Тұрақтылықты күйзелістік жағдайларда зерттеулер (тұрақтылықты күйзелістік зерттеулер) – жаңа фармацевтикалық субстанциялар мен олардан дайындалған дәрілік препараттардың еріксіз ыдырау процесін зерттеу мақсатында жүргізілетін зерттеу;
Тұрақтылықты нақты уақытта зерттеулер (тұрақтылықты ұзақ мерзімді зерттеулер) – сақтау мерзімін белгілеу, шартты сақтау мерзімін растау және дәрілік затты сақтау шарттары бойынша ұсынымдар әзірлеу мақсатында жүргізілетін зерттеулер;
Дәрілік заттардың тұрақтылығын зерттеуді өндіруші:
1) қоршаған ортаның әртүрлі факторлары әсер ететін уақытта дәрілік заттар сапасының өзгеруі туралы деректерді алу;
2) дәрілік заттарды сақтау мерзімін және қайта бақылау кезеңін белгілеу;
3) дәрілік заттарды сақтау шарттары бойынша ұсынымдар әзірлеу;
4) еріткеннен кейін немесе көп дозалы контейнерді бірінші рет ашқаннан кейін (қажет болған кезде) дәрілік препараты қолдану кезеңін және ұсынылатын сақтау шарттарын белгілеу;
5) сақтау мерзімінің соңында дәрілік препараттың белсенділігіне кепілдік беру үшін қосылған белсенді ингредиенттің артық мөлшерін негіздемесі мақсатында жүргізеді.
4. Тұрақтылықты зерттеу шарттары дәрілік заттың түрімен (фармацевтикалық субстанция немесе дәрілік препарат), дәрілік препараттағы компоненттердің санымен (бір, екі немесе көп компонентті), дәрілік заттың шығу тегімен (синтетикалық немесе биологиялық), сондай-ақ дәрілік нысанмен айқындалады.
Тұрақтылықты зерттеудің келесі шарттары қолданылады:
1) тұрақтылықты күйзелістік зерттеулер;
2) тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулер;
3) тұрақтылықты ұзақ мерзімді зерттеулер.
Тұрақтылықты күйзелістік зерттеулер дәрілік заттарды әзірлеу кезінде қолданылады және тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулерден ерекшеленетін жағдайларда жүзеге асырылады.
Тұрақтылықты күйзелістік зерттеулер:
1) ыдырау реакцияларының сипаты мен бағытын анықтау (процесс химизмі);
2) ыдыраудың негізгі өнімдерін анықтау және бөлу;
3) сыналатын объектілерде ыдырау өнімдерін анықтау әдістемелерін іріктеу және валидациялау мақсатында жүргізіледі.
Тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулер дәрілік препараттарды әзірлеу, тіркеу деректерін дайындау кезінде және дәрілік заттың сапасын растау үшін қолданылады, дәрілік заттардың бүлінуі мен физикалық-химиялық қасиеттерінің нашарлауы процестерінің жылдамдауына әкелінетін жағдайларда жүргізіледі.
Тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулер:
1) ұсынылатын сақтау шарттарынан қысқа мерзімді ауытқулардың әсерін бағалау;
2) дәрілік препарат құрамындағы және технологиялық процестегі кез келген өзгерістердің өнімнің тұрақтылығына әсерінің болмауын растау;
3)шартты сақтау мерзімін (қайта бақылау кезеңін) белгілеу және сақтау шарттары бойынша ұсынымдар әзірлеу;
4) дәрілік препараттың барабар дәрілік нысанын (тұрақтылық тұрғысында), қаптамасын және герметикалық жүйесін таңдау мақсатында жүргізіледі.
Тұрақтылықты жеделдетілген зерттеулер термоқұбылмалы фармацевтикалық субстанциялар (биологиялық субстанциялар) мен олардың дәрілік препараттарының, сондай-ақ бірқатар дәрілік нысандардың (эмульсиялар, жақпамайлар, суппозиторийлер) тұрақтылығын зерттеу үшін жүргізілмейді.
Тұрақтылықты ұзақ мерзімді зерттеулер дәрілік заттарды әзірлеу, тіркеу деректерін дайындау кезінде дәрілік заттардың сапасын растау және тіркеу деректеріне өзгерістер енгізу үшін қолданылады, сақтау мерзімі ішінде және ол аяқталғаннан кейін, сондай-ақ өткізу елінде болжанатын сақтау кезеңдерінде дәрілік заттың қасиеттерін (физикалық, химиялық,биологиялық, биофармацевтикалық және микробиологиялық) қасиеттерін бағалау жолымен жүргізіледі. Тұрақтылықты ұзақ мерзімді зерттеулер:
1) шартты сақтау мерзімін растау;
2) сақтау мерзімін белгілеу (қайта бақылау кезеңін) және сақтау шарттары бойынша ұсынымдар әзірлеу;
3) қолдану кезеңін белгілеу;
4) дәрілік препарат құрамындағы және технологиялық процестегі кез келген өзгерістердің өнімнің тұрақтылығына әсерінің болмауын растау мақсатында жүргізіледі.
Фармацевтикалық субстанциялар мен дәрілік заттардың тұрақтылығы осы Қағидаларға 1- қосымшаға сәйкес зерттеу шарттарын сақтай отырып, жүзеге асырылады.
Тұрақтылықты зерттеуге арналған фармацевтикалық субстанция сериялары толық ауқымды немесе тәжірибелік-өнеркәсіптік өндіріс ауқымында жүргізіледі.
Тұрақтылық бойынша негізгі ақпарат алу үшін фармацевтикалық субстанцияның зертханалық үлгілері қолданылмайды. Мұндай үлгілерді зерттеулер туралы деректер фармацевтикалық субстанцияның тұрақтылығын растайтын қосымша мәліметтер ретінде пайдаланылады.
Дәрілік препарат сапасы көрсеткіштерінің елеулі өзгерістері мынадай өзгерістер болып табылады:
1) құрамындағы белсенді ингредиенті мәнінің алғашқы мәнінен 5 % төмендеуі (шығару кезінде)
2) кез келген ыдырау өнімі құрамының белгіленген шегінен асу;
3) рН сутегі көрсеткіші мәнінің белгіленген шегіне сәйкес келмеуі;
4) таблеткалардың, капсулалар мен суппозиторийлердің еру жылдамдығының белгіленген нормаларына сәйкес келмеуі;
5) сыртқы түрімен физикалық қасиеттерінің (түсі, гомогендігі, қаттылығы, ылғалдануы және басқалары) белгіленген нормаларға сәйкес келмеуі. Тұрақтылықтың ерекшелігімен регламенттелген сапа көрсеткіштерінің мәндері белгіленген нормалар немесе шектер болып табылады. Егер орташа өзгерістер фармацевтикалық субстанцияның және дәрілік препараттың жеделдетілген зерттеулері кезінде анықталса, онда зерттеулерді аралық жағдайларда қайталау қажет.
20. Өндірістік үй-жайлардың тазалық аймақтарын (сыныптарын) көрсетіңіз
Gmp бойынша таза үй-жайларды жіктеу мынадай санаттарды айқындауды көздейді:
А класы-бұл толық стерильділік жағдайында сыни манипуляцияларды орындау аймағы. Ауадағы қоспаларға сезімталдықтың жоғары деңгейімен сипатталатын өндіріс процестері саласында қолдану үшін өзекті. Белгіленген сыныпқа жататын үй-жайларда ауа ағымының 0,36-0,54 м/с шегіндегі жылдамдықпен бір бағытты қозғалысы сақталады, мұнда асептикалық өндіріс шеңберінде дайындау және басқа да операциялар жүргізілуі мүмкін.
В Класы.Жергілікті аймақ-а класының бөлмесіне іргелес аумақ, мұнда асептикалық жағдайлар жеткілікті болатын өнімдер шығарылады.
С класы . 7 ИСО және 8 ИСО тазалық сыныптарына ұқсас. Бұл Үй-жайлар өндірістік процестерді жүзеге асыру үшін қолданылады, оларды іске асыру кезінде әуе кеңістігінің ластану қаупі түпкілікті өнім үшін онша қауіпті емес. Мысал ретінде кейінгі сүзгіден өтетін ерітінділерді дайындау жатады.
D Класы. Ол ауа тазалығына қатысты ең жұмсақ талаптармен сипатталады. Үйжайлардың бұл класы жуудан кейін компоненттермен жұмыс істеу үшін пайдаланылуы мүмкін. Жабдықталған жағдайда ГОСТ сәйкес ИСО 8-сыныбының талаптарына жауап береді, жұмыс істеп тұрған жағдайда – әуе кеңістігіндегі өлшенген бөлшектердің санына қатысты нақты талаптар жоқ. Лимитті белгілеу орындалатын операциялардың сипатына сәйкес жүзеге асырылады.
21. Тиісті өндірістік тәжірибенің сапа жүйесінің элементтері (GMP)
Фармацевтикалық сапа жүйесінің барлық элементтері қажетті және тиісті үй-жайлармен, жабдықтармен және техникалық құралдармен қамтамасыз етілген білікті кадрлармен қамтамасыз етілуі керек. Дәрілік заттарды өндіруге арналған рұқсаттың (лицензияның) иесі және уәкілетті тұлға фармацевтикалық сапа жүйесінің жұмыс істеуі үшін мүше мемлекеттердің заңнамасына сәйкес жауап береді.
Сапаны басқару жүйесі ұйымдастыру құрылымын, іс-шараларды, үдерістер мен ресурстарды қамтиды.Және жеткізілген дәрілік заттардың өз сапасы мен тұтастығын сақтауын, тасымалдау үдерісінде фальсификацияға ұшырамауын қамтамасыз етуге қажетті әрекеттерді қамтиды.
Сапа жүйесі толығымен құжатталады, оның тиімділігіне талдау және мониторинг жасалады. Сапа жүйесіне қатысты қызметкерлердің барлық әрекеттерін тиісті жазба процедураларында баяндау қажет. Сапа жөніндегі нұсқау және басқа ұқсас нұсқадағы құжат әзірленеді және өзектілігін жоймай сақталады.
Сапаны қамтамасыз ету жүйесі мыналарға кепілдік береді:дәрілік заттар осы Стандарттың талаптарын қадағалаумен сатып алынады, сақталады, тасымалданады, жеткізіледі немесе экспортталуын,ұйым басшылығының міндеттері нақты белгіленуін,дәрілік заттар келісілген уақыт кезеңінде тиісті алушыларға жеткізілуін,әрекеттердің құжатты ресімделуі тиісті әрекеттердің орындалу барысында немесе олар аяқталған бойда жүзеге асырылуын және сонымен қатар,белгіленген процедуралардан ауытқулар құжат жүзінде ресімделеді және оларға қатысты тергеу жүргізілуін,
қажетті түзету және сақтандыру әрекеттері сапаға байланысты қауіптерді басқару қағидаттарына сәйкес олардың орын алуынан сақтану және ауытқуларын жою үшін атқарылуына кепілдік береді.
Сапа менеджменті өнім сапасына жеке немесе тұтастай әсер ететін барлық мәселелерді қамтитын жан-жақты ұғым. Бұл дәрілік заттар сапасының мақсатына сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатында жүргізілетін ұйымдастыру шараларының кешені. Сапа менеджменті тиісті өндірістік тәжірибелерді қамтиды.Және келесідей элементтерден тұрады:
1) Процестер мен өнімнің сапасын бақылау жүйесі;
2) Түзету және алдын алу әрекеттері жүйесі (CAPA);
3) Өзгерістерді басқару жүйесі;
4) Өндіріс процесі мен өнім сапасына басшылық шолу жасау
22. Дәрілік заттардың сапасын бақылау үшін тиісті өндірістік практиканың (GMP) негізгі талаптары
Сапаны бақылау сынамаларды іріктеу рәсімдеріне, ерекшеліктерге және сынақтарды жүргізуге, сондай – ақ қажетті сынақтарды жүргізуге кепілдік беретін, сондай-ақ бастапқы және өлшеп-оралған материалдарының пайдалану үшін рұқсат етілмеуін қамтамасыз ететін ұйымдастыру, құжаттау және шығару рәсімдеріне, өнім-олардың сапасы белгіленген талаптарға сәйкес деп танылғанға дейін өткізу және жеткізу үшін қолданылады.
Сапаны бақылау зертханалық жұмыстармен шектелмейді және өнім сапасына қатысты барлық шешімдерді қабылдауға қатысуы тиіс. Сапаны бақылау бөлімшесінің қанағаттанарлық жұмысының негізгі қағидасы оның өндірістен тәуелсіздігі болып саналады.
Әрбір өндірушіде басқа бөлімшелер мен бөлімдерден тәуелсіз сапаны бақылау бөлімшесі болуы тиіс. Осы бөлімше басшысының тиісті біліктілігі мен тәжірибесі болуы тиіс, оның қарамағында бір немесе бірнеше бақылау зертханасы болуы мүмкін. Бөлімше сапаны бақылау жөніндегі іс-шараларды тиімді орындау үшін жеткілікті ресурстармен қамтамасыз етілуі тиіс.
Сапаны бақылау бөлімшесінің сапаны бақылау жөніндегі барлық рәсімдерді әзірлеу, валидациялау және орындалуын қамтамасыз ету, материалдар мен өнімдердің бақылау және (немесе) мұрағаттық үлгілерін қадағалау, материалдар мен өнімдер салынған қаптамалардың дұрыс таңбалануын қамтамасыз ету, өнім тұрақтылығының мониторингі, өнім сапасына қатысты шағымдарды тексеруге қатысу және т. б. сияқты өзге де міндеттері болуы мүмкін. Барлық операцияларды жүргізу және олардың нәтижелері құжаттауды қажет етеді.
Дайын өнімді бағалау өндіріс жағдайларын, өндіріс процесіндегі сынақ нәтижелерін, өндірістік құжаттаманы шолуды (қаптама бойынша құжаттаманы қоса алғанда), дайын өнімге арналған спецификация талаптарына сәйкестігін және түпкілікті қаптаманы тексеруді қоса алғанда, оған қатысты барлық факторларды қамтуы тиіс.
Сапаны бақылау бөлімшесінің персоналы сынамаларды іріктеуді жүзеге асыру және қажет болған жағдайда тексеру жүргізу үшін өндірістік аймақтарға рұқсаты бар
23. ЕАЭО шеңберінде медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды тіркеу ережелері
ЕАЭО шеңберінде медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды тіркеу «Медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды тіркеу және сараптау ережесі туралы» Еуразиялық экономикалық комиссия кеңесінің 2016 жылғы 3 қарашадағы № 78 шешімі бойынша жүргізіледі.
Одақ шеңберінде немесе мүше мемлекеттердің бірінің аумағында дәрілік заттардың жалпы нарығында айналысқа арналған дәрілік препараттар осы қағидаларға сәйкес тіркелуге жатады.
Одақ шеңберінде тіркеуге жатпайды:
а) дәріханаларда дайындалған дәрілік препараттар;
б) фармацевтикалық субстанциялар;
в) клиникаға дейінгі және клиникалық зерттеулер жүргізуге арналған дәрілік препараттар;
г) жеке тұлғалар жеке қолдану үшін әкелген дәрілік заттар;
д) уәкілетті органдар белгілеген тәртіппен тікелей медициналық ұйымдарда дайындалған радиофармацевтикалық дәрілік препараттар;
е) одақтың кедендік аумағында өткізуге арналмаған дәрілік препараттар;
ж) тіркеуге арналған дәрілік препараттардың үлгілері және стандартты үлгілер;
з) көрме үлгілері ретінде пайдалануға арналған дәрілік препараттар.
Әсер етуші заттардың сапалық құрамы әртүрлі дәрілік препараттарды бір сауда атауымен тіркеуге тыйым салынады.
Мынадай жағдайларда әртүрлі мүше мемлекеттерде әртүрлі сауда атаулары бар бір дәрілік препаратты тіркеуге жол беріледі:
а) ұсынылған сауда атауын пайдалану құқық пен мораль нормаларына қайшы келуі мүмкін немесе ұлттық мәдени және (немесе) тілдік ерекшеліктерді өзгеше ескермеуі мүмкін;
б) тауар белгісі түріндегі сауда атауына зияткерлік құқықтар дәрілік препаратты тіркеуге өтініш берген тұлғадан (бұдан әрі - өтініш беруші) немесе тіркеу куәлігін ұстаушыдан ерекшеленетін тұлғаға тиесілі және өтініш беруші немесе тіркеу куәлігін ұстаушы тауар белгісін пайдалану құқығын беру туралы тиісті лицензиялық шартты бере алмайды;
в) дәрілік препарат 2020 жылғы 31 желтоқсанға дейін мүше мемлекеттердің заңнамасына сәйкес әртүрлі сауда атауларымен тіркелді.
Дәрілік препараттарды тіркеу өтініш берушінің талап етуі бойынша өзара тану рәсіміне сәйкес бірнеше мүше мемлекеттерде немесе орталықтандырылмаған тіркеу рәсіміне сәйкес бірнеше мүше мемлекеттерде бір мезгілде жүзеге асырылуы мүмкін.
Өзара тану рәсімі жүзеге асырылады:
а) осы Қағидаларға сәйкес референттік мемлекет дәрілік препараттың тек осы мемлекеттің нарығында айналысы мақсатында (ұлттық тіркеу рәсімі);
б) тану мемлекеттерінде - өзара тану рәсімі бойынша референттік мемлекетте дәрілік препаратты тіркегеннен кейін өтініш берушінің қалауы бойынша.
Дәрілік препаратты тіркеуге, тіркеуді (қайта тіркеуді) растауға, Одақ талаптарына сәйкес келтіруге өтініш берген кезде өтініш беруші тіркеу дерекнамасының құрамында одақтың тиісті өндірістік практикасының, дайын дәрілік нысан өндірісін жүзеге асыратын және тіркеуге, тіркеуді (қайта тіркеуді) растауға мәлімделген дәрілік препараттың сапасын бақылауды шығаратын өндірістік алаңның (өндірістік алаңдардың)талаптарына сәйкестігін растайтын қолданыстағы құжатты ұсынуға тиіс.
Дәрілік препаратты тіркеу мақсатында өтініш беруші референттік мемлекеттің уәкілетті органына (сараптама ұйымына) мынадай құжаттар мен материалдарды ұсынады:
- белгіленген нысан бойынша қағаз жеткізгіштегі және (немесе) электрондық құжат түріндегі өтініш;
- референттік мемлекеттің заңнамасында белгіленген жағдайда және тәртіппен дәрілік препаратты тіркеу және сараптау үшін алым (баж) төленгенін растайтын құжаттар;
- электрондық тасымалдағыштағы тіркеу деректері (тіркеу деректерінің 1-Модулі қосымша қағаз тасымалдағышта ұсынылады (тәуекелдерді басқару жоспарын, өндірістік алаңның (өндірістік алаңдардың) негізгі досьесін (мастер-файлды) және фармакологиялық қадағалау жөніндегі мастер-файлды қоспағанда));
- дәрілік препараттардың үлгілері.
24. ЕАЭО шеңберінде медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды сараптау қағидалары
ЕАЭО шеңберінде медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды сараптау «Медициналық мақсаттағы дәрілік заттарды тіркеу және сараптау ережесі туралы» Еуразиялық экономикалық комиссия кеңесінің 2016 жылғы 3 қарашадағы № 78 шешімі бойынша жүргізіледі.
Дәрілік препараттардың сараптамасы дәрілік заттардың сапасына, қауіпсіздігіне және тиімділігіне және дәрілік препараттардың "пайда - қауіп" арақатынасына ғылыми баға алу үшін жүргізіледі және мыналарды қамтуы мүмкін:
а) дәрілік препараттың тіркеу дерекнамасында өтініш беруші ұсынған құжаттар мен мәліметтерді бағалау (дерекнаманы бағалау);
б) сапа жөніндегі нормативтік құжаттың талаптарына сәйкестігіне зертханалық сынақтар жүргізу және сапаны бақылаудың талдамалық әдістемелерін верификациялау;
в) референттік мемлекеттің дәрілік препаратты Бағалау жөніндегі сараптамалық есепті жасауы;
г) дәрілік препараттың тіркеу дерекнамасындағы құжаттар мен мәліметтерді ескере отырып, бағалау жөніндегі сараптамалық есепті тануды мемлекеттің бағалауы негізінде жүзеге асырылады.
Тіркеу кезінде дәрілік препараттарға сараптама жүргізудің негізгі қағидалары мыналар болып табылады:
а) сарапшылардың кәсіби қызметті жүзеге асыруы кезінде олардың тәуелсіздігі мен құқықтық қорғалуы;
б) мүше мемлекеттер заңнамасының, Одақтың құқығын құрайтын халықаралық шарттар мен актілердің талаптарын орындау міндеттілігі болып табылады;
в) сараптама объектілері зерттеулерінің ғылыми тәсілі, толықтығы, жан-жақтылығы және объективтілігі, қолайлылықтың Құжаттамалық белгіленген өлшемдеріне сәйкес сараптама нәтижелерінің негізділігін қамтамасыз ету;
г) сараптама ұйымдары мен сарапшылардың біліктілігі және жоғары кәсіби деңгейі;
д) дәрілік препараттардың сараптамасын ұйымдастырудың және оны әдістемелік қамтамасыз етудің жүйелілігі;
е) ғылым мен техника дамуының әлемдік деңгейіне, техникалық және қоғамдық қауіпсіздік нормалары мен қағидаларына бағдарлану;
ж) мүше мемлекеттердің заңнамасына, Одақтың құқығын құрайтын халықаралық шарттар мен актілерге сәйкес мемлекеттік, қызметтік және коммерциялық құпия сақталған жағдайда сараптама нәтижелерінің жариялылығы.
Дәрілік препараттың сараптамасы одақтың тиісті практикаларының (өндірістік, зертханалық, клиникалық, фармакологиялық қадағалау) талаптарына сәйкестігіне жоспардан тыс фармацевтикалық инспекциялар жүргізу мерзіміне үзілмейді, бірақ Бағалау жөніндегі қорытынды сараптамалық есепті референттік мемлекеттің уәкілетті органы (сараптама ұйымы) жоспардан тыс фармацевтикалық инспекциялардың (олар жүргізілген жағдайда) нәтижелерін ескере отырып ғана жасай алады. Көрсетілген инспекциялар уәкілетті орган инспекцияға бастамашылық ету туралы шешім қабылдаған күннен бастап күнтізбелік 180 күннен аспайтын мерзімде жүргізілуге тиіс.
25. Тиісті фармакологиялық қадағалау тәжірибесінің (GVP) негізгі принциптері мен ережелері
«Тиісті фармацевтикалық практикаларды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 4 ақпандағы № ҚР ДСМ-15 бұйрығының 6-қосымшасынад GVP негізге принциптері мен ережелері белгіленген.
Тиісті фармакологиялық қадағалау тәжірибесі тіркелген дәрілік препараттарға фармакологиялық қадағалау жүргізудің, дәрілік препараттардың қауіпсіздігіне мониторинг жүргізу нәтижелерін құжатпен ресімдеу және ұсынудың этикалық және ғылыми стандарты болып табылады. Мақсаты:
- медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулық шеңберінде тіркелген дәрілік препараттарды пайдалану нәтижесінде туындаған жағымсыз реакциялардан келетін зиянның алдын алу;
- пациенттер мен медицина персоналына дәрілік препараттардың қауіпсіздігі туралы уақытылы ақпарат беру арқылы дәрілік препараттарды қауіпсіз және тиімді пайдалануға ықпал ету.
1) емделушілердің, медициналық персоналының және жалпы қоғамның дәрілік препараттар қауіпсіздігіне қатысты талаптарының қанағаттандырылуын қамтамасыз ету;
2) сапа жүйесін енгізу және персоналды ынталандыруға қатысты тиімді басшылықты қамтамасыз ету;
3) фармакологиялық қадағалау жүйесіне оған жүктелген міндеттер деңгейінде ұйымның (кәсіпорынның) барлық персоналды тарту;
4) ұйымның барлық персоналын фармакологиялық қадағалау жүйесінің сапасын арттыратын тұрақты процесске тарту;
5) ресурстық базаны және фармакологиялық қадағалау жүйесінің алға қойған міндеттерін құрылымдар мен процесстер нысанында фармакологиялық қадағалау бойынша үздіксіз жұмыс істеу, қауіптің белсенді, тиісті деңгейін қамтамасыз етілетін сипатта ұйымдастыру;
6) пайда-қауіп арақатынасы бойынша барлық қолда бар дәлелді деректер және осы арақатынасқа және дәрілік препаратты қолдануға ықпалын тигізетін барлық деректер ескеріліп, бағаланады, әріқарай шешімдер қабылдауға қарастырылады және бағаланады;
7) қолданымдағы заңнама шарттарына сәйкес әзірлеушілер, тіркеу куәлігін ұстаушылар, уәкілетті органдар, денсаулық сақтау мекемелері, емделушілер, медицина қызметкерлері, ғылыми ұйымдар және басқа да мүдделі тараптар арасындағы тиімді ынтымақтастықты дамытуға ықпал ету.
26. Фармацевикалық сапа жүйесі (GMP)
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес фармацевтикалық сапа жүйесі I-бөлім. Негізгі талаптар: 2-тарау. Фармацевтикалық сапа жүйесінде белгіленген.
Фармацевтикалық сапа жүйесі– бұл фармацевтикалық өнімдердің тиімділігі мен қауіпсіздігін, сондай-ақ олардың сапа көрсеткіштері бойынша ресми талаптарға сәйкестігін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар кешені.
Фармацевтикалық сапа жүйесінің құрылымы, ұйымдастырылуы және құжаттамалық ресімделуі жалпы түсінуді және дәйекті қолдануды жеңілдету үшін түсінікті және нақты құрылымдалған болуы тиіс.
Жаңа фармацевтикалық сапа жүйесін жасау кезінде немесе қолданыстағы жүйені өзгерту кезінде кәсіпорынның көлемі мен күрделілігін ескеру қажет. Фармацевтикалық сапа жүйесінің құрылымына тәуекелдерді басқарудың тиісті қағидаттары енгізілуі тиіс. Фармацевтикалық сапа жүйесінің кейбір аспектілерін бүкіл кәсіпорынның қызметіне, ал басқаларын тек белгілі бір бөлімшелерге қолдануға болғанмен, фармацевтикалық сапа жүйесін енгізу тиімділігі әдетте бөлім деңгейінде көрсетіледі.
Фармацевтикалық сапа жүйесі келісімшарт бойынша жұмыстардың және сатып алынатын шикізат пен материалдардың сапасын қамтамасыз ету үшін тиісті процестерді, ресурстарды және жауапкершілікті қамтуы тиіс.
Фармацевтикалық сапа жүйесінің моделін енгізу осы стандарттың талаптарын толықтыратын немесе жетілдіретін 3 негізгі мақсатқа қол жеткізуге әкелуі тиіс:
- өнімді өткізуге қол жеткізу (пациенттердің, медицина қызметкерлерінің, уәкілетті органдардың (белгіленген талаптарға сәйкестігін қоса алғанда), сондай-ақ ішкі және сыртқы тұтынушылардың қажеттіліктеріне сәйкес келетін сапа көрсеткіштері бар өнімді жеткізуді қамтамасыз ететін жүйені құру, енгізу және қолдау;
- бақыланатын жай-күйді орнату және қолдау (процестің тиімділігі мен өнім сапасын мониторингілеу және бақылаудың тиімді жүйелерін әзірлеу және пайдалану, осылайша процестердің жарамдылығы мен мүмкіндіктеріне кепілдік береді. Мониторинг және бақылау жүйелерін ұйымдастыру кезінде сапа үшін тәуекелдерді басқару пайдалы болуы мүмкін);
- үнемі жақсартуға ықпал ету (өнімдер мен процестердің сапасын жақсартудың тиісті әдістерін анықтау және енгізу, олардың тұрақсыздығын төмендету, инновациялық шешімдер қабылдау және фармацевтикалық сапа жүйесін жақсарту, осылайша сапаға қатысты қажеттіліктерді үнемі қанағаттандыруды қамтамасыз ету. Тұрақты жақсартуды талап ететін басым бағыттар анықталған кезде сапа үшін тәуекелдерді басқару пайдалы болуы мүмкін).
Фармацевтикалық сапа жүйесі мынадай элементтерді қамтуы тиіс: процестің тиімділігі мен өнім сапасының мониторингі, түзету және ескерту әрекеттері, өзгерістерді басқару және басшылық тарапынан тексерулер
Сапа жөніндегі нұсқаулық немесе фармацевтикалық сапа жүйесінің сипаттамасын, оның ішінде:
- сапа саласындағы саясатты;
- фармацевтикалық сапа жүйесін қолдану аясының сипаттамасы; фармацевтикалық сапа жүйесі шеңберіндегі процестерді, сондай-ақ олардың реттілігін, өзара байланысын және өзара тәуелділігін айқындау.
- Процесс карталары мен ағын графиктері оларды графикалық түрде сипаттауды жеңілдететін пайдалы құрал бола алады;
- фармацевтикалық сапа жүйесі шеңберіндегі нұсқаулықтың жауапкершілігін сипаттау.
27. Тиісті өндірістік практика стандарты (GMP) бойынша персоналға қойылатын талаптар
Дәрілік заттардың тиісті өндірісі қызметкерлерге байланысты. Кәсіпорында өндірушінің жауапкершілігіндегі салаға қарасты барлық міндеттерді шешетін білікті қызметкерлердің жеткілікті саны болады. Әрбір қызметкер жеке жауапкершілігінің құжатта бекітілгенін түсінуі тиіс. Сондықтан бүкіл қызметкерлер өз қызметіне қатысты қағидаттарды білуі тиіс, сондай-ақ гигиеналық талаптарды орындауға қатысты нұсқаулықты қоса алғанда, өз міндеттерімен сәйкес бастапқы және кейінгі оқытудан өтуі тиіс.
Өндірушіде қажетті біліктілігі мен практикалық жұмыс тәжірибесі бар қызметкерлердің жеткілікті саны болуы тиіс. Жоғарғы басшылық сапаны басқару жүйесін енгізу мен жолға қою және оның тиімділігін тұрақты арттыру үшін жеткілікті және тиісті ресурстарды (адами, қаржылық, материалдық, сондай-ақ үй-жайлар мен құрал-жабдықты) айқындап, қамтамасыз етеді. Кез келген қызметкердің міндеттері өнім сапасы үшін қауіптердің туындау мүмкіндігін болдырмайтын шамадан тыс болмауға тиіс.
Кәсіпорында ұйымдастыру құрылымының схемасы бар, онда өндіріс, сапаны бақылау басшылары және бұл қолданылатын жерде сапаны қамтамасыз ету бөлімшесінің басқару иерархиясында айқын белгіленген.
Басшы қызметкерлердің міндеттері және оларды орындауға арналған сәйкесті өкілеттіктері лауазымдық нұсқаулықтарда айқындалып жазылуы тиіс. Олардың міндеттері жеткілікті біліктілік деңгейіндегі тағайындалған орынбасарға берілуі мүмкін. Қызметкерлердің міндеттемелер шеңберінде тиісті өндірістік практика барлық жақтары қамтылады, алайда жауапкершілік саласын негізсіз көшіруге жол берілмейді.
Өндірушінің жоғарғы басшылығына сапа саласындағы мақсаттарға жету үшін сапаны басқарудың тиімді жүйесін қамтамасыз етуге, сондай-ақ рөлдерін, міндеттерін және өкілдіктерін айқындауға, қызметкерлерді хабардар етуге және бүкіл ұйым аясында жүзеге асыруға негізгі жауапкершілік жүктеледі. Жоғарғы басшылық сапамен байланысты компания қызметінің жалпы мүдделері мен бағыттары баяндалатын сапа саласындағы саясатты жолға қояды және сапаны басқару жүйесінің тұрақты қолданысы мен тиімділігін және басшылық тарапынан талдауға қатысу арқылы тиісті өндірістік практика сәйкестігін қамтамасыз етеді
Қызметкерлер гигиенасы-нұсқаулықтар қызметкерлердің денсаулық жағдайына, олардың жеке гигиенаны сақтауына және киім кию ережелеріне қойылатын талаптарды белгілеуге тиіс. Кәсіпорын басшылығы персоналдың жеке гигиена ережелерін орындауына және қажетті оқытуды ұйымдастыруға жауап береді. Жұмысқа қабылданған барлық адамдар медициналық тексеруден өтуі керек. Өндірістік қажеттілікке немесе денсаулық жағдайына байланысты жағдайларда қызметкерлер қайта медициналық тексеруден өтуі тиіс. Жұқпалы аурулары және денесінің ашық жерлерінде зақымдары бар адамдар дәрілік заттарды өндіруге жіберілмейді. Өндірістік үй-жайларға кіретін қызметкердің киімі осы үй-жайдың мақсатына сәйкес келуі тиіс. Өндірістік және қойма аймақтарында темекі шегуге, тамақ ішуге немесе ішуге, сағыз шайнауға, сондай-ақ тамақ өнімдерін, сусындарды, Темекі бұйымдары мен жеке дәрілік заттарды сақтауға тыйым салынады. Операторлардың ашық өніммен немесе өніммен жанасатын жабдықтың кез келген бөлшектерімен тікелей байланысуына жол берілмейді.
28. Тиісті өндірістік практика стандартына(GMP) сәйкес үй-жайлар мен жабдықтарға қойылатын талаптар
Үй-жайлар мен құрылғылар олар өткізілетін операцияларға сәйкес болатын сипатта орналастырылуы, жобалануы, салынуы, жабдықталуы және пайдаланылуы қажет. Олардың орналасуы мен құрылысы қате кету қаупін жоққа тән азайтып, айқаспалы контаминацияны, шаң-тозаңның немесе ластың жиналуын және өнім сапасы үшін жайсыз факторлардың кез келгенін болдырмау мақсатында тиімді тазалау және қызмет көрсету мүмкіндігін қамтамасыз ету керек.
Үй-жайлардағы өндіріс ортасында, өндірісті қорғау шаралары толығымен ескерілуі, материалдардың немесе өнімнің контаминацияланудан қорғалуы керек.
Жөндеу мен қызмет көрсетудің өнім сапасына ешқандай қауіп төндірмейтініне кепілдік беріліп, үй-жайлар сапалы техникалық қызметпен қамтылуы керек. Үй-жайлар толық жазбаша нұсқаулықтарға сәйкес жиналады, тиісті жерлері зарарсыздандырылады.
Жарықтандыру, температура, ылғалдылық және желдету оларды өндіру мен сақтау кезінде өзара сәйкес болуы керек және дәрілік препараттарға да, құрылғылардың тиісті қызмет атқаруына да теріс (тікелей немесе жанама) әсерін тигізбейді.
Үй-жайлар жәндіктер немесе жануарлардан барынша қорғалуы қамтамасыз етілетіндей сипатта жобаланады және жабдықталады.
Кіруге құқығы жоқ тұлғалардың үй-жайларға кіруіне жол бермеу шаралары жүргізілу керек. Өндіру, сақтау және сапаны бақылау аймақтарында оларда жұмыс істемейтін адамдардың жүріп-тұруына жол берілмейді.
Өндірістік үй-жайларды жобалау және пайдалану кезінде барлық дәрілік заттар үшін айқаспалы контаминацияның алдын алу қажет. Өндірістік аймақ жақсы жарықтандырылған, тиімді желдетілген болуы керек; оларда өңдеуден өткен өнімге, өткізілген операцияларға және өндіріс аймағына сәйкес ауа параметрлерін (температура және қажет жерлерінде ылғалдандырғыш пен сүзгілерді қоса алғанда) бақылау құралдары болады. Құбырлар, жарық беру аспаптары, желдеткіш қондырғылар және басқа да қызмет көрсету жүйелері олардың тазалануын қиындататын терең тұстары болмайтын сипатта жобаланып, орналастырылады.
Қойма аймақтары, сапаны бақылау аймақтары, қосалқы аймақтар (демалу және ас ішу бөлмелері) өндірістік аймақтардан бөлек орналасуы керек.
Өндірістік құрылғылардың құрылымы, құрастырылуы және техникалық қызмет көрсету тәртібі оның мақсатына сәйкес келуі қажет.
Құрылғыны жөндеу мен техникалық қызмет көрсету бойынша жүргізілетін жұмыстар өнім сапасына ешбір қауіп төндірмеуі тиіс.
Өндірістік құрылғының құрылымы оны оңай және мұқият тазалауға мүмкіндік береді. Тазалау толық жазылған жазбаша нұсқаулықтарға сәйкес жүргізіледі, құрылғы таза және құрғақ күйде сақталады. Жуып, тазалауға арналған мүлік ол контаминация көзі болмайтындай сипатта таңдалып, пайдаланылады.
Өндірістік құрылғы өнімге еш қауіп төндіре алмауы қажет. Өніммен байланыстағы өндірістік құрылғының бөліктері онымен реакцияға түспеуі, өнімнің сапасына ықпал етіп, қандай да бір қауіп төндірмейтіндей дәрежеде затты бөліп шығармауы немесе сіңірмеуі қажет. Бұзылған құрылғы, мүмкіндігінше, өндірістік аймақтардан және сапаны бақылау аймақтарынан шығарылады немесе оған істен шыққанын білдіретін нақты таңба қойылады.
29. Тиісті өндірістік практика (GMP) талап ететін құжаттама.
Тиісті өндірістік практиканың ең негізгі элементінің бірі құжаттама болып табылады. Құжаттама стандартқа сәйкес ДЗ өндіруге тікелей немесе жанама қатысатын барлық қызметтерді құру, басқару, бақылау және тіркеу сияқты маңызды қызметтер атқарады. Құжаттама әр түрлі форматта болуы мүмкін: қағаз, электронды немесе фотографиялық түрде. Тиісті өндірістік практика (GMP) талап ететін құжаттаманың 2 негізгі түрі бар: регламенттейтін – нұсқаулар (нұсқаулар, талаптар) және тіркеу – жазбалар (есептер).
Регламенттейтін құжаттардың (нұсқаулар, талаптар) ДЗ сапасын бағалау үшін негіз болып табылады. Оларға:
1. рәсімдер (стандартты операциялық рәсімдер)- белгілі бір операцияларды орындауға қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар;
2. хаттамалар-жеке операцияларды жүргізуге және тіркеуге қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар;
3. техникалық келісімдер-басқа ұйымдар (аутсорсинг) арқылы орындайтын жұмыстарға байланысты орындаушылар мен тапсырыс берушілер арасында жасалатын келісімдер.
4. өндірістік рецептуралар, технологиялық нұсқаулықтар, өлшеп-орау жөніндегі нұсқаулықтар, сынақ әдістемелері – барлық пайдаланылатын бастапқы шикізат, жабдықтар және компьютерлендірілген жүйелер (олар болған кезде) туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтитын құжаттар.
Тіркеу құжаттарының түрлері:
1. жазбалар- жазбалар-нұсқаулықтарға, мысалы, іс-шараларға, оқиғаларға, тергеулерге сәйкестігін дәлелдеу үшін әртүрлі әрекеттердің орындалуын тіркейтін құжаттар
2. есептер-нәтижелер, тұжырымдар мен ұсыныстармен бірге нақты тапсырмалардың, жобалардың немесе тергеп-тексерудің орындалғанын көрсететін құжаттар.
Өндірістік алаң дерекнамасы – дәрілік заттарды өндіруші жасайтын құжат. Осы құжаттың мақсаты – дәрілік препараттарды өндірушілерге өндірістік алаң дерекнамасын жасау жөнінде ұсынымдар беру болып табылады, ол GMP талаптарына сәйкестігі тұрғысынан өндірістік алаңға инспекциялау жүргізу және жоспарлау кезінде пайдалы болуы мүмкін. Қолданылу саласы: Осы тараудың ережелері өндірістік алаң дерекнамасын дайындау және оның мазмұнын қалыптастыру кезінде қолданылады.
Өндірістік алаң дерекнамасында мынадай ақпарат қамтылуға тиіс:
Өндіруші туралы жалпы ақпарат. Байланыс ақпараты: 2) заңды тұлғаның атауы және мекенжайы; 3)атауы және нақты мекенжайы. осы алаңда орналасқан өндірістік алаң, ғимараттар мен өндірістік учаскелер; 4) өнімнің ақаулығы және кері қайтарып алу жағдайында байланысатын, тәулік бойы жұмыс істейтін персоналдың телефон нөмірі; 5) өндірістік алаңның сәйкестендіру нөмірі, мысалы, GPS координаттары немесе географиялық орналасқан жерін анықтаудың басқа жүйесі (бар болса).
30. Тиісті өндірістік практика стандартына (GMP) сәйкес дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды өндіру ережелері мен талаптары.
Тиісті өндірістік практика ережелері (Good manufacturing practice, GMP) дәрілік заттарды өндіру және сапасын бақылау кезінде орындалуға жататын негізгі талаптар мен әдістер жиынтығы. GMP ережелерінің негізгі міндеті: барлық өндірістік кезеңдер мен операциялар, соның ішінде орындалатын операциялардың реттелуі, хаттамалық түрде жазылуы және тексерілуі керек.
Тиісті өндірістік практика стандартына (GMP) сәйкес дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды өндіру ережелері мен талаптары 6-тарау: Өндіріс бөлімінде көрсетілген. Технологиялық операциялар белгіленген рәсімдер бойынша жүргізілуі тиіс, сонымен қатар өндіріске арналған лицензияға және тіркеу дерекнамасына сәйкес келуі керек. Өндіру процессін тек білікті персонал жүргізуі тиіс. Барлық орындалатын процесстер, оның ішінде сынамаларды іріктеу, сақтау, таңбалау, өндіріске беру, технологиялық процесс, өлшеп-оралған және сату сияқты материалдармен және өнімдермен жүргізілетін барлық іс-әрекеттерді құжаттамаға сәйкес жүргізілуі қажет. Өндіріс кезінде қолданылатын материалдар тексерілуі және стандартқа сәйкес сапасы болуы қажет. Барлық ақаулар, бүліну факторлары жайлы сапаны бақылау бөлімшесіне баяундалып отырылуы тиіс. Келіп түскен материалдар мен өндірілген дайын өнім бөлек сақтау қағидаты бойынша немесе ұйымдастыру шаралары есебінен ұйымдастырылған карантинге дереу орналастырылуы және оларды пайдалануға немесе сатуға рұқсат алғанға дейін онда ұсталуы тиіс. Барлық материалдар мен өнімдерді олардың өндірушісі белгілеген тиісті жағдайларда, сериялар бойынша бөлуді және қойма қорларын пайдаланудың белгіленген кезектілігін қамтамасыз ететін белгілі бір тәртіппен сақтау керек. Материалдық баланс тексерілуі қажет. Бір үй-жайда әртүрлі өнімдермен бір мезгілде операциялар жүргізілмеуі керек. Операцияларды жүргізуге тек айқаспалы контаминация мен шатастырып алу қаупі жоқ жағдайда ғана рұқсат етіледі. Өнімдер, материалдар микробтық және контаминацияның басқа түрлерінен қорғалуы тиіс. Контейнерлерге, жабдықтарға немесе үй-жайларға бекітілген заттаңбалар анық, бір мәнді, сондай-ақ кәсіпорында белгіленген нысанға сәйкес болуы тиіс. Өндірістік үй-жайларға тек құқығы бар ғана персонал кіре алады. Нұсқаулықтар мен рәсімдерден ауытқуға жол берілмейді.
31. Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес дәрілік заттардың сапасын бақылау
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес дәрілік заттардың сапасын бақылау I-бөлім. Негізгі талаптар: 2-тарау. Фармацевтикалық сапа жүйесі. 4-параграф. Сапаны бақылау-да көрсетілген. Сапаны бақылау GMP негізгі бөліктерінің бірі. Параграфқа сәйкес: Сапаны бақылау өндіріс басталмас бұрын барлық материалдар мен тиісті сынақтардың тексеруден өткендігіне, ал дайын өнімдерден іріктелген сынамаларын тексеру арқылы кепілдік беруін қамтамасыз етеді. Сапаны бақылау өз кезегінде ұйымдастыру, құжаттау және шығарылымға рұқсат беру рәсімдерімен байланысты болып табылады.
Сапаны бақылауға қойылатын негізгі талаптар: 1) Өндірістікке қатысы бар барлық салалар оларға бекітілген әдістеме бойынша жүргізілуі тиіс. 2) Бекітілген әдістемелерге сәйкес өндірісте тағайындалған персонал бастапқы және буып-түю материалдарының, аралық, өлшеп-оралмаған және дайын өнімнің сынамаларын іріктеуді жүргізу; 3) сынақ әдістемелері валидациядан өтуі тиіс; 4) Сынамалар бойынша атқаратылатын операциялар бойынша құжат бойынша растайтын жазбалар құрастырылуы тиіс; 5) дайын өнім құрамындағы фармацевтикалық субстанция сапалық және сандық құрамы жағынан тұрақты, тиісті қаптамаға салынып, дұрыс таңбалануы тиіс; 6) материалдарды, аралық, өлшеп оралмаған және дайын өнімді бақылау және сынау нәтижелері бойынша ресімделген жазбалар спецификация талаптарымен ресми салыстырылды. 7) №16-қосымшаға сәйкес өнім сериясын мемлекеттік тіркеуден өтпейінше, ешбір серияны жарыққа шығармау қажет; 8) №19-қосымшаға сәйкес қажет болған жағдайда сынақ жүргізуге мүмкіндік беретін бастапқы және өлшеп-орау материалдары мен дайын өнімнің бақылау үлгілерінің жеткілікті санын сақтау қажет.
32. Басқа тұлғаға орындауға берілген қызмет (аутсорсинг) GMP
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес аутсорсинг қызметі I-бөлім. Негізгі талаптар: 8-тарау. Орындау үшін басқа тұлғаға берілетін қызмет (аутсорсинг) белгіленген. Басқа тұлғаға орындауға берілген қызмет (аутсорсинг) сапалы өнімді алу мақсатында орындалатын операциялардың тиісті түрде орындалуын, келісілуін, бақылануын қамтамасыз етеді.
Қызметті аутсорсингке беру жүзеге асырылатын келісім, сондай-ақ техникалық немесе басқа келісімдердің барлық ұсынылған өзгерістері ҚР заңнамасына және тиісті өнімдерге тіркеу құжаттарына сәйкес келуі керек.
Тараудың параграфтарына қысқаша анықтама: Тапсырыс беруші. Тапсырыс беруші қызметті бақылауды қамтамасыз ететін рәсімдердің болуын қамтамасыз ету керек. Қызметті орындаушыға жұмыстарды сәтті орындауға қатысты заңдылығына, жарамдылығына, құзыреттілігіне көз жеткізуі тиіс. Сапасыз өнімді өндірмеу мақсатында өндірісте кездесетін барлық ақаулар жайлы хабардар етуі қажет. Орындаушының қызметін бақылауы және тексеруі қажет. Қызметті орындаушы тапсырған жазбалар мен нәтижелерді тексеру және бағалау тапсырыс берушінің мойнында. Орындаушы. Тапсырыс берушінің тапсырған қызметтеріне сәйкес сапалы өнімді алу үшін персонал, үй-жайлар, жабдықтар, және т.б. болуы тиіс. Ұсынылған материалдардың, өнімдердің жарамдылығын тексеруі қажет. Тапсырыс беруші бөліскен ақпарат үшінші тарапқа жетпеуі тиіс. Орындаушы келісім шеңберінен тыс рұқсатсыз өзгерістер енгізбеуі керек, енгізген жағдайда оны тапсырыс берушімен келісуі қажет. Келісім. Тапсырыс беруші мен орындаушы арасында келісім жасалуға тиіс. Келісімде ақпаратты беру рәсімдері, техникалық аспектілері, орындалатын қызметке сәйкес жауапты тұлғаларды тағайындау т.б. аспектілері көрсетілуі тиіс. Аутсорсингке берілетін қызмет туралы барлық келісімдер заңнамаға, дәрілік препараттың тіркеу деректеріне сәйкес келуі және екі тараппен келісілуі тиіс. Келісімде үшінші тарап орындайтын жұмыстар құқығы көрсетіледі.
33. Шағымдар, сапа ақаулары және өнімді кері қайтарып алу GMP
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес шағымдар, сапа ақаулары және өнімді кері қайтарып алу I-бөлім. Негізгі талаптар: 9 – тарауында белгіленген. Адамдардың денсаулығын сақтау мақсатында шағымдарды, анықталған сапа ақауларын болдырмау үшін оларды тіркеу, бағалау, тексеру, оларды қайта қарау жүргізілуі тиіс. Сонымен қатар, сапасыз өнімдерді тарату желісінен тиімді қайтарып алу немесе алып тастау бойынша тиісті рәсімдер болуы керек. Барлық мүдделі органдар ДЗ немесе зерттелетін ДЗ сапасының ақауы расталған кезде уақтылы өкілетті органдарды хабардар ету керек. Орындау үшін басқа тұлғаға берілетін қызмет (аутсорсинг) жағдайында келісімде шағымдар, сапа ақаулары және өнімді кері қайтарып алу аспектілері қамтылуы тиіс. Шағымдар мен сапа ақауларын тексеруді басқару және пікірлерді қоса алғанда, кез келген ықтимал тәуекелді басқару үшін қабылдануы тиіс шараларға қатысты шешімдер қабылдау үшін тиісінше оқытылған және тәжірибелі персонал жауапты болуы тиіс. Егер сапа ақауы бір серияда анықталса немесе күдіктенсе, басқа серияларды тексеруге назар аударады. Сапа ақауларын тексеру кезінде ақаулардың ауырлығын, білдіретін тәуекел деңгейін көрсетіледі. Сапа ақауларын тексеру барысында негізгі себептерді талдау бойынша тиісті жұмыс деңгейі қолданылады. Егер сапа ақауының нақты себебін анықтау мүмкін болмаған жағдайда, ең ықтимал себептерді сәйкестендіруге және оны өңдеуге назар аударады. Сапа ақаулықтарына қатысты
CAPA қолданылуы тиіс. Сапа ақаулары, шағымдар үнемі қарастырылуы тиіс. Өнімді кері қайтарып алу процесі жедел және кез-келген уақытта бастау мүмкіндігі болуы тиіс. Кері қайтарып алу процесінің барысы жеткізілген және қайтарылған өнім (өнім сериясы) саны арасындағы балансты қамтитын түпкілікті есепті аяқтау және шығару сәтіне дейін тіркелуі тиіс. Кері қайтарып алу жөніндегі кез келген қызметті жүзеге асыру немесе тәуекелді азайту жөніндегі кез келген басқа да іс-қимылдарды жүзеге асыру мақсатында қажеттілігіне қарай жүйелі түрде қайта қаралатын және жаңартылатын жазбаша рәсімдер белгіленеді.
34. Тиісті өндірістік практика стандартына сәйкес дәрілік заттарды өндіру үшін фармацевтикалық кәсіпорынның самоинспекциясы
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес дәрілік заттарды өндіру үшін фармацевтикалық кәсіпорынның өзін-өзі инспекциялау I-бөлім. Негізгі талаптар: 10 – тарауында белгіленген. Өзін-өзі инспекциялаудың мақсаты фармацевтикалық кәсіпорынның GMP талаптарын орындалуын тексеріп, қажет болған жағдайда түзету шараларын ұсыну мақсатында жүргізілуі қажет. Іс-шараны кәсіпорын арнайы тағайындаған дербес және білікті персонал жүргзуі керек. Қажет болған жағдайда үшінші тарап сарапшылары тәуелсіз аудит жүргізе алады. Өзін-өзі инспекциялау құжатпен рәсімделуі тиіс. Құжат мазмұнында тексеру барысында жасалған барлық бақылауларды және қолданылатын жерде түзету әрекеттері бойынша ұсыныстарды қамтуы тиіс.
Өзін-өзі инспекциялаудың тапсырыс берушісі, әдетте, фармацевтикалық кәсіпорынның басшылығы немесе сапаны қамтамасыз ету бөлімі болып табылады. Ол үшін кәсіпорынның нормативтік құжатында (СОР) жоспардың, сұрақнаманың және қорытынды есептің мазмұнын бөлген жөн. Қорытынды кеңесті өткізу, тексерілетін бөлімшенің есебі мен жауабын әзірлеу тәсілін СОР-да, оның ішінде мерзімдері бойынша ұсыныммен рәсімдеу ұсынылады. Қорытындылай келетін болсам, өзін-өзі инспекциялау белгіленген тәртіптен сәл ауытқуларды уақтылы анықтауға және сыни ауытқулардың, әсіресе GMP стандартына сәйкессіздіктердің дамуына жол бермеуге мүмкіндік береді.
35. БФС өндірісне қойылатын талаптар
Белсенді фармацевтикалық субстанция, БФС: дәрілік препарат өндірісінде пайдалануға арналған және осындай пайдалану кезінде оның белсенді ингредиентіне (әсер етуші затқа) айналатын зат немесе заттар қоспасы. Мұндай заттар фармакологиялық немесе басқа тікелей әсерге ие; ауруларды емдеуге, диагностикалауға немесе алдын-алуға, ағзаның құрылымына немесе физиологиялық функцияларына әсер ететін белгілерді күтуге, өңдеуге және жеңілдетуге арналған. GMP стандартында ІІ бөлім бастапқы материалдар ретінде пайдаланылатын активті фармацевтикалық субстанцияларды өндіру кезінде қолданылатын қағидаттарды қамтиды. Дәрілік заттарды өндірушілер немесе тіркеу куәліктері бар заңды тұлғалар стандартқа сәйкес өндірілген белсенді фармацевтикалық субстанцияларды ғана өндірісте пайдаланады. Мақсаты: стандарт қағидаларына сәйкес БФС өндірісіне қатысты барлық нұсқауларды білдіреді. Өндіріс ретінде БФС-ға қатысты келесі операциялар: материалдарды қабылдауды, өндіруді, буып-түюді, қайта буып-түюді, таңбалауды, қайта таңбалауды, сапаны бақылауды, шығаруға, сақтауға және өткізуге рұқсат беруді, сондай-ақ тиісті бақылау шараларын қамтылады. Стандартқа сәйкес қолдану аясына келетін болсақ, медициналық өнімдер үшін пайдаланылатын БФС өндірісіне қойылатын талаптарды белгілейді. Өлшеп оралмаған ДЗ, жаңадан алынған донорлық қан мен плазмаға бөлім қолданылмайды. БФС өндіруге арналған бастапқы, аралық, көмектесуші материалдар өзінің тұрақтылығын сақтауы тиіс. Сапа үшін өндірісте жұмыс істейтін персонал жауапты және орындалатын операциялар құжатпен рәсімделуі тиіс. Айқындалған ауытқулар кезінде, құжаттарға өзгерістер енгізіліп отыруы тиіс. Сапаны басқару мақсатына қол жеткізу үшін құрамында тиісті өндірістік практикасы, сапаны бақылау және сапа үшін тәуекелдерді басқаруы бар жан-жақты әзірленген және сапа жүйесі дұрыс жұмыс істейтін жүйе енгізілуі тиіс. Сапа үшін тәуекелдерді басқару БФС өндірісінде оның сапасы үшін бағалау, бақылау, ақпаратты беру, тәуекелдерді шолудың жүйелі процесі болып табылады. Сапа бөлімі сапаға қатысты барлық мәселелерді шешуге қатысуы тиіс. Оның ішінде құжатпен рәсімдеу процестері, сапаны қадағалау, т.б. жатады. Өндірістік қызмет бойынша міндеттер алдын-ала жауапты тұлғаларға бөлініп, жазбаша түрде ұсынылуы қажет. БФС өндірісінің осы Стандарттың талаптарына сәйкестігін растау үшін бекітілген кестеге сәйкес ішкі аудиттерді бекітілген кестеге сәйкес тұрақты жүргізу қажет. Процестің дұрыстығына шолу мақсатында жыл сайын өнім сапасына шолу жүргізілуі қажет. Аралық өнім мен БФС өндірісіне қатысатын персоналдың қызметтері алдын-ала белгіленіп, жазбаша түрде көрсетілуі тиіс. Сонымен қатар, персонал білікті дәреже оқытылуы, гигиена аспектілері сақтаулы қажет. Өнімнің сапасына әсер етуі мүмкін барлық инженерлік жүйелер квалификациядан өту тиіс. Ғимараттар, үй-жайлар, жабдықтар сапалы БФС мен аралық өнім өндірісі үшін тиісті талаптарға сәйкес болуы қажет. Материалдармен жұмыс істеуді және оларды сақтауды олардың ыдырауын, ластануын және айқаспалы ластануын болдырмайтындай етіп жүзеге асыру қажет. Қорыта келгенде, GMP стандартының 2 бөліміне сәйкес жауапты тұлғалар БФС өндірісіне қойылатын барлық талаптарды белгілейді және талаптардың орындалуын бағалайды, қадағалайды.
36. Тиісті дәріхана практикасының негізгі қағидалары мен ережелері (GPP)
«Тиісті фармацевтикалық практикаларды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2021 жылғы 4 ақпандағы № ҚР ДСМ-15 бұйрығының 5 қосымшасы GPP талаптарын қадағалайды.
Тиісті дәріханалық практика стандарты (GPP) Қазақстан Республикасының халқына фармацевтика қызметкерлері көрсететін фармацевтикалық қызметтердің тиісті сапасын қамтамасыз ету мақсатында әзірленді, Тиісті дәріханалық практикаға және сапаны басқару жүйесін ұйымдастыруға қойылатын талаптарды белгілейді. Стандарт дәрілік заттарды бөлшек саудада өткізуді жүзеге асыратын ұйымдарға қолданылады. Дәріхана ұйымдары дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды бөлшек саудада өткізуге, дәрілік препараттарды дайындауға байланысты фармацевтикалық қызметті лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес келеді. GPP негізгі бөлімдері: 1. Денсаулықты сақтау, ауру қаупін болдырмау (халық). 2. Дәрі-дәрмектерді және емдеу процесіне қатысы бар басқа да тауарларды босатуға және пайдалануға байланысты қызмет (пациент). 3. Өзін-өзі емдеуге қатысты іс-шаралар, оның ішінде ұсыныстар және тиісті жағдайларда өзін-өзі емдеуге болатын белгілерді емдеу үшін дәрі-дәрмектер беру (пациент). 4. Дәрі-дәрмектерді тағайындауға және қолдануға байланысты қызмет (медициналық персонал). GPP негізгі принциптері: ➔ Фармацевттер және сәйкесінше фармацевтикалық көмек пациентке қол жетімді болуы керек; ➔ Фармацевт денсаулығына байланысты пациенттердің проблемаларын анықтауға және басқаруға қатысады; ➔ Фармацевт салауатты өмір салты мен денсаулықты құндылық ретінде насихаттауға қатысады; ➔ Фармацевт дәрілік заттардың сапасын қамтамасыз етуге қатысады; ➔ Фармацевт дәрі-дәрмектер әкелуі мүмкін денсаулыққа зиянды болдырмауы керек; ➔ Фармацевт денсаулық сақтаудың шектеулі ресурстарын оңтайлы пайдалануға ықпал етеді.
37. Тиісті дистрибьюторлық практиканың негізгі қағидалары мен ережелері(GDP)
Тиісті дистрибьюторлық практика (GDP) бұл дәрілік заттармен көтерме сауданы жүзеге асыратын кәсіпорындар үшін сапаны қамтамасыз ету (менеджмент) жүйесі. GDP стандарты дәрілік заттарды көтерме саудада өткізу процесін ұйымдастырудың бірыңғай тәсілін белгілейді және өндірушіден бастап бөлшек сауда желісі мен медициналық мекемелерге дейінгі барлық жолда олардың сапасын қамтамасыз етуге бағытталған. Тиісті дистрибьюторлық практика стандарты (GDP)–сапаны қамтамасыз ету жүйесінің бір бөлігі болып табылады және дәрілік заттардың дистрибьюциялауға қатысты қағидаларын белгілейді. Осы Стандарт дәрілік заттар дистрибьюциясына қойылатын бірыңғай талаптарды айқындайды және ведомстволық саласы мен меншік түріне қарамастан дәрілік заттарды өндіруші ұйымдарды және дәрілік заттар дистрибьюторларына қолданылады. Осы Стандарт талаптарын орындау жеткізу тізбегінің бақылануын қамтамасыз етеді және дәрілік заттардың сапасы мен тұтастығын сақтауға мүмкіндік береді. Тиісті дистрибьюторлық практиканың мақсаты- жеткізудің барлық тізбегіндегі дәрілік заттар сапасын, қауіпсіздігі мен тиімділігін қамтамасыз етуге қажетті сақтау, тасымалдау және таратудың тиісті талаптарын қадағалауға, сондай-ақ жеткізу тізбегіне жалған дәрілік заттардың кіру қаупін болдырмауға бағытталған. GDP талаптары: 1. Негізгі ережелер 2. Персонал 3. Құжаттама 4. Үй - жайлар мен жабдықтар (алу, сақтау) 5. Тұтынушыларға жеткізу 6. Қайтару 7. Өзін-өзі инспекциялау Дәрілік заттарды дистрибьюциялау процесі Дистрибьютордың барлық әрекеттері дәрілік заттардың сәйкестілігін жоғалтпай және қаптамасында көрсетілген талаптардың қадағалануымен жүзеге асырылады. Дистрибьютор тарату тізбегіне жалған дәрілік заттардың еніп кету қаупін жоққа шығару үшін қажетті шаралар қабылдайды. Дистрибьюциялауға мына дәрілік заттар жатады: а) Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес тіркелген; ә) Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес тіркелмеген және (немесе) кіргізілетін (кіргізілмейтін). Басқа мемлекеттен дәрілік заттар сатып алатын дистрибьютор тіркеу куәлігі (сауда лицензиясы) ұстаушысынан (иесінен) басқа өзінің тіркеу куәлігі ұстаушысын (иесін) хабардар етуге міндетті. Дәрілік заттарды дистрибьюциялау процесі 1. Жеткізушілерді бағалау 2. Тапсырыс берушілерді (алушыларды) бағалау 3. Дәрілік заттарды қабылдап алу 4. Сақтау 5. Жою 6. Жөнелтуге даярлық 7. Жеткізу 8. Экспорттау
38. Дәрілік заттың және медициналық мақсаттағы бұйымның тіркеу дерекнамасы.
Тіркеу деректемесі – бұл дәрілік зат туралы барлық ақпаратты қамтитын құжаттар жиынтығы. Тіркеу құжаты алты бөліктен тұрады: 1. Басқару құжаттары Өтініштер, сенімхаттар, өндіру лицензиясы, CPP (шетелдік өндірушілер үшін), дәрілік компоненттердің тізімі, қолдану жөніндегі нұсқаулық, баға ұсынысы және т.б. 2. Фармацевтикалық қасиеттерге сипаттама Дәрілік заттың құрамы мен сипаттамасы, әсер етуші затқа сертификаттар, қосалқы заттар, негізгі әсер етуші заттардың құрамы, физика-химиялық, биологиялық, микробиологиялық қасиеттері. 3. Дәрілік заттың өндірісі туралы мәліметтер Өндіріс процесінің диаграммасы, өндіріс сатылары мен аралық өнімдерді бақылау, процестің валидациясы немесе квалификациясы. 4. Дәрілік заттың сапасын бақылау деректері Дәрілік заттардың сапасын бақылау әдістері, аналитикалық процедуралар, аналитикалық процедуралардың валидациясы, сериялық талдау, тұрақтылықты зерттеу нәтижелері. 5. Дәрілік препараттың клиникаға дейінгі зерттеулері 6. Дәрілік препараттың клиникалық сынақтарының нәтижелері туралы ақпарат Құжаттар топтамасы уәкілетті сараптама ұйымына келесі нысанда ұсынылуы тиіс: Құжаттар мен деректер топтамасы дәрілік заттың саудалық атауы, ЖСН, дәрілік нысаны, дозасы, омыртқа және мұқабада өтініш берушінің ұйымы көрсетіле отырып, екі данада папкаларда ұсынылады; Досьенің барлық беттеріне өтініш беруші ұйымның уәкілетті өкілінің қолы қойылуы тиіс, ресми құжаттардың нотариалды куәландырылған көшірмелері, НД/ФСП жобасының 3 данасы, нұсқаулық жобасының 3 данасы, қаптама макеттерінің жобасының 3 данасы болуы керек; стильде көрсетеді. Бұл парақта басқа жазулар мен ескертулерге жол берілмейді! Барлық бөлімдер құжаттамада болуы керек. Егер қандай да бір бөлім бойынша ақпаратты беру мүмкін болмаса, бұл бөлімде ақпаратты жібермеу үшін негіздеме беру қажет. Сапаны, тиімділікті және қауіпсіздікті сараптауды көздейтін өзгерістерді енгізу үшін дерекнамада тек өзара байланысты өзгерістер ғана жариялануы мүмкін. Анау. егер бір өзгеріс сөзсіз екіншісіне әкеп соқтырса және бұл өзгерістерді бөлек енгізу мүмкін болмаса, онда мұндай өзгерістер өзара байланысты (мысалы, көмекші заттардың құрамының өзгеруі дәрілік заттың жарамдылық мерзімінің қысқаруына әкеп соғады). Электронды нұсқасын ұсыну міндетті. Іс құжаттарының электрондық нұсқасында құжаттарды сканерленген қолтаңбасыз беруге рұқсат етіледі.
39 Тиісті зертханалық практикаға сәйкес (GLP) жабдықтар мен үй-жайларға қойылатын талаптар
Тиісті зертханалық практика cтандарты бұл дәрілік заттардың және дәрілік препараттардың құрамындағы заттардың қауіпсіздігі бойынша клиникаға дейінгізерттеулерде қолданылады. Зерттеудің мақсаты олардың қасиеттері және адамның денсаулығына және қоршаған ортаға қауіпсіздігі туралы деректер алу болып табылады. Стандарттың мақсаты – зерттеу нәтижелерінің сапасын қамтамасыз етуге жәрдемдесу. Клиникаға дейінгі зерттеулер жүргізуге арналған үй-жайлар жүргізілетін зерттеулердің сапалы орындалуын қамтамасыз ету мақсатында жобаланады, салынады және пайдалануға беріледі. Сынақ зертханасының құрылымының әрбір зерттеуді тиісінше жүргізу үшін түрлі қызмет түрлерін бөлудің талапқа сай дәрежесін қамтамасыз етуге мүмкіндігі бар.
Үй-жайларға қойылатын талаптар :
1) сынақ зертханасының тест-жүйелерді оқшауландыру үшін жеткілікті үй-жайлары мен аумақтары болуы тиіс, онда биологиялық қауіптілігі белгілі немесе күдікті заттар немесе микроорганизмдер қатыстырылған;
2) тест-жүйелердің зақымдалуының қолайсыз деңгейін болдырмау үшін ауруларды диагностикалауға, зерттеуге және бақылауға сәйкес келетін үй-жайлары мен аумақтары болады;
3) жұқтырудан, ластанудан немесе зақымдалудан тиісті қорғанысты қамтамасыз ететін зерттеуде пайдаланылатын шикізат пен жабдықты сақтайтын жеке үй-жайлары немесе аумақтары болады.
Зерттелетін заттарға және салыстыру үлгілеріне зерттеу жүргізуге арналған үй-жайлар:
1) ластануды немесе араласып кетуді болдырмас үшін зерттелетін заттарды және салыстыру үлгілерін сақтау және алу үшін жеке үйжайлар мен аумақтар бар;
2) сыналатын заттарды сақтайтын үй-жайлар немесе аумақтар құрамының, концентрациясының сақталуын, тазалықты, тұрақтылықты және қауіпті заттарды қауіпсіз сақтауды қамтамасыз ететін сынақ жүйелері орналастырылатын бөлмелер немесе аумақтардан бөлек орналасқан.
Мұрағаттауға арналған үй-жайлар зерттеу хаттамаларын, жоспарын, бағдарламасын, бастапқы деректерді, қорытынды есептерді, сыналатын заттардың сынамалары мен үлгілерін қауіпсіз сақтауды қамтамасыз ету үшін жабдықталған. Мұрағаттың орналасуы және жұмыс режимі оның ішіндегісін бүлінуден қорғаумен қамтамасыз етеді.
Қалдықтарды алыстату және жою зерттеудің жүргізілуіне қауіп төндірмейтіндей және олардың нәтижелері бұрмаланбайтындай жағдайда орындалады. Бұл үшін қалдықтарды жинауға, сақтауға және шығаруға тиісті жағдай жасау қажет, сондай-ақ олардың белсенділігін жою және кейінгі тасымалдану шараларын қамтамасыз ету қажет.
Жабдықтарға қойылатын талаптар:
- Зерттеуге қатысы бар, мәліметтерді жинау және сақтау, қоршаған орта факторларын бақылау үшін пайдаланылатын компьютерлендірілген жүйелерді қоса жабдықтар жүргізілетін зерттеу түрлеріне сәйкес келетін ерекшеліктерді, мақсаты мен тағайындалуын ескере отырып, орналастырылады.
- Зерттеуде пайдаланылатын жабдыққа бекітілген СОР сәйкес мезгіл-мезгіл техникалық қызмет көрсетіледі, калибрленеді, тазартылады.
- Зерттеуде пайдаланылатын жабдықтар мен материалдардың сынақ жүйелеріне кері әсерін тигізбеуі ескеріледі.
- Химиялық заттар, реактивтер мен ерітінділер құрамы (тиісті концентрация жағдайында), жарамдылық мерзімі және сақтау ерекшеліктері туралы нұсқаулары көрсетіле отырып, таңбаланады. Алу көзі туралы, дайындалған күні және тұрақтылығы туралы ақпарат бар.
40. Тиісті клиникалық практика стандарты бойынша клиникалық зерттеулерді жүргізу кезеңдері (GСP)
GCP (Good Clinical Practice) стандарты – адамның субъект ретінде қатысуын көздейтін зерттеулерді жобалау, жүргізу, құжаттау және есеп беру ережелерін сипаттайтын ғылыми зерттеулердің этикасы мен сапасының халықаралық стандарты. Клиникалық сынақтарды жүргізу кезінде бүкіл әлем бойынша зерттеушілер GCP (Good Clinical Practice) негізгі ережелерін басшылыққа алады. Бұл зерттеулердің ғылыми құндылығын, олардың этикалық қолайлылығын және зерттеулердің толық құжаттамасын қамтамасыз ететін жүргізуді жоспарлайды. Клиникалық зерттеулердің фазалары Жаңа препараттың клиникалық сынақтары дәрілік препаратты медициналық қолдануға рұқсат етілгенге дейін фазалар деп аталатын бірнеше кезеңдермен жүзеге асырылады: I кезеңдегі клиникалық сынақтар, II фазалық клиникалық сынақтар, III кезеңдегі клиникалық сынақтар. Дәрілік затты лицензиялаудан (тіркеуден) кейін постмаркетингтік деп аталатын клиникалық сынақтар (IV фаза) жүргізіледі. I кезең клиникалық сынақтар (клиникалық және фармакологиялық, биомедициналық сынақтар) Алдын ала бағалаумен жаңа препараттың (белсенді ингредиент) адамдағы алғашқы сынақтары. Әдетте шағын топта (100 сау еріктіге дейін). Сонымен бірге олар оқиды: - препараттың бір реттік дозасына төзімділік - фармакокинетикалық параметрлер - фармакодинамикалық әсерлер 1 фазаның мақсаты Мақсаты: дәрілік заттың қауіпсіздігі мен төзімділігі туралы алдын ала мәліметтерді алу, дәрілік заттардың адамдағы фармакодинамикалық және фармакокинетикалық қасиеттерінің біріншілік сипаттамаларын құрастыру, кейде адамдарға жүргізілген сынақтардағы тиімділіктің бастапқы көрсеткіштерін анықтау. Сынақтардың I фазасының ерте кезеңдерінде: препараттың бастапқы дозасы, жиілігі мен енгізу жолы әдетте клиникаға дейінгі зерттеулерде (зертханалық жануарларда) белгіленеді. Дегенмен, адамдар мен жануарлардың фармакокинетикасы мен фармакодинамикасындағы айырмашылықтарға байланысты мұндай дозаларды түзету қажет болуы мүмкін. II кезеңдегі клиникалық сынақтар Бұл кезең белсенді ингредиент емдеуге (диагностикаға және/немесе алдын алуға) арналған ауруы (немесе жағдайы) бар субъектілердің көбірек санын қосуды талап етеді. Мақсаты: - пациенттердің белгілі бір тобында препараттың клиникалық тиімділігін дәлелдеу - белсенді ингредиенттің қысқа мерзімді қауіпсіздігін бағалау - препараттың емдік дозасының деңгейін анықтау - дозалау схемалары Кейде II фазалық клиникалық зерттеулер IIa және IIb фазаларына бөлінеді. III кезеңдегі клиникалық сынақтар Егер препарат II фазада тиімді және қауіпсіз деп табылса, ол III фазада зерттеледі. III фазалық клиникалық сынақтар медициналық қолдану үшін мақұлданған жағдайда қолданылатын жағдайға ұқсас жағдайларда препараттың қауіпсіздігі мен тиімділігін анықтауға арналған мұқият бақыланатын зерттеулер болып табылады. Мақсаттар: белсенді ингредиенттің дәрілік формалары үшін қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді қауіпсіздік/тиімділік арақатынасын анықтау оның жалпы және салыстырмалы емдік мәнін анықтау дәрілік заттардың спецификалық сипаттамалары жиі кездесетін жағымсыз реакциялардың профилі мен түрлерін зерттеу Бұл фазада белгілі бір зерттеудің мақсаттарына байланысты плацебо, эталондық препарат немесе стандартты еммен бақыланатын зерттеулер жүргізіледі. Сынақтар жабық немесе ашық болуы мүмкін. Олар әртүрлі дизайнда жүзеге асырылуы мүмкін IV кезеңдегі клиникалық сынақтар Олар препарат белгілі бір көрсеткіштер бойынша тіркелгеннен кейін және бөлшек сауда желісі арқылы қол жетімді болғаннан кейін жүзеге асырылады. Бұл пост-маркетингтік сынақтар қатысушылардың өте көп санына өткізіледі және есірткіні қабылдаудың жаңа режимдерін анықтау, жаңа жанама әсерлерді анықтау және т.б. үшін қолданылады, препараттың қауіпсіздігі мен тиімділігі туралы толығырақ ақпарат береді IV кезеңді зерттеу келесі мақсаттарда қолданылуы мүмкін: a) дәрілік препараттың дозалау режимін жақсарту b) дәрілік терапияның әртүрлі кезеңдері c) тамақпен немесе басқа препараттармен өзара әрекеттесу d) басқа стандартты емдеу әдістерімен салыстырмалы талдау e) препаратты басқа жас топтарында немесе басқа санаттағы науқастарда қолдану f) препараттың ұзақ мерзімді әсерінің өмір сүруге әсері (өлім-жітімнің төмендеуі немесе жоғарылауы) g) әртүрлі топтағы науқастарда ұзақ уақыт қолданудың нәтижелері
КОК
- Сапаны бақылау бөлімі (СББ). Міндеттері мен функциялары, СББ-не қойылатын талаптар.
Дайын өнімді бағалау өндіріс жағдайларын, өндіріс үдерісіндегі сынақтар нәтижелерін, өндірістік құжаттамаға шолуды (қаптау құжаттамасын қоса), дайын өнім спецификацияларына сәйкестікті және түпкілікті қаптаманы тексеруді қоса, өзіне қатысы бар факторлардың бәрін қамтиды.
Сапаны бақылау бөлімшесінің қызметкерлеріне сынамаларды іріктеуден және (қажет болса) тиісті тексеруден өткізу үшін өндіріс аймақтарына кіруге рұқсат етіледі.
Сапаны бақылау бөлімшесі басшысының негізгі міндеттері Сапаны бақылау бөлімшесінің әзірлеу, валидациялау және сапаны бақылауға қатысты барлық рәсімдердің орындалуын қамтамасыз ету, тиісті жағдайларда материалдар мен өнім үлгілерінің бақылау және (немесе) мұрағаттық үлгілерін қадағалау, материалдары мен өнімі бар қаптамалардың дұрыс таңбалануын қамтамасыз ету, өнім тұрақтылығына мониторинг жасау, өнім сапасына қатысты шағымдарды тексеруге қатысу сияқты міндеттері болады. Осы операциялардың бәрі құжатталған рәсімдерге сәйкес орындалады және, қажет болса, оның нәтижелері құжат жүзінде ресімделеді.
2. ICH Q10 сәйкес фармацевтикалық сапа жүйесі. Кәсіпорында ФСЖ енгізу кезеңдері.
ICH Q10 стандарттау жөніндегі халықаралық ұйымның (ИСО) сапа тұжырымдамаларына, GMP нұсқаулықтарына (дәрілік заттарды өндіру қағидалары) негізделген және ICH Q8 "фармацевтикалық өнімді әзірлеу" және ICH Q9 "тәуекелдерді талдау" нұсқаулықтарымен толықтырылатын тиімді фармацевтикалық сапа жүйесінің жан-жақты моделінің сипаттамасын қамтиды.
ICH Q10 міндеті - бұл талаптарды жинақтау және біріктіру, сондай -ақ осындай жүйені құру бойынша қосымша ұсыныстар беру.
ICH Q10 негізгі элементтері:
- Процестің тұрақтылығын бақылау және өнім сапасын бақылау жағдайы; жақсарту үшін аймақтарды анықтау
- САРА (және тиімділікті бағалау)
- Өзгерістерді басқару
- Кәсіпорын басшылығы тарапынан қадағалау және бақылау
Фармацевтикалық сапа жүйесі - бұл дәрілік заттардың сапасына сәйкестігін қамтамасыз етуге бағытталған белгілі бір шара. Бұл ережелер препараттың өмірлік циклінің барлық кезеңдеріне қолданылады. Мысалы: өнеркәсіптік өндіріс, клиникалық зерттеулерге арналған дәрі-дәрмектер өндірісі.
Фармацевтикалық сапа жүйесі туралы жеке құжат бар - бұл ICH Q10. Бұл құжатта фармацевтикалық сапа жүйесі дегеніміз - өндірістік тәжірибе мен сапа тәуекелін басқаруды қамтитын жүйе. Ол құжатталған, тиімділігі бақыланады. Фармацевтикалық сапа жүйесінің элементтері білікті мамандармен қамтамасыз етілуі керек. Олар жабдықтармен, үй-жайлармен және техникалық құралдармен қамтамасыз етілуі керек.Тәуекелдерді басқарудың тиісті принциптері фармацевтикалық сапа жүйесінің құрылымына қолайлы құралдарды қолдана отырып енгізілген.
Фармацевтикалық сапа жүйесінің негізгі мақсаты:
1. өмірлік циклдің барлық кезеңдерінде қолданылатын дәрілік затты және оны өндіруді білу 2. Осы ережелердің барлығын ескере отырып, дәрілік заттар әзірленеді және зерттеледі 3. препарат әзірлеу және жоспарлау арқылы шығарылады
4. қызметкерлердің нақты белгіленген лауазымдары мен міндеттері
5. Қаптама материалдары мен шикізаттың сенімді жеткізушілері анықталды
6. өндіріс процесінде бақылау жүзеге асырылады, сонымен қатар валидация жүзеге асырылады Менеджмент тиімді фармацевтикалық сапа жүйесі үшін жауап береді. Яғни, лауазымдар мен міндеттер, сондай-ақ жауапкершіліктер өндіріс қызметкерлеріне нақты жеткізілуі керек. Фармацевтикалық сапа жүйесі құжатталған болуы керек. Сондай-ақ, фармацевтикалық сапа жүйесінің жұмысына қажетті шолулар жүргізу қажет.
Кәсіпорында ФСЖ енгізу кезеңдері:
1. Барлық қызметкерлерді Сапа менеджментінің негіздеріне оқыту
2. ISO 9001/GxP сәйкес барлық қызметті жеке өзара байланысты процестерге бөлу
3. Процестерді бағалау параметрлері мен критерийлерін әзірлеу.
4. Барлық әзірленген модельді тәжірибеге енгізу.
5. Ішкі аудиттерді кең және жүйелі жүргізу, сәйкессіздіктерді анықтау және олардың туындау себептерін жою үшін түзету және алдын алу іс-әрекеттерін әзірлеу.
6. Басшылық тарапынан ФСЖ тұрақты талдауы.
7. Қызметкерлермен және тұтынушылармен кері байланыс рәсімдерін тұрақты практикаға енгізу.
8. Барлық жерде түзету және алдын алу іс-әрекеттерін орындау
3. Дәрілік препараттарды фармацевтикалық әзірлеудің негізгі кезеңдерін атаңыз және сипаттаңыз.
Фармацевтикалық әзірлеу - бұл дәрілік препарат құрамын осы дәрілік нысанда ғылыми негіздеуге, өндірістік процесс пен оны бақылауға, буып-түю материалдарын таңдауға, сондай-ақ физика-химиялық, биологиялық және микробиологиялық қасиеттерін зерделеуге бағытталған кешенді эксперименттік зерттеулер; бұл зерттеулерді өнімнің өмірлік циклі ішінде сапалы препарат жасау, оны тіркеу және сериялық өндіріс кезінде сапаны қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырған жөн.
Фармацевтикалық әзірлеудің мақсаты - белгілі бір функционалды сипаттамалары бар өнімді үнемі шығару үшін тиісті сападағы препаратты жасау және оны өндіру процесін негіздеу. Жаңа дәрілік заттарды фармацевтикалық әзірлеу жаңа фармакологиялық белсенді заттарды іздеуді, олардың дәрілік қасиеттерін кейіннен зерттеуді, сондай-ақ клиникаға дейінгі зерттеулерді қамтиды.
ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ӘЗІРЛЕУДІҢ КЕЗЕҢДЕРІ:
1-кезең: Жоба алдындағы зерттеу (Preformulation studies).
Фармацевтикалық дамуының бірінші кезеңі дайын өнімнің сапасына әсер ететін бастапқы материалдардың критикалық сипаттамаларын анықтау үшін жеке белсенді заттар мен қосалқы заттардың физикалық-химиялық қасиеттерін зерттеуге бағытталған.
2-кезең: Таңдалған дәрілік форманы өндіру технологиясын және рецептураны әзірлеу.
Екінші кезеңде субстанция мен қосалқы заттардың үйлесімділігі, аралық өнімдер мен технологиялық процесстің критикалық параметрлері, сонымен қатар осы параметрлердің максималды ауытқулары анықталады, дайын өнімнің сапасы және оның тұрақтылығы қолайлы болып саналады.
3-кезең: Клиникалық зерттеулерге арналған өнім үлгілерін шығару.
Келесі кезеңде клиникалық зерттеулерге сынамалар жасау үшін қолданылатын өндіріс процестері арасындағы айырмашылықтарды ескере отырып, барлық стандарттарға сай, таза өнім үлгілері шығарылады.
4-кезең: Жеткізу (доставка) жүйесін дамыту.
Төртінші кезеңде жеткізілім жүйелері үшін қосымша маңызды сапалық параметрлер қарастырылады. Мысалы, ингаляциялық өнімдерге арналған аэродинамикалық қасиеттер, парентеральды өнімдерге арналған стерильділік және трансдермальді патчтарға жабысқақ беріктік секілді ерекше сипаттамалар еңгізіледі.
5-кезең: Өндірістік процесті (технологияны) дамыту және масштабтау.
Сериялық өндіріс, яғни масштабтау сатысында өнімнің жоғары сапасы ретінде процестер мен өнімдер параметрлерінің төмен өткізгіштігі саналады. Оңтайландырылған өндіріске қойылатын талаптар: процесстің тұрақтылығы, өнімнің спецификацияға сай болуы, оның тұрақтылығы белгіленген шектерде қалады.
6-кезең: Талдау/ аналитикалық әдістерін жасау.
Соңғы кезең жасалынған өнімге аналитикалық талдау әдістері жасалынады. Өнімнің тазалығы және де барлық стандарттарға сай жасалынғандығы расталады.
4. Дәрілік заттар айналымы саласында сапаны қамтамасыз ету. GXP тұжырымдамасы.
GxP (Good ... Practice, тиісті ... тәжірибе) — дәрілік заттардың сапасын қамтамасыз етудің бүкіл әлемде танылған жүйесі. GxP жүйесі дәрі-дәрмектің өмірлік циклінің барлық кезеңдерін, фармацевтикалық әзірлеуден, сынақтан, өндіруден, сақтаудан бастап, түпкілікті тұтынушыға дейін қамтиды.Дәрі-дәрмек сапасы ауруларды емдеу және алдын алу, өмір сүру жағдайының жоғары сапасы болып табылады. Медициналық көмектің сапасын жақсарту мақсатында GXP тиісті тәжірибелер GXP сериясы әзірленді. GXP - дәрілік заттардың сапасын қамтамасыз ету жүйесі халықаралық танылған. GXP жүйесі тұтынушыға фармацевтикалық дамуынан бастап препараттың өмірлік циклінің барлық кезеңдерін қамтиды. Қазақстанда 63 фармацевтикалық қызмет нысандарында фармацевтикалық препараттарды өндіру, тасымалдау, сақтау және жүзеге асыру талаптарын анықтайтын тиісті фармацевтикалық практикалардың халықаралық стандарттары (әрі қарай - GXP) енгізілді.
GXP стандарттарының құрамына:
● тиісті зертханалық практика (GLP),
● тиісті клиникалық практика (GCP),
● тиісті өндірістік практика (GMP),
● тиісті дистрибьюторлық практика (GDP),
● тиісті дәріханалық практика (GPP),
● тиісті фармакологиялық қадағалау практикасы (GVP) кіреді.
GXP басқару жүйесін енгізудің артықшылықтары:
1) дәрілік заттардың сапасы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету тәсілін өзгерту, бұл ақаудың пайда болуынан және өнімді кері қайтарып алудан болатын ысырапты азайтады;
2)дәрілік заттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жауапкершілікті нақты айқындау;
3)дәрілік заттардың қауіпсіздігіне деген сенімділікті құжаттамалық растау, бұл тұтынушымен жұмыс кезінде, оның ішінде сот талқылаулары кезінде аса маңызды;
4)дәрілік заттар қауіпсіздігінің барлық параметрлерін қамтитын жүйелі тәсілді қамтамасыз ету – шикізаттан тұтынушыға дейін;
5) қауіпсіздікті басқару үшін ресурстарды үнемді пайдалану;
6)сапасыз өнім шығаруға байланысты қаржылық шығындарды азайту;
7) шығарылатын дәрілік заттардың сапасына тұтынушының сенімін арттыру;
8)тұтастай алғанда кәсіпорынның қызметін және бақылау және тексеру жүйелерінің оңтайлы жұмыс режимін қамтамасыз ету;
9)жаңа өткізу нарықтарына шығу мүмкіндіктерін ұлғайту және қолданыстағыларын кеңейту;
10)дәрілік заттардың көптеген түрлерін Еуроодақ елдеріне экспорттау мүмкіндігі;
11)шетелдік инвесторлардың күрделі қаржы салуға дайындығын арттыру;
12)сапалы және қауіпсіз дәрілік заттарды өндірушінің беделін қамтамасыз ету болып табылады.
Дәрілік заттардың сапасын қамтамасыз ету тұжырымдамасының кезеңі келесідей: препарат жасалады, клиникаға дейінгі зерттеулер GLP стандарты жауап беретін лабораторияда, GCP стандарты жауап беретін клиникалық зерттеулерден кейін, препарат тіркелгеннен кейін жүргізіледі. , содан кейін өндіріс GMP стандарты үшін жауап береді, содан кейін тасымалдау GDP стандарт үшін жауап береді, өріс GPP стандарты жауап беретін бөлшек саудаға кетеді. Бір сөзбен айтқанда, жоғары сапалы дәрі алу үшін ол барлық сапа талаптарына сай болу үшін осы сатылардың барлығын өтуі керек.
5. Фармацевтикалық кәсіпорындағы құжаттама жүйесінің құрылымы.
Фармацевтикалық кәсіпорында GMP-да құжаттардың 2 түрі көрсетілген: регламенттеуші және тіркеуші құжаттар. Регламенттеуші құжаттар: ерекшеліктер – өндіріс кезінде пайдаланылатын немесе алынатын өнімнің бастапқы және өлшеп-орау материалдары сәйкес, келуге тиіс егжей-тегжейлі талаптарды қамтитын құжаттар. Олар дәрі-дәрмектердің сапасын бағалау үшін негіз болып табылады; Өндірістік рецептуралар, Технологиялық нұсқаулықтар, өлшеп-орау жөніндегі нұсқаулықтар, сынақ әдістемелері – барлық пайдаланылатын бастапқы шикізат, жабдықтар және компьютерлендірілген жүйелер туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтитын құжаттар. Рәсімдер (стандартты операциялық рәсімдер (бұдан әрі – СОР) - белгілі бір операцияларды орындауға қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар; Хаттамалар-жекелеген операцияларды жүргізуге және тіркеуге қойылатын талаптарды қамтитын құжаттар; Техникалық келісімдер-тапсырыс берушілер мен орындаушылар арасында бөгде ұйымдар (аутсорсинг) орындайтын жұмыстарға қатысты жасалған келісімдер. Тіркеуші құжаттар: жазбалар-нұсқаулықтарға сәйкестігін дәлелдеу үшін әртүрлі іс-әрекеттердің орындалуын растайтын куәліктер (мысалы, іс-шаралар, оқиғалар, тергеп-тексеру). Есептер-нәтижелер, тұжырымдар мен ұсыныстармен бірге нақты тапсырмалардың, жобалардың немесе тергеп-тексерудің орындалғанын көрсететін құжаттар. Өндірістік алаңның дерекнамасы-дәрілік заттарды өндіруші жасайтын құжат. Онда сапа және өндірістік алаңның қызметі саласындағы саясат, осы алаңда дәрілік заттарды өндіру жөніндегі операцияларды жүргізу кезіндегі технологиялық процесс (немесе) сапаны бақылау туралы, сондай-ақ жапсарлас және көрші ғимараттардағы қандай да бір тығыз өзара байланысты жұмыстар туралы арнайы ақпарат болуға тиіс. Бөлімдері: 1. Өндіруші туралы жалпы ақпарат.- Өндіруші туралы жалпы ақпарат. Байланыс ақпараты: 2) заңды тұлғаның атауы және мекенжайы; 3)атауы және нақты мекен-жайы, осы алаңда орналасқан ғимараттар мен өндірістік учаскелер); 4) өнімнің ақаулығы және (немесе) кері қайтарып алу жағдайында байланысатын, тәулік бойы жұмыс істейтін персоналдың телефон нөмірі; 5) өндірістік алаңның сәйкестендіру нөмірі, мысалы, GPS координаттары немесе географиялық орналасқан жерін анықтаудың басқа жүйесі (бар болса). 2. Өндірушінің сапа менеджменті жүйесі. 3. Персонал. 4. Үй - жайлар мен жабдықтар. 5. Құжаттама. Құжаттама жүйесінің сипаттамасы (мысалы, электрондық, қолмен). ) уәкілетті орган берген дәрілік заттарды өндіруге арналған қолданыстағы арнайы рұқсаттың (лицензияның) көшірмесі 6. Технологиялық процесс: өнім түрлері, процестерді тексеру, материалдарды басқару және қоймада сақтау. 7. Сапаны бақылау. 8. Импорт, экспорт шағымдар, өнім ақаулары және шолулар- импорттау, экспорттау, көтерме сауда және т. б. жөніндегі қызметтің қысқаша сипаттамасы; 9. Самоинспекция:- инспекциялауды жүргізген уәкілетті органдардың (мемлекеттердің) күні мен атауын көрсете отырып, соңғы 5 жылда тиісті өндірістік практика талаптарына сәйкестікке алаң инспекцияларының тізбесі.
6. Дәрілік заттардың сапасын бақылаудың ұлттық зетрханаларына арналған тиісті практика ( GPCL).
Дәрілік заттардың сапасын бақылаудың ұлттық зертханаларына арналған тиісті практика GPCL-Good Practices for National Pharmaceutical Control Laboratories тиісті практика дәрілік заттарды бақылаудың ұлттық зертханалары үшін дәрілік заттар сапасының талаптарға, ерекшеліктерге сәйкестігі туралы нәтижелер мен қорытындыларды дұрыс бағалау үшін негізді қамтамасыз ететін ДЗ бақылау зертханасы жұмысының критерийлерінің жиынтығы.
GPCL ережелері:
Сынақ зертханаларының алдында әртүрлі міндеттер тұруы мүмкін, алайда өз қызметінде олар зертханалық зерттеулер барысында алынған нәтижелерді жоспарлауға, құжаттық ресімдеуді жүргізуге және дұрыс бағалауға қатысты әлемде танылған GPCL (дәрілік заттар сапасының ұлттық зертханалары үшін тиісті практика) ұсынымдарын басшылыққа алуы тиіс.
ДДҰ тиісті ұсыныстары - PCL - дәрілік заттардың сапасын бақылау зертханалары үшін қолданылады. GPCL стандартының құрылымында келесі модульдер бар:
* 3 бөлімнен тұратын ұйымдастыру бөлімі (сынақ зертханасының сапа саласындағы саясаты, мақсаты, міндеті, миссиясы, жалпы ережелер мен қағидаттарды баяндай отырып, сапа жөніндегі басшылық);
сынақтар жүргізу, құжаттама мен деректерді басқару, ішкі тексерулер жүргізу және метрологиялық қамтамасыз ету тәртібін айқындайтын басшылыққа алынатын құжаттар;
* журналдарды, сынақ хаттамаларын толтыру, мұрағатты жүргізу ережелерін және құжаттар номенклатурасын анықтайтын жұмыс нұсқаулықтарының модулі;
* сынақ зертханасының сапасын басқару жүйесіне қатысатын персоналдың лауазымдық міндеттерін айқындайтын қолданыстағы нұсқаулықтар модулі;
* қызметтердің барлық түрлерін сипаттайтын стандартты операциялық процедуралар модулі.
Қазіргі уақытта сынақ зертханалары-бұл дәрілік заттардың сапасын бақылау жүйесінде жұмыс істейтін жоғары білікті мамандардан тұратын заманауи, жақсы жабдықталған ұйымдар.
Зертхана әдетте келесі бөлімдерге бөлінеді:
* химиялық талдау әдістері;
* физика-химиялық әдістер;
антибиотиктердің микробиологиялық әдістері мен белсенділігі;
* Әкімшілік топ;
* материалдық-техникалық қамтамасыз ету;
* сапаны қамтамасыз ету;
* биофармацевтикалық параметрлерді зерттеу.
Дәрілік заттардың сапасын бақылау жөніндегі сынақ зертханасының (орталығының) негізгі міндеттері::
-Дәріхана және емдеу-алдын алу мекемелерінде сапасыз дәрілік заттар айналымының алдын алу.
- Орталықтың сынақ зертханасында дәрілік заттарға зерттеулер жүргізу.
- Дәрілік заттарды қолдануға жағымсыз жағымсыз реакциялардың және препараттардың терапиялық тиімсіздігінің мониторингі.
- Денсаулық сақтау мекемелері мен фармацевтикалық ұйымдарды әдістемелік және анықтамалық әдебиетпен, нормативтік құжаттамамен және дәрілік заттар айналымы мәселелері бойынша қосымша ақпаратпен қамтамасыз ету.
- Диплом алдындағы және дипломнан кейінгі білім берудің фармацевтикалық бейінінің мамандарын даярлауға қатысу.
- "Жедел желі" телефондары арқылы дәрілік заттардың сапасы мәселелері бойынша тиісті өңірдің тұрғындарына өтеусіз негізде консультациялар көрсету және олардың өтініштері бойынша талдамалық зертханалық сынақтар жүргізу.
- Мүдделі ұйымдарды, мекемелерді және халықты, оның ішінде бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып, дәрілік заттардың сапасы туралы хабардар ету.
7. GCP негізгі принциптері. Клиникалық сынақ сапасының кепілдігі- Quality assurance relating to clinical trials, GCP негізгі талаптары. Клиникалық сынақтар құжаттамасы. GCP этикалық және құқықтық нормалары.
Тиісті клиникалық практика (Good Clinical Practice; GCP) субъект ретінде адамның қатысуымен зерттеулерді жоспарлау мен жүргізудің, сондай-ақ осындай зерттеулердің нәтижелерін Құжаттамалық ресімдеудің және ұсынудың халықаралық этикалық және ғылыми стандарты болып табылады.
Тиісті клиникалық практика(GCP) принциптері
1. Клиникалық зерттеулер Хельсинки Декларациясының этикалық принциптеріне, GCP ережелеріне және тиісті нормативтік талаптарға сәйкес жүргізілуі тиіс.
2. Клиникалық зерттеулер басталғанға дейін болжанатын тәуекел мен ыңғайсыздықтың зерттелуші субъект пен қоғам үшін күтілетін пайдаға қатынасын бағалау қажет. Клиникалық сынақты күтілетін пайда тәуекелді ақтайтын жағдайда ғана бастауға және жалғастыруға болады.
3. Ғылым мен қоғамның мүдделерінен гөрі тестілеушілердің құқықтары, қауіпсіздігі мен әл-ауқаты маңызды.
4. Зерттеу препаратының клиникаға дейінгі және клиникалық зерттеулерінің қолда бар мәліметтері жоспарланған клиникалық зерттеулерді негіздеу үшін жеткілікті болуы тиіс.
5. Клиникалық сынақ ғылыми негізделген, егжей -тегжейлі және хаттамада нақты сипатталуы тиіс.
6. Сынақ ЕС мақұлдау / мақұлдау алдын ала алынған хаттамаға сәйкес жүргізілуі тиіс.
7. Сыналатын адамдарға медициналық көмек көрсетуге және медициналық шешімдер қабылдауға жауапкершілікті тек білікті дәрігер қабылдай алады.
8. Клиникалық сынақ жүргізуге қатысатын барлық тұлғалардың орындалатын функцияға сәйкес білімі, дайындығы мен тәжірибесі болуы тиіс.
9. Субъект клиникалық зерттеулерге енгізілгенге дейін оның тегін негізделген келісімін алу қажет.
10. Клиникалық зерттеулер кезінде алынған барлық ақпарат деректердің дұрыс ұсынылуын, түсіндірілуін және тексерілуін қамтамасыз ететіндей түрде жазылуы, өңделуі және сақталуы тиіс.
11. Қолданыстағы нормативтік талаптарға сәйкес құпиялылық пен құпиялылық құқықтарын сақтай отырып, жеке басын куәландыратын құжаттардың құпиялылығы қамтамасыз етілуі тиіс.
12. Зерттеуші дәрілік заттар өндірістің жақсы тәжірибесіне сәйкес өндіріледі, сақталады және өңделеді. Препараттар бекітілген хаттамаға сәйкес қолданылуы тиіс.
13. Клиникалық зерттеулердің барлық аспектілерінің сапасын қамтамасыз ету үшін әдістер жүйесі қолданылуы керек.
GCP негізделген этикалық принциптер: Нюрнберг Кодексі, Хельсинки декларациясы, Белмонт Есебі.
Клиникалық сынақтың негізгі құжаттары: Зерттеуші кітапшасы, КС ХАТТАМАСЫ, Жеке тіркеу формасы.
8. Сапа жүйесі: Сапа бойынша басшылық, үдерістерді сипаттау, стандартты операциялық рәсімдер, толтырылатын Нысандар.
Өнім сапасына әсер ететін сапа жүйесі маңызды тармақтардың бірі болып табылады. Фармацевтикалық сапа жүйесі - бұл дәрілік заттардың сапасына сәйкестігін қамтамасыз етуге бағытталған белгілі бір шара. Бұл ережелер препараттың өмірлік циклінің барлық кезеңдеріне қолданылады. Мысалы: өнеркәсіптік өндіріс, клиникалық зерттеулерге арналған дәрі-дәрмектер өндірісі.
Фармацевтикалық сапа жүйесі туралы жеке құжат бар - бұл ICH Q10. Бұл құжатта фармацевтикалық сапа жүйесі дегеніміз - өндірістік тәжірибе мен сапа тәуекелін басқаруды қамтитын жүйе. Ол құжатталған, тиімділігі бақыланады. Фармацевтикалық сапа жүйесінің элементтері білікті мамандармен қамтамасыз етілуі керек. Олар жабдықтармен, үй-жайлармен және техникалық құралдармен қамтамасыз етілуі керек.Тәуекелдерді басқарудың тиісті принциптері фармацевтикалық сапа жүйесінің құрылымына қолайлы құралдарды қолдана отырып енгізілген.
Фармацевтикалық сапа жүйесінің негізгі мақсаты:
1. өмірлік циклдің барлық кезеңдерінде қолданылатын дәрілік затты және оны өндіруді білу 2. Осы ережелердің барлығын ескере отырып, дәрілік заттар әзірленеді және зерттеледі 3. препарат әзірлеу және жоспарлау арқылы шығарылады
4. қызметкерлердің нақты белгіленген лауазымдары мен міндеттері
5. Қаптама материалдары мен шикізаттың сенімді жеткізушілері анықталды
6. өндіріс процесінде бақылау жүзеге асырылады, сонымен қатар валидация жүзеге асырылады Менеджмент тиімді фармацевтикалық сапа жүйесі үшін жауап береді. Яғни, лауазымдар мен міндеттер, сондай-ақ жауапкершіліктер өндіріс қызметкерлеріне нақты жеткізілуі керек. Фармацевтикалық сапа жүйесі құжатталған болуы керек. Сондай-ақ, фармацевтикалық сапа жүйесінің жұмысына қажетті шолулар жүргізу қажет.
ФСЖ құжаттамасы-бұл сапа жүйесінің тиісті жұмыс істеуі және өнімнің сапасын қамтамасыз ету үшін қажетті құжаттар жиынтығы. Сапа нұсқаулығы (сапа нұсқаулығы) — бұл сапа саясатын белгілейтін және кәсіпорынның сапа жүйесін сипаттайтын құжат. Сапа жөніндегі нұсқаулықтың негізгі мақсаты-СҚҚ құрылымын анықтау және белгілеу, сонымен бірге осы жүйені енгізу және жұмыс күйінде ұстау үшін тұрақты анықтамалық құрал рөлін атқару. Сапа жөніндегі басшылық мынадай мақсаттар үшін қолданылуы мүмкін: 1) кәсіпорынның сапа саласындағы саясатын баяндау; 2) Тиімді СҚҚ сипаттау және енгізу; 3) рәсімдерді басқаруды қамтамасыз ету және жақсарту және сапаны қамтамасыз ету жөніндегі қызметті жеңілдету; 4) СҚҚ тексеру жүргізу үшін құжатталған базаны қамтамасыз ету; 5) СҚҚ үздіксіз жұмыс істеуін және оның талаптарын құбылмалы жағдайларда іске асыруды қамтамасыз ету; 6) СҚҚ талаптарына сәйкес персоналды даярлау; 7) СҚҚ-ның аутсорсингтік қызметте сапа талаптарына сәйкестігін көрсету.
Стандартты операциялық рәсімдер (сор) — қандай да бір іс-әрекеттердің бірізділігін бірдей орындауға арналған қадамдық нұсқаулықтар жиынтығы. ISO 9001 халықаралық сапа стандарты өнімнің сапасына әсер етуі мүмкін өндірістік процестерде SOP қолдануды талап етеді.
9.ICH Q9 сапасы үшін тәуекелдерді басқару. Сапа үшін тәуекелдерді басқару процесінінің артықшылықтары мен кемшіліктері. Q9: негізгі принциптер Тәуекелдерді талдаудың екі негізгі қағидасы бар •Сапа үшін қауіпті бағалау ғылыми тәсілге негізделуі керек және тұтынушыны қорғауға бағытталған болуы керек; •Тәуекелдерді талдау кезінде жұмыс көлемі мен құжатты өңдеудің егжей-тегжейі тәуекел дәрежесімен анықталуы керек. Тәуекелдерді басқару-бұл қорғаныс желісі. Демек, пациенттің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің жалғыз жолы – Сапа үшін тәуекелдерді басқарудың тиімді жүйесін енгізу. Бұл біздің қоғам алдындағы жауапкершілігіміздің элементі. Науқасқа қабылданатын өнімдердің тиімділігі мен қауіпсіздігінің кепілдіктері қажет. Қауіпсіздік тыйымдарда, құлыптарда және тікенді сымдарда емес, осы қауіпсіздікті қамтамасыз етуге арналған тиімді процедураларды жасауда. Егер бізде қауіп-қатердің алдын алуға мүмкіндік болмаса да, біз, кем дегенде, оларға дайындала аламыз, олардың салдарын болдырмау және еңсеру жөніндегі шараларды алдын ала ойластырамыз. Барлығын алдын-ала ескертеміз, мысалы, оны нұсқаулықта сипаттай отырып. GMP еуропалық нұсқасын талдау тәуекелдерді бағалау қажеттілігі тек келесі жағдайларда мәлімделетінін растайды: -Егер ауытқуды тергеу барысында оның пайда болуының нақты себебін анықтау мүмкін болмаса. Мұндай жағдайда тәуекелдерді басқарудың дедуктивті немесе индуктивті әдістерін қолдана отырып, ықтимал себепті таңдау керек. -Бірыңғай өндірістік қуаттылықтарда әртүрлі препараттар өндірісін біріктіру мүмкіндігі туралы шешім қабылдау кезеңінде -Айқаспалы ластануды болдырмау бағдарламасын жасау үшін -Буып-түю процестерін ұйымдастыру кезінде -Валидациялық жұмыстардың көлемін негіздеу кезінде Сапа үшін тәуекелдерді басқару процесінің артықшылықтары мен кемшіліктері Артықшылықтары -Қабылданған шешімдерге сенімділікті арттыру -Мүдделер қақтығысын жою -Қабылданған шешімдердің логикасы мен білімін сақтау -Білім берудің бейресми процесі -Орындаушылық тәртіпті жақсарту Кемшіліктері -Үлкен трата времени -Мамандарды тікелей күнделікті міндеттерден алшақтату -Жер үсті шешімдерін қабылдау -Санамен айла-шарғы жасау
10. Жалпы және жеке фармакопеялық мақалалар. Мақсаты және негізгі бөлімдері. Кәсіпорынның фармакопеялық мақалалары. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік фармакопеясы-бұл негізгі нормативтік құжат, ҚР шығарылатын дәрілік заттар мен олардан жасалған препараттардың сапа көрсеткіштерін анықтайтын стандарттар мен ережелер жиынтығы. Мемлекеттік фармакопея 3 томнан тұрады. Бірінші том 2008 жылы жарыққа шықты. Онда жалпы монографиялар бар. Екінші том бірінші басылымы 2009 жылы жарыққа шықты. Онда жеке фармакопеялық мақалалар (монографиялар) енген. Мемлекеттік фармакопеяның екінші томының шығатын күні 2009 жылы белгіленген. Жалпы (еуропалық) бөлім. Үшінші том 2014 жылы жарыққа шықты. Онда фармакопеясын құруға қатысқан кәсіпорындар мен ұйымдар (сынау әдістемелерін әзірлеу) АҚШ фармакопеясымен Үйлестірілген монографиялардың алғы сөзі 37 − Ұлттық формуляр монография, Британдық фармакопеямен үйлестірілген. GMP ережелеріне сәйкес дайындалған дәрілік заттардың сапасына қойылатын талаптарды қамтиды. Жалпы алғанда, ол еуропалықфармакопеяның стилін сақтайды. Жалпы фармакопеялық монографиялар мыналарға қатысты жалпы талаптарды қамтиды: -тестілеу әдістері; -орауыш материалдар мен ыдыстар; -реактивтер; -сапа көрсеткіштері; -дәрілік формалар; -дәрілік өсімдік материалдарының морфологиялық топтары; -медициналық иммунобиологиялық препараттар. Жеке бөлімде GMP ережелеріне сәйкес өндірілмеген дәрілікзаттарға қойылатын талаптар бар. Оған балама әдістер, қосымша ақпараттық материалдар кіреді. Оның мазмұныжалпыға (Еуропалық бөлікке) қайшы келмейді, тек оны толықтырады. Жеке фармакопеялық монографиялар (монографиялар) сапа көрсеткіштеріне қойылатын қажетті талаптарды реттейді және сапаны бақылаудың сынақ әдістерін анықтайды. Кәсіпорынның фармакопеялық монографиясы - бұл белгілібір технологияны ескере отырып, белгілі бір кәсіпорындашығарылатын дәрілік заттың сапа бақылау көрсеткіштерімен әдістерінің тізбесін қамтитын дәрілік затқа арналғанфирмалық атаумен шығарылатын дәрілік заттың сапа стандарты белгілі бір белгіленген тәртіппен сараптама мен тіркеуден өткен кәсіпорын.
11. Дәрілік затты немесе медициналық бұйымды мемлекеттік тіркеу кезінде өндіріс жағдайларын және сапаны қамтамасыз ету жүйесін бағалау қағидалары «Дәрілік затты немесе медициналық бұйымды мемлекеттік тіркеу кезінде өндіріс жағдайларын және сапаны қамтамасыз ету жүйесін бағалау қағидаларын бекіту туралы» бұйрық, Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 27 қаңтардағы № ҚР ДСМ-9 бұйрық болып аты «Тиісті фармацевтикалық практикалар жөніндегі фармацевтикалық инспекциялар жүргізу қағидаларын бекіту туралы» ауысты. Инспекция Кодекстің 244-бабының 3-тармағында көзделген жағдайларда жүргізіледі. Дәрілік заттардың айналысы саласындағы тиісті фармацевтикалық практикалардың талаптарына сәйкестігіне инспекция жүргізу үшін инспекциялау субъектісі осы Қағидаларға 1 және 2-қосымшаларға сәйкес өтінімді инспекторатқа ұсынады. Инспекциялау субъектісі өтінімге мынадай құжаттарды береді 1) қызметті жүзеге асыруға арналған лицензияның көшірмесі ; 2) сапа жөніндегі нұсқаулықтың көшірмесі; 3) объектінің ұйымдық құрылымы мен штаттық кестесі жөніндегі құжаттардың көшірмелері; 4) өндірістік алаң дерекнамасының көшірмесін 6) құжаттандырылған стандартты операциялық рәсімдердің электронды түрде көшірмелері; 7) өндірістің соңғы инспекциялауын жүргізу нәтижелері туралы есептің көшірмесі (бар болса); 8) соңғы 5 жылдағы инспекция тізімі. Құжаттар қазақ және (немесе) орыс тілдерінде ұсынылады. Фармацевтикалық инспекторат осы Қағидалардың 12-тармағына сәйкес ұсынылған құжаттарды 15 күнтізбелік күн ішінде қарайды. Ұсынылған құжаттарға ескертулер болған жағдайда субъект аталған ескертулерді 30 күнтізбелік күн ішінде жояды. Қашықтықтан инспекция жүргізу кезінде инспекциялау объектісіне бармай фармацевтикалық инспекция кезінде инспекциялау субъектісі ұсынатын құжаттар тізбесі инспекциялау бағдарламасына енгізіледі. Инспекциялық топ инспекция жүргізу кезінде: 1) құжаттармен және жазбалармен танысады, инспекциялау субъектісінен өтінім берілген тиісті фармацевтикалық практика талаптарына қатысты объектіні инспекциялау мәселелері жөніндегі мәліметтерді сұратады, өндірістік, қойма үй-жайларын, сапаны бақылау аймақтарын инспекциялайды, объект персоналымен сұхбаттасуды және персоналдың жұмыс орындарындағы қызметін бақылайды; 2) дәрілік зат сапасының төмендеуіне күдік болған кезде дәрілік заттардың үлгілерін іріктеуді және зертханалық сынақ өткізуді жүзеге асырады; Инспекциялық топтың мүшелері инспекцияны дайындау және жүргізу процесінде алынатын мәліметтердің құпиялылығын сақтайды. Егер инспекция жүргізу кезінде сәйкессіздіктер анықталған жағдайда, инспекциялау субъектісі фармацевтикалық инспектораттың сапа жөніндегі басшылығы есепті алған күннен бастап күнтізбелік 30 күннен кешіктірмей фармацевтикалық инспекторатқа түзету және алдын алу іс-қимылдарының жоспары мен оның орындалуы туралы есепті қоса бере отырып, жетекші инспектормен және инспекциялық топтың мүшелерімен танысады. Көрсетілген жауапты алған күннен бастап күнтізбелік 15 күн ішінде инспекциялық топ түзету және алдын алу әрекеттерінің жоспарын және оның орындалуы туралы есептің толықтығы мен нәтижелілігіне бағалау жүргізеді. Сертификат барлық сәйкессіздіктер жойылған кезде беріледі. Сертификаттың қолданылу мерзімі объектінің сәйкестігі туралы талаптарға: 1) тиісті өндірістік практикаға (GMP) үш жылды құрайды; 2) тиісті дистрибьюторлық практикаға (GDP), тиісті зертханалық практикаға (GLP) – үш жыл; 3) тиісті дәріханалық практика сәйкестігіне (GPP) – бірінші екі реті 5 жылға, келесі растауы – мерзімсіз болып табылады.
12. Фармацевтикалық өнімді жасауды және нарыққа жіберуді регламенттеу (нормативтік талаптар). ICH- International conference of Harmonization of Technical Requirements for Registration of Pharmaceutical for Humane Use- адамға арналған дәрілік заттарды тіркеуге қойылатын техникалық талаптарды үйлестіру бойынша халықаралық конференция. Жаңа фармацевтикалық өнімді жасау ICH Q8 бөлімінде айытлғандай фармацевтикалық әзірлеуден басталады. Фармацевтикалық әзірлеу- дәрілік түрдің қасиеттерін, осы қасиеттердің оны өндіру параметрлеріне және белсенді фармацевтикалық ингредиенттің сипаттамаларына, сондай-ақ олардың әр түрлі арақатынастарын қоса алғанда, қосымша заттарға тәуелділігін түсінуге бағытталған. Жаңа дәрілік заттарды фармацевтикалық әзірлеу жаңа фармакологиялық белсенді заттарды іздеуді, олардың дәрілік қасиеттерін кейіннен зерттеуді, сондай-ақ клиникаға дейінгі зерттеулерді қамтиды. Жалпы өндірілген өнім барлық сынақ нәтижелеріннен өткен соң, тіркеу құжаттамасы жасалып нарыққа шығарылады. Мемлекеттік тіркеу «Дәрілік затты немесе медициналық бұйымды мемлекеттік тіркеу, қайта тіркеу және оның тіркеу дерекнамасына өзгерістер енгізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 9 ақпандағы № ҚР ДСМ-16 бұйрығы бойынша жүргізіледі. Ал дәрілік затты халықаралық нарыққа яғни, экспортқа шығару үшін ICH (CTD) жалпы техникалық құжаттамасы бойынша тіркеуден өтуі тиіс. Жалпы техникалық құжат (CTD, Common Technical Document) — жаңа дәрілік препараттарды тіркеу үшін реттеуші органдарға жіберілетін тіркеуге өтінімдерді дайындаудың халықаралық деңгейде мақұлданған форматы, ich шеңберінде жасалған тіркеу құжаттарының тізбесі. ( ICH) - бұл фармацевтикалық өнімді әзірлеу мен тіркеудің ғылыми және техникалық аспектілерін талқылау үшін реттеу органдары мен фармацевтика саласын біріктіретін бастама. ICH миссиясы фармацевтикалық өнімдерді тіркеуге арналған техникалық нұсқаулықтар мен талаптарды әзірлеу арқылы үлкен үйлесімділікке қол жеткізу арқылы қоғамдық денсаулықты нығайту болып табылады. Адамға арналған фармацевтикалық препараттарды тіркеуге қойылатын техникалық талаптарды үйлестіру жөніндегі халықаралық конференция (ICH) 1990 жылы сәуірде Брюссельде өткен кездесуде құрылды. ICH маңызды құжаттары Q1 Тұрақтылық Q2 (R1) Талдамалық әдістемелердің валидациясы Жаңа субстанциялардағы Q3A(R2) қоспалар Q5 биотехнологиялық препараттардың сапасы Q6a ерекшеліктер: сынақ әдістері мен жарамдылық өлшемдері Q8 фармацевтикалық даму Q9 сапа Тәуекелдерін басқару Q10 сапа жүйесі М4 жалпы техникалық құжат (тіркеу деректерінің құрылымы)
13. ДЗ фармацевтикалық әзірлеудің негізгі мақсаты мен түсінігі (ICH Q8) ICH- 2005 жыл құрылған адамға арналған дәрілік заттарды тіркеуге қойылатын техникалық талаптарды үйлестіру жөніндегі халықаралық конференция. Соның ICH Q8 "Pharmaceutical development" (фармацевтикалық әзірлеу) бөлімі бар. Фармацевтикалық әзірлеу -дәрілік түрдің қасиеттерін, осы қасиеттердің оны өндіру параметрлеріне және белсенді фармацевтикалық ингредиенттің сипаттамаларына, сондай-ақ олардың әр түрлі арақатынастарын қоса алғанда, қосымша заттарға тәуелділігін түсінуге бағытталған. Жаңа дәрілік заттарды фармацевтикалық әзірлеу жаңа фармакологиялық белсенді заттарды іздеуді, олардың дәрілік қасиеттерін кейіннен зерттеуді, сондай-ақ клиникаға дейінгі зерттеулерді қамтиды. Фармацевтикалық әзірлеудің мақсаты-препараттың жоспарланған әрекетін тұрақты негізде қамтамасыз ету үшін сапалы препарат пен оны өндіру процесін құру. Жоғары сапалы өнімді және оның дизайнында қарастырылған өнімнің клиникалық әсерін қамтамасыз ететін тиісті өндірістік процесті жасау. Фармацевтикалық әзірлеу кезеңдері Фармацевтикалық әзірлеуді бірнеше кезеңдерді бөлуге болады. 1. Жоба алдындағы зерттеу. Фармацевтикалық әзірлеудің бірінші кезеңі өнімнің сапасына әсер етуі мүмкін бастапқы материалдардың сыни сипаттамаларын анықтау үшін фармацевтикалық заттар мен қосалқы заттардың физикалық химиялық қасиеттерін зерттеуге бағытталған. Олар материалдардың физика-химиялық және технологиялық қасиеттерін, атап айтқанда гранулометриялық құрамы, ылғал мөлшері, полиморфизм және т. б. зерттейді. 2. Дәрілік форманың рецептурасы мен өндіріс технологиясын әзірлеу. Дәрілік нысанды өндірудің рецептурасы мен технологиясын әзірлеу кезеңінде субстанциялар мен қосымша заттардың үйлесімділігі, жартылай өнімдер мен технологиялық процестің сыни параметрлері, сондай-ақ дайын өнімнің сапасы, оның тұрақтылығын қоса алғанда, қолайлы болып есептелетін осы параметрлерден ауытқулар айқындалады. 3. Клиникалық сынақтарға арналған үлгілерді өндіру. Клиникалық сынақтар GCP талаптарына сәйкес жүргізілуі тиіс 4. Әзірлеу жүйесін жеткізу (қай жерде). 5. Өндіріс технологиясын дамыту және масштабтау. 6. Аналитикалық бақылау әдістерін әзірлеу. 7. Дәрілік затты тіркеу. 1. Өкілетті органға регистрлік дерекнаманы өткізу. 2. Мемлекеттік сараптаманың ДЗ экспертиза жүргізуі. 3. ДЗ сатуға арналған рұқсат ҚЗ. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрі 2021 жылғы 16 ақпандағы № ҚР ДСМ-20 бұйрығымен бекітілген «Дәрілік заттарды өндіруші әзірлеген және дәрілік заттарға сараптама кезінде дәрілік заттардың сапасы жөніндегі нормативтік құжатты мемлекеттік сараптама ұйымымен келісу қағидалары» Әлемдік. Ich Q8 "Pharmaceutical development" (фармацевтикалық өңдеу) басшылығы.
14. ISO стандарттар жүйесі. GMP және ISO байланысы мен айырмашылықтары. ИСО- Стандарттау жөніндегі және стандарттарды шығарумен айналысатын халықаралық ұйым. Сапаны басқарудың дұрыс және дұрыс әзірленген және енгізілген жүйесі, сондай-ақ оны ISO жүйесінде сертификаттау кәсіпорын иелері үшін бірқатар экономикалық және стратегиялық артықшылықтарға ие. Сапаны басқарудың ұйымдық құрылымын сипаттайтын ИСО 9000 сериясы; - Адам мен жануарларға арналған дәрілік заттарды өндіруге және сапасын бақылауға қойылатын талаптарды қамтитын GMP стандарттары Қосымша стандарттар ISO 1400 - Экологиялық менеджмент жүйесіне қойылатын талаптарды белгілейтін стандарттар. ISO 27001- Ақпараттық қауіпсіздік талаптарын белгілейтін стандарттар. ISO 26000- Компанияға компания қызметкерлерінің еңбек жағдайлары мен өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған тиімді басқару жүйесін әзірлеуге және енгізуге көмектесетін стандарттар. ISO 9000 стандарттарының сериясы бірнеше рет қайта қаралды: алғашқы нұсқасы 1987 жылы дайындалды; екінші нұсқа 1994 жылы шығарылды. үшінші нұсқа 2000 жылы шықты. Стандарттың төртінші нұсқасы бөлінді:2005 жылы шықты. 2008 және 2009 жылдары ISO 9001 және 9004 стандарттары шығарылды. ISO 9001-тің бесінші нұсқасы 2015 ISO 9000-мен бірге шығарылды. ISO 9001 стандарты - сіздің ұйымыңызда өзгеретін сыртқы немесе ішкі жағдайларға қарамастан, тауарлардың немесе көрсетілетін қызметтердің тұрақты жоғары сапасына кепілдік беретін сапа менеджменті жүйесінің енгізілгенін және жұмыс істейтінін растайтын стандарт ISO 9001 стандарты 8 бөлімнен тұратын нақты құрылымға ие: 1. Қолданылу саласы және мақсаты 2. Нормативтік сілтемелер; 3. Негізгі анықтамалар мен терминдер; 4. Сапа менеджменті жүйесі; 5. Басшылықтың жауапкершілік деңгейі; 6. Ресурстарды басқару (менеджмент) ; 7. Өнім шығару (қызмет көрсету); 8. Талдау, өлшеу және жетілдіру. ISO 9000 стандарттары-бұл негізгі (спецификалық емес, генерикалық, салааралық стандарттар; ал GMP-тек фармацевтика өнеркәсібіне арналған салалық стандарт. Байланыс: екіуі де дәрілердің өнідірісі мен сапасы бойынша халықаралық стандарттар жүйесі.
16. Валидация түсінігі, валидация түрлері, жалпы талаптар мен қағидаттар. Сынақ түрлері, біліктілік және валидация. Тиісті өндірістік практика-15-қосымша: біліктілік және валидация- Бұл қосымшада дәрілік заттарды (medicinal products) өндіру үшін пайдаланылатын үй-жайларға, жабдықтарға, қамтамасыз ету жүйелеріне және процестерге қолданылатын біліктілік және валидация қағидаттары сипатталған. Валидация- (Validation) - нақты процесс, әдіс немесе жүйе алдын ала белгіленген қолайлылық критерийлеріне жауап беретін нәтижелерге дәйекті түрде әкелетін жоғары сенімділік дәрежесін беретін құжатталған рәсім. Валидация түрлері: 1. Перспективті-жаңадан іске қосылған, қайта жаңартылған өндірісте оны іске қосу алдында жүргізіледі. 2. Ілеспелі- егер ол бұрын валидациялабаған болса, сериялық өндіріс кезінде перспективалдыға ұқсас жүреді. 3. Ретроспективті- процестер мен талдамалық әдістердің валидациясы стерильденбеген дәрілік заттардың сериялық өндірісі кезінде бұрын алынған құжатпен расталған деректер талдау негізінде жүргізіледі. 4. Қай талама-жартылай өнім, өнім сапасына әсер етуі мүмкін құжаттама немесе өндіріс жағдайы өзгерген жағдайда өндірісті қайта бастағанға дейін жүргізіледі. Оның өзінің екі түрі бар. Жоспарлы ж/е жоспарсыз қайта валилдация. Өндірістегі кез келген процестер міндетті түрде валидация қағидалары бойынша кезең-кезеңмен жүргізілуі керек. Валидация этаптары: біліктілік, тех.процестер валиадция ж/е аналитикалық әдістер валидациясы. Квалификация(Qualification) - жобалық құжаттама, жабдық, Инженерлік жүйелер және өндірістің басқа да шарттары күтілетін және жаңғыртылатын нәтижелерге қол жеткізуді қамтамасыз етуге қабілетті екендігін бағалау және құжатталған растау. Жобалау біліктілігі (квалификациясы) (DQ)(Design Qualifications)– GMP талаптарына сәйкес оны жоспарланған пайдалану үшін дәрілік заттарды өндіру, сапасын бақылау, сақтау және дистрибуциялау бойынша ұсынылған жобаның жарамдылығын бағалау және құжатталған растау. Монтаждау біліктілігі (IQ)(Installation Qualification) Осы кезеңде жабдықтың жинақтылығы, оны орнатудың дұрыстығы, жеткізушіден алынған құжаттаманың жинақтылығы мен өзектілігі, пайдаланылатын материалдардың сәйкестігі, жабдықтың сыртқы түрінің сәйкестігі және таңбалануының барабарлығы тексеріледі. Қолданыстағы жабдық үшін бұл біліктілік кезеңі ретроспективті түрде жүргізілуі мүмкін. Жұмыс істеу біліктілігі (OQ)(Operational Qualification) Жабдықтың функционалдық сапасын бағалау кезінде мамандар жабдықтың функцияларын орындаудың дұрыстығына, авариялық жүйелердің, басқару жүйелерінің жұмысқа қабілеттілігіне, жабдық пен жүйенің дұрыс жұмыс істеуіне, өлшеу аспаптары көрсеткіштерінің дұрыстығына, ішкі сор өзектілігіне құжаттамалық дәлелдемелер алу үшін сынақтар жүргізетін болады. Пайдалану біліктілігі эксплутация (PQ)(Performance Qualifications) Кәсіпорын мамандары бағдарламаны әзірлейді және білікті жабдықтың пайдалану сапасын бағалау бойынша жұмыс жүргізеді. Біліктілік нәтижесі осы жабдықты пайдалана отырып, талап етілетін сападағы өнімді ұдайы өндіру мүмкіндігі туралы қорытынды болады
17. Сапа бойынша уәкілетті тұлғаның негізгі функциялары мен лауазымдық міндеттері.
Уәкілетті тұлға, анықтамасы бойынша, фармацевтикалық қызметке лицензиясы бар және дайын өнімнің әрбір сериясы өндірілгеніне, тексерілгеніне және лицензиялық шарттарға, GMP қағидаттарына және осы елде қолданылатын нормативтік-құқықтық құжаттарға сәйкес сату (шығару) үшінмақұлданғанына жауапты кәсіпорынның штаттық қызметкері. Еуропалық заңнамаға сәйкес (2001/83/ЕО директивасы) қызмет көрсету мақсатында штатта осындай маманның болуы немесе оны тарту дәрілік заттарды өндірумен және көтерме саудада өткізумен айналысатын кәсіпорындар үшін міндетті лицензиялық шарт болып табылады. Оның кәсіби білімі мен жұмыс тәжірибесіне қойылатын талаптар заңнамалық деңгейде белгіленген.
ТМД елдерінің арасында дәрілік заттар айналымыс саласында лицензия алу кезінде уәкілетті тұлғаны көрсету талабы Ресей, Украина және Беларусь заңнамасында бар. Қазақстанда әзірге ол жоқ. Дегенмен, GMP/GDP қағидаттарына сәйкес жұмыс істеу қандай да бір жолмен фармацевтикалық кәсіпорында осындай маманның болуын білдіреді.
Дәрілік заттарды азаматтық айналымға енгізген кезде дәрілік заттарды өндірушінің уәкілетті тұлғасы дәрілік заттардың оларды мемлекеттік тіркеу кезінде белгіленген талаптарға сәйкестігін растауды жүзеге асырады және дәрілік заттарды өндіру және олардың сапасын бақылау қағидаларына сәйкес өндірілгеніне кепілдік береді.Уәкілетті тұлға өнімнің кез келген сериясын сатуға немесе жеткізуге оның мемлекеттік тіркеу кезінде белгіленген талаптарға сәйкестігін растағаннан кейін ғана рұқсат етіледі.Уәкілетті тұлға нені білу қажет?
Қосымша білім:
1)фармакологиялық қадағалау жүйесінің жұмыс істеуі
2)сапа бойынша қауіптерді басқару әдіснамасы биологиялық ластану және т. Б.
3)айқаспалы және микробтық ластануды болдырмау, таза үй-жайларды ағымдағы бақылауды ұйымдастыру жөніндегі негізгі шаралар
4)дз мемлекеттік тіркеу рәсімдері және кәсіпорын өнімі экспортталатын барлық импорттаушы елдер үшін өзгерістер енгізу
5)биоқолжетімділік биоэквивалентность, клиникалық сынақтарды ұйымдастыру және сүйемелдеу
6)ИСО 9001, ICH Q107 бар процестік тәсіл; бастапқы шикізат пен буып-түю материалдарын жеткізушілерді басқару жүйелері.
Уәкілетті тұлға жауап береді:
1)Дайын өнімнің әрбір сериясы тіркеу деректерінің бекітілген құжаттары, gmp ережелері және сол кезде қолданылып жүрген нормативтік және әкімшілік құжаттар бойынша дайындалуына кепілдік беру.
2)Қабылданған шешімдердің объективтілігі
3)Өз жұмысының дұрыстығы мен толықтығына
4)Өз міндеттерін орындау кезінде алынған ақпараттың құпиялылығын сақтауға
5)Тәртіп кодексін сақтау
Жалпы ережелер
1.1. Сапа жөніндегі уәкілдер тиісті басқару деңгейлерінде ұйымның сапа менеджменті жүйесін (бұдан әрі – СМЖ) қалыптастыру және дамыту мақсатында құрылымдық бөлімшелерде және/немесе қызметтерде тағайындалады.
1.2. Сапа жөніндегі уәкілдерді ұйымның құрылымдық бөлімшелерінің және/немесе қызметтерінің басшылары сапа менеджменті өкілімен және ұйымның сапа қызметінің басшысымен келісім бойынша тағайындайды. Сапа жөніндегі уәкілді таңдау және тағайындау құжатталады (бұйрық бойынша).
1.3. Сапа жөніндегі уәкілдер әкімшілік түрде құрылымдық бөлімшенің және/немесе қызметтің басшысына, ал жедел түрде – сапа басқармасының өкіліне және ұйымның сапа қызметінің басшысына бағынады.
1.4. Сапа жөніндегі уәкілдер осы Ережеге сәйкес өз міндеттерін негізгі лауазымдық міндеттерімен біріктіреді. Сапа жөніндегі уәкілдердің міндеттері тікелей немесе тиісті лауазымдық нұсқаулықтарға сілтеме арқылы берілуі керек.
1.5. Нәтижеге және ұйымға қол жетімді қаржылық ресурстарға байланысты сапа жөніндегі комиссарлардың қызметін ынталандыру керек.
2. Кәсіби және жеке қасиеттерге қойылатын талаптар
2.1. Сапа жөніндегі уәкілдің жоғары білімі туралы дипломы болуы, сапа менеджменті саласында арнайы білімі және дайындығы болуы керек.
2.2. Сапа жөніндегі уәкіл ұйымдық-функционалдық құрылымды, сондай-ақ құрылымдық бөлімшенің және/немесе компанияның ұйымдық-функционалдық құрылымында өзі ұсынатын қызметтің негізгі өндірістік процестерін жүзеге асыру принциптерін білуі керек.
2.2. Сапа жөніндегі уәкілдің ұйымда 2 жылдан кем емес жұмыс тәжірибесі болуы, оның қызметінің сапасын қамтамасыз етуге мүдделі болуы, жаңа әдістерді қабылдау және үйрену, ұйымның персоналымен тіл табыса білуі қажет.
3. Негізгі міндеттер
3.1. Сапа жөніндегі уәкілдің негізгі міндеттері:
- құрылымдық бөлімшелер және/немесе қызметтер деңгейінде ұйымның СМЖ қалыптастыру және жетілдіру;
- ұйымның құрылымдық бөлімшесінің және/немесе қызметінің қызметінде сапаны басқарудың заманауи әдістерін енгізуді қамтамасыз ету.
Функциялар
4.1. Сапа жөніндегі уәкіл мыналарды жүзеге асырады:
- құрылымдық бөлімшелер және/немесе қызметтер деңгейінде ұйымның СМЖ құраушы элементтерін әзірлеу және қолдау;
- құрылымдық бөлімшелер және/немесе қызметтер деңгейінде ұйымның СМЖ құжаттамасын басқару;
- ұйымның құрылымдық бөлімшелері және/немесе қызметтері деңгейінде мүдделі тұлғаларға сапа жөніндегі кеңестің шешімдері туралы ақпаратты жеткізу;
- ұйымның СМЖ ішкі аудитін жүргізуге қатысу;
- ұйымның құрылымдық бөлімшелері және/немесе қызметтері деңгейінде түзету және алдын алу іс-шараларының орындалуын бақылау;
- тұтынушылардың және ұйым персоналының қанағаттануын бағалау үшін социологиялық зерттеулер жүргізуге қатысу;
- Бөлімшелердің қызметін жыл сайынғы өзіндік бағалауды жүргізу;
- өнімнің, ұсынылатын қызметтердің, процестердің сапа көрсеткіштерін жинау, өңдеу және талдау, ұйымның құрылымдық бөлімшелерінің және/немесе қызметтерінің қызметін басқару, талдау нәтижелерін қалыптастыру және сапа қызметіне ұсыну;
- ұйымның құрылымдық бөлімшелері және/немесе қызметтері деңгейінде СМЖ жұмыс істеуінің тиімділігі мен тиімділігі туралы мәліметтерді жинау;
- ұйымның СМЖ сыртқы аудитін жүргізуге жәрдемдесу;
- құрылымдық бөлімше және/немесе қызмет қызметкерлеріне сапа шараларын орындауда әдістемелік көмек көрсету және сапаны басқару әдістерін түсіндіру;
- сапа менеджменті өкілі мен сапа қызметінің басшысы атынан басқа да функциялар.
Құқықтар мен міндеттер
5.1. Сапа жөніндегі комиссия мүшелері ұйымның құрылымдық бөлімшелері және/немесе қызметтері деңгейінде СМЖ тиімділігін қалыптастыруға және арттыруға жауапты.
5.2. Сапа жөніндегі уәкілдер ГОСТ Р ISO 9001-2008 талаптарының, Сапа жөніндегі нұсқаулықтың, құрылымдық бөлімшелер және/немесе қызметтер деңгейінде ұйымның СМЖ бойынша құжатталған процедуралар мен әдістемелік нұсқаулардың орындалуына жауапты.
5.3. Сапа жөніндегі уәкіл мыналарға құқылы:
- ұйымның құрылымдық бөлімшесінде және/немесе қызметінде СМЖ жұмыс істеуінің нақты мәселелері бойынша шешімдер дайындау;
- құрылымдық бөлімшенің және/немесе қызметтің қызметкерлерінен СМЖ жұмыс істеуі туралы қажетті ақпаратты алу, ұйымның құрылымдық бөлімшелері және/немесе қызметтері деңгейінде СМЖ әзірлеу мәселелерін қарауға қатысу; , оны жетілдіру бойынша ұсыныстар енгізу;
- ұйымның СМЖ жетілдіруге кешенді көзқарасты талап ететін жағдайларда орталықтандырылған сапа шараларын әзірлеу үшін сапа қызметіне ұсыныстар дайындау;
- құрылымдық бөлімше деңгейінде және/немесе ұйымның СМЖ бойынша бұйрықтардың, өкімдердің және нұсқаулардың сервисінің орындалуын бақылау;
- сапа мәселелері бойынша отырыстарда және басқа да іс-шараларда құрылымдық бөлімше және/немесе қызмет көрсету.
18.Ішкі құжаттарды әзірлеу, келісу, бекіту, тарату, өзектендіру және өзгерту кезінде лауазымды тұлғалардың жауапкершілігі мен өкілеттіктерін бөлу.
Құжат – тиісті тасымалдаушыда орналастырылған ақпарат (маңызды деректер).
Фармацевтикалық өндірістегі құжаттама өте маңызды.
* Қолданылатын құжаттама жүйесінің негізгі мақсаты әр кәсіпорында өзіндік Құжаттама жүйесі болуы керек.
* GMP енгізу кезіндегі ең жауапты, көп еңбекті қажет ететін және күрделі мәселелердің бірі.
* шығарылатын ДЗ сапасына әсер етуі мүмкін барлық қызметті құру, басқару, бақылау және тіркеу.
Дәрілік заттарды өндіру жөніндегі кәсіпорындардағы Құжаттама жүйесі фармацевтикалық сапа жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылады және өнім өндірісін ұйымдастыру мен оның сапасын бақылаудың негізгі элементі болып табылады. Қолданылатын құжаттама жүйесінің негізгі мақсаты дәрілік заттар сапасының барлық аспектілеріне тікелей немесе жанама әсер етуі мүмкін барлық қызметті құру, басқару, бақылау және тіркеу болып табылады.
Кәсіпорында құжаттама әртүрлі нысандарда, соның ішінде қағаз, электронды немесе басқа тасымалдаушыларда болуы мүмкін. Құжаттама жүйесін басқару үшін құжат айналымы тәртібін сипаттайтын рәсім әзірленіп, бекітілуі керек.
Құжаттаманың 2 негізгі түрі бар:
Бірінші құжаттама ережелердің талаптарын орындау үшін, яғни реттеуші құжаттама.
Екінші құжаттама ережелердің сақталуын тіркеу үшін, яғни тіркеу құжаттамасы.
ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ӨНДІРІС ҚҰЖАТТАМАСЫ: 2-ге: сыртқы, ішкі болып бөлінеді
Сыртқы:
* Бұйрықтар
* ҚР заңдары
* ГОСТ
* Фармакопея
Ішкі:
1.Реттеуші құжаттар (Регламентирующие- сапа талаптарын қоятын құжаттар.)
* Ерекшеліктер
* Өндірістік рецептуралар
* Технологиялық нұсқаулықтар
* Орау нұсқаулары
* Сынақ әдістері
* СОП және т. б.
2.Тіркеу құжаттары: (Регистрирующие- күнделікті жазылып отыратын процестің барлығын тіркеп отыратын құжаттар.)
* Сертификаттар / хаттамалар
* Журналдар
* Есептер
Сыртқы құжаттар ішкі құжаттарды әзірлеу және келісу үшін қолданылады.
Ішкі құжаттар – қызметкерлердің жұмысы үшін.
19.Қойма үй-жайларының түрлері, үй-жайларға қойылатын талаптар, ұйымдастыру кұрылымы.
Қойма үй-жайларына қойылатын талаптарды қатаң сақтау маңызды, өйткені барлық ережелерді адал сақтау мұндай жерлерде адамдардың қауіпсіз болуын ғана емес, сонымен қатар ғимарат ішінде кедергісіз жұмыс істеуге кепілдік береді. Тауарларды және басқа да объектілерді сақтау үшін бұл үшін арнайы жабдықталған тұрғын емес аумақтар пайдаланылады. Қоймалар техникалық, санитарлық нормаларды, аймақтарға бөлу ережелерін және басқа да нормаларды сақтай отырып, әртүрлі типтегі құрылымдарда, ангар аймақтарында, жер асты қабаттарында беріледі. Меншік иесі мен қызметкерлер үздіксіз тиеу-түсіруді, өрт қауіпсіздігін қамтамасыз етуі керек.
Егер сіз қойманы таңдау мәселесіне тап болсаңыз, алдымен қойманың қандай түрлері бар екенін анықтауыңыз керек.
Жоспарлау шешімдеріне сәйкес келесілер бөлінеді:
-жабық - бөлек бөлмелер;
- жартылай жабық - бір, екі немесе үш қабырғасы бар бөлмелер;
-ашық - ашық мамандандырылған учаскелердегі қоймалар.
Қойма аймағының маңызды сипаттамаларының бірі - сақтау режимі. Ол, біріншіден, шикізатты сақтау шарттарына байланысты, екіншіден, қойманың атқаратын қосымша қызметтеріне қарай есептеледі. Мұнда температура бойынша сақтау орындарының негізгі түрлерінің тізімі берілген:
- құрғақ;
- тоңазытқыш;
- мұздату;
- қыздырылмаған;
- қыздырылған;
- оқшауланған.
Одан әрі қойма үй-жайлары қызмет түріне қарай тағайындалуы бойынша бөлінеді:
-өндіріс – өңдеуші кәсіпорындарда;
-бөлшек сауда - бөлшек сауда үшін;
-көтерме – көтерме саудаға;
-транзиттік және ауыстырып тиеу – қысқа мерзімді сақтау үшін;
-кедендік – кедендік тексеруден бұрын тауарлардың артық экспозициясы үшін;
-резервті – төтенше жағдайда тауарларды сақтау.
Қойма классификациясы
Қоймаларға қойылатын талаптарды дәлірек анықтау үшін төрт негізгі класты: «А», «В», «С» және «Д» және екі «А+» және «В» кіші сыныптарын ажырататын қоймалардың арнайы классификациясы жасалды. +".
Алғышарттардың өсу реті бойынша әрбір санатты толығырақ қарастырайық.
«D» сыныбы
Ең «қарапайым» сынып әдетте жертөлелер мен жылытусыз немесе ангарсыз өндірістік үй-жайлар болып табылады.
Күзет, күзет және жылыту жүйесінің болуы «D» класындағы үй-жайларда сәйкестікке міндетті емес қосымша талаптар болып табылады.
«С» сыныбы
«С» класына негізінен өндіріс орындары немесе ангарлар жатады. Бұл класс келесі жалпы қабылданған сипаттамаларға ие:
-төбелердің биіктігі 4 м;
- еден «жалаңаш» асфальт немесе бетон плиткалары.
-Ешқандай сипаттама сақталмаған жағдайда қойма алдыңғы сегментке қосылады.
«В» сыныбы
Бұл санат жоғары сегментке жатады және сақталуы тиіс келесі параметрлермен сипатталады:
- жүк лифтілері;
- биіктігі 6 м төбелер;
- ақаулы жылу жүйесі;
-автомобильдер үшін ыңғайлы кіру және шығу;
- қауіпсіздік жүйесі;
- телекоммуникациялық жүйелер;
- жабдықталған қосымша бөлмелер (ванна бөлмелері, серверлік бөлмелер, душ кабиналары және т.б.);
-сенімді өрт қауіпсіздігі жүйесі;
-тауарларды тиеу және түсіру алаңы.
«В+» сыныбы
Бұл сынып «В» санатының ішкі сыныбы болып табылады және алдыңғы сыныптың барлық талаптарына жауап береді, сонымен бірге ол келесі параметрлер бойынша одан ерекшеленеді:
-Бірінші қабат;
-Жоғары кернеу дәрежесі бар шаңсыз бетон едендер;
- төбенің биіктігі - 8 м кем емес;
- температураны реттеу режимі;
-вентиляцияның жоғары деңгейі;
-бейнебақылау және дабыл;
-автоматты механизмі бар қақпа;
-қоймада кеңсенің болуы;
- талшықты-оптикалық байланыс;
-тәулік бойы күзетілетін аумақ;
- орталық магистральдарға жақын орналасуы.
«В» және «В+» класындағы қоймалар басқалардан ерекшеленеді, олар жиі қайта құрылатын ғимараттар болып табылады.
«А» сыныбы
Бұл класс премиум сегментіне жатады және орналасу мен техникалық құрамдас бөліктерге қойылатын талаптардың жоғарылауымен сипатталады. «А» класы бұрынғымен бірдей сипаттамаларға ие, бірақ ол қосымша параметрлердің болуымен ерекшеленеді:
-материалдар: сэндвич-панельдер мен металл конструкциялар;
- құрылымның төртбұрышты пішіні;
- төбенің биіктігі - 10 м-ден;
- үлкен жүк көліктеріне арналған тұрақ.
«А+» сыныбы
Мұндай үй-жайлар құрылыстың жаңашылдығымен және заманауи инженерлік шешімдердің болуымен ерекшеленеді, сонымен қатар жоғарыда аталған барлық параметрлерге сәйкес келуі керек. Сегменттің айрықша белгілері:
- төбенің биіктігі - 13 м кем емес;
-көп деңгейлі сөрелерді орнату мүмкіндігі;
-автономды электр станциясы және жылу блогы;
-жұмысшылардың қолжетімділігін бақылау;
-қаланың негізгі магистральдарына ыңғайлы шығу;
тәжірибелі басқарушы компания.
Қандай қоймалар жақсы?
Бизнестің барлық нюанстарын білмейінше, қандай үй-жай сіздің компанияңыз үшін ең жақсы болатынын айту мүмкін емес. Әрқайсысы сақтау кеңістігіне қойылатын талаптардың жеке жиынтығын қажет етеді. Егер қойма кеңістігіне қойылатын талаптардың ең аз жиынтығы туралы айтатын болсақ, біз мынаны аламыз:
-қойма және кіреберіс саңылауларының көлемі;
-әрлеу;
-орналасқан жері;
-қабырғаларда сызаттардың болуы;
-ішінде зеңнің болуы;
- жалдау ақысы және қосымша қызметтер;
-жарияланған сыныпқа сәйкестік.
Қоймалар үшін жалпы қабылданған нормалардың қатаң құрылымына қарамастан, өнімнің белгілі бір түрі үшін дұрыс бөлмені таңдау өте қиын, әсіресе сіз логистика саласымен айналыспасаңыз. Бұл жағдайда үй-жайларды пайдалану кезінде жағымсыз сәттерді болдырмау үшін дұрыс таңдау жасауға көмектесетін тәжірибелі маманға хабарласқан дұрыс.
20. Тиісті дистрибьюторлық тәжірибе, ДЗ тасымалдауға қойылатын талаптар.
Дәрілік заттармен көтерме сауданы жүзеге асыратын кәсіпорындар үшін сапаны қамтамасыз ету (менеджмент) жүйесі.
GDP стандарты дәрілік заттарды көтерме саудада өткізу процесін ұйымдастырудың бірыңғай тәсілін белгілейді және өндірушіден бастап бөлшек сауда желісі мен медициналық мекемелерге дейінгі барлық жолда олардың сапасын қамтамасыз етуге бағытталған.
GDP міндеттері:
- Импорттық ДЗ сапасын қамтамасыз етуге кепілдік беру(өндірушілер мен ГЛС үшін субстанциялар).
- 2) Өткізу (тарату)желісінде ДЗ, оның ішінде ҚР өндірілген ДЗ сапасын қамтамасыз етуге кепілдік беру
Дистрибьюторлар өздері жүзеге асыратын қызметке қатысты тәуекелдерді басқарудың міндеттерін, процестері мен қағидаттарын белгілейтін сапа жүйесін құруы және қолдауы тиіс. Дистрибуциямен байланысты барлық іс-әрекеттер бір мәнді анықталуы және талдануы тиіс. Көтерме саудада өткізу процесінің барлық маңызды кезеңдері, неғұрлым маңызды өзгерістерді қоса алғанда, егер қажет болса, негізделуге, валидациялануға тиіс. Сапа жүйесінің жұмыс істеуіне ұйым басшысы жауапты болады. Ұйымның персоналы сапа жүйесінің жұмыс істеуіне байланысты міндеттерді тиісті түрде орындауға тиіс
Бөлмелерге қойылатын талаптар:
− Бөгде адамдардың бөлмелеріне кіруін болдырмау үшін сақтық шараларын қабылдау қажет. Қызметкерлер қауіпсіз, сенімді және тиімді жұмыс ортасын сақтау үшін компанияның саясатын ұстануы керек. Бөлмелердің фармацевтикалық өнімнің әртүрлі санаттарының, атап айтқанда коммерциялық және коммерциялық емес өнімдердің, карантиндегі өнімдердің, сондай-ақ шығарылған, жарамсыз деп танылған, қайтарылған немесе кері қайтарып алынған өнімдердің, сондай-ақ қолдан жасалған деп күдік келтірілген өнімдердің ретке келтіріліп сақталуын қамтамасыз ету үшін жеткілікті сыйымдылығы болуы тиіс.
− Бөлмелер тиісті және жақсы сақтау жағдайларын қамтамасыз ету үшін жобалануы немесе бейімделуі тиіс. Атап айтқанда, олар таза және құрғақ болуы керек және қолайлы температура шегінде сақталуы керек. Фармацевтикалық өнімдер еденнен тыс жерде сақталуы керек және тазалау мен тексеруді қамтамасыз ету үшін бір-бірінен жеткілікті қашықтықта орналасуы керек.
− Бөлмелері таза және жиналған қалдықтар мен паразиттерден бос болуы тиіс. Бөлмеге жауапты ұйымдар Бөлмелер мен аймақтардың үнемі тазалауды қамтамасыз етуі тиіс. Сондай-ақ зиянкестермен күресудің жазбаша бағдарламасын жасау керек. Қолданылатын зиянкестермен күресу құралдары қауіпсіз болуы тиіс және фармацевтикалық өнімнің ластану қаупі болмауы тиіс. Ластанудың кез келген қатерін толық жою үшін кез келген төгілуден тазартудың тиісті рәсімдері көзделуі тиіс.
− Сынған немесе зақымдалған заттар пайдалануға жарамды қордан алынып, бөлек сақталуы керек.
− Бөлмелер барлық операциялар дәл және қауіпсіз орындалуы үшін жеткілікті жарықтандырумен қамтамасыз етілуі тиіс.
ЖАБДЫҚҚА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР:
• Дәріхана дәрі-дәрмектерді суық температурада сақтауға арналған тоңазытқышпен жабдықталуы керек және мезгіл-мезгіл тексеріліп тұруы керек.
• Консультациялық аймақ көрсету карталарымен, Пациенттерге арналған ақпараттық парақтармен, анықтамалық материалдармен және басқа да қажетті материалдармен жабдықталуы тиіс.
• Онда сфигмоманометр, глюкометр, термометр, стетоскоп, салмақ және өсу шкаласы сияқты негізгі құралдар болуы керек.
• Дәріхана компьютермен және тиісті бағдарламалық жасақтамамен жабдықталған болуы керек, ол қорларды басқара алады, шот-фактураны басқара алады, дәрі-дәрмектердің уақтылы ескертулерін жасайды және пациенттердің дәрі-дәрмектері туралы жазбаларды мұрағаттайды.
• Рецептуралық дәріхана препаратты дайындау үшін қажетті тиісті аппаратпен жабдықталуы тиіс.
Дәрілік заттарды тасымалдау-лицензиялауға жататын фармацевтикалық ұйымдар қызметінің бағыттарының бірі
Көлік және жабдықтар
Егер дәрілік заттарды тасымалдауды дәріхана ұйымы дербес ұйымдастырса, онда қадағалау органы тасымалдау үшін қандай көлік құралы пайдаланылатынын және оның қандай негізде дәріханаға тиесілі екенін міндетті түрде тексереді.
Көлік құралының жабдықталуы да тексеріледі. Пайдаланылатын жабдық препараттар мен вакциналарды бастапқы күйінде сақтауы тиіс, оның ішінде препараттардың кейбір санаттары үшін көлік құралында белгіленген температуралық режимді ұстап тұруға мүмкіндік беретін мамандандырылған жабдық қолданылады. Егер оларды тасымалдау кезінде температуралық режим бұзылса, дәріхана басшысы иммунобиологиялық препараттарды қабылдамауға құқылы.
Дәрілік препараттарды тасымалдау үшін мынадай жабдықтар қолданылады:
- желдету жүйелері;
- ауаны баптау жүйелері;
- көлік құралын рұқсатсыз кіруден қорғау жүйелері;
- қол жеткізуді басқару жүйелері;
- өртке қарсы жабдық;
- тоңазытқыштар немесе тоңазытқыштар;
- ылғалдылық деңгейі мен ауа температурасын тіркеуге арналған құрылғылар.
Сондай-ақ, жеткіліксіз салқындатылған салқындатқыш элементтерді қайта пайдалануға тыйым салынады.
Сонымен қатар, көлік компаниясы дәрі-дәрмектерді тасымалдау кезінде қолданатын контейнерлерге ерекше назар аудару керек.
Ол келесі талаптарға сай болуы керек:
- контейнер препараттарды қоршаған орта әсерінен қорғауы керек;
- ыдыс препараттардың қауіпсіздігі мен сапасына әсер етпеуі тиіс;
- көліктік ыдыста оған орналастырылған препараттар туралы белгілі бір мәліметтер болуы тиіс (мысалы, препаратты өндіруші, оның жарамдылық мерзімі, шығарылған күні және дәрі-дәрмектер сериясы, ыдысқа салынған қаптамалардың саны және т.б.).
1.Жекелеген санаттағы препараттарды сақтауға және тасымалдауға қойылатын талаптар.
2. Тасымалданатын препараттардың көлемі.
3.Тасымалдау ұзақтығы.
4.Қоршаған орта жағдайлары.
Егер дәрі-дәрмектерді көтерме сауда компаниясы тасымалдау кезінде дәрі-дәрмектерді сақтау шарттары бұзылса немесе олардың орамасы бұзылса, бұл ақпарат жүкті алушыға жеткізілуі керек
Иммунобиологиялық препараттарды тасымалдау
Дәріхана ұйымының басшысы Суық тізбекке қойылатын талаптарды оның барлық деңгейінде білуі және сақтауы тиіс. Оларды қарастырайық.
1. Бірінші деңгей. Бұл деңгейде иммунобиологиялық препараттар дәрі өндірушіден көтерме қоймаға жеткізіледі.
2. Екінші деңгей. Дәрі-дәрмектер біраз уақыт қоймада сақталады, содан кейін дәрі – дәрмектерді басқа субъектілерге-шағын көтерме сауда орындарына, медициналық мекемелер мен дәріханаларға тасымалдау жүзеге асырылады.
3. Үшінші деңгей. Препараттар соңғы пункттерге жеткізіледі, онда олар белгіленген талаптарға сәйкес сақталуы тиіс.
Бұл деңгейде дәрі-дәрмектер медициналық мекемелерге, медициналық кабинеттерге және медициналық мекемелердің бөлімшелеріне, дәріханалардың филиалдарына жіберілуі мүмкін, сонымен қатар медициналық мекемелер мен дәріханаларда сақталуы мүмкін. 4. Төртінші деңгей. Препараттар медициналық мекемелердің бөлімшелерінде, медициналық кабинеттерде, учаскелік емханаларда және т. б. сақталады.
Бөлшек дәріханалар үшін суық тізбектің үшінші деңгейі басымдық болып табылады, алайда олар жеткізушілердің әрекеттерін екінші деңгейде бақылайды.
Егер дәріхана желісінің құрылымына көтерме бөлімшелер кірсе, онда жеткізушінің әрекеті 1 және 2 деңгейде бақыланады. Медициналық мекемелер дәрі-дәрмектердің қозғалысын суық тізбектің 4 деңгейінде бақылайды.
Бірінші және екінші деңгейлерде тасымалдау шарттарын бақылау
Көтерме сауда компаниялары мен өндірушілердің дәрілік заттарды тасымалдауы мынадай тәсілдермен жүзеге асырылады:
1. Термоконтейнерлерді қолданатын қарапайым көлік құралдарында.
2.Авторефрижераторларда.
Тасымалдау процесін бақылау Көлік құралдарын тіркеудің автономды және кіріктірілген жүйелерінен көрсеткіштерді алу арқылы жүзеге асырылады.
Сондай-ақ, көптеген заманауи иммунобиологиялық препараттардың бөтелкелерінде және қаптамаларында арнайы индикаторлар мен термостаттар бар.
21. Дәріхана тәжірибесі бойынша тиісті нұсқауды құру тарихы, GPP негізгі элементтері.
"Тиісті дәріханалық практика" термині – GPP (Good Рһагмасу Рractice) – 1991 жылы фармацевтикалық нарықтың дамыған бөлшек сауда секторы бар әлемнің 10 елінен келген жетекші мамандардың жиналысында енгізілді.
1992 жылы Халықаралық фармацевтика федерациясы қауымдастық пен ауруханалық дәріханаларда жақсы дәріханалық тәжірибе стандарттарын әзірледі, олар кейіннен 1998 жылы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы GPP халықаралық стандарты ретінде мақұлдады және ұсынды. Бұл стандарт фармацевттың денсаулық сақтау жүйесіндегі рөлін, оның қоғамдық денсаулықты нығайтудағы және аурудың алдын алудағы, қауіпсіз, тиімді және ұтымды емдегі, дәрілік заттарды қолданудағы проблемаларды анықтаудағы және шешуде алатын орнын анықтайды.
GPP сонымен қатар дәрі -дәрмектерді жеткізуге және қолдануға байланысты тиісті шараларды ұйымдастыруға көмектеседі.
Дамыған елдерде фармацевтикалық қызмет көрсетудің жоғары деңгейі отандық дәріхана ұйымдарында «Тиісті дәріхана практикасы» халықаралық стандартын енгізу қажеттілігін анықтады.
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау жүйесі халықаралық стандарттарға көшу курсын қабылдады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсыныстарына сәйкес, 2006 жылы өзінің ұлттық стандарты әзірленді, ГПП -мен үйлестірілді - «Тиісті дәріхана практикасы» мемлекеттік стандарты, ал 2015 жылдың 27 мамырында No 392 бұйрығын бекіту туралы “Тиісті фармацевтикалық практика” қабылданды.
Тиісті дәріханалық практика стандарты (GPP) Қазақстан Республикасының халқына фармацевтика қызметкерлері көрсететін фармацевтикалық қызметтердің тиісті сапасын қамтамасыз ету мақсатында әзірленді, Тиісті дәріханалық практикаға және сапаны басқару жүйесін ұйымдастыруға қойылатын талаптарды белгілейді.
Стандарт дәрілік заттарды бөлшек саудада өткізуді жүзеге асыратын ұйымдарға қолданылады.
Дәріхана ұйымдары дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды бөлшек саудада өткізуге, дәрілік препараттарды дайындауға байланысты фармацевтикалық қызметті лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес келеді.
GPP талаптары:
- Фармацевтің (провизордың) бірінші қамқорлығы - пациенттердің әл-ауқатына қамқорлық.
- Фармацевтикалық қызмет орталығында: тиісті сападағы дәрі-дәрмектер мен медициналық мақсаттағы басқа да тауарларды босату, пациентке қажетті ақпарат пен кеңестер беру, сондай-ақ берілген дәрі-дәрмектердің, ақпараттар мен кеңестердің әсерін қадағалау.
- Провизор қызметінің ажырамас бөлігі дәрі-дәрмектерді ұтымды және үнемді тағайындау мен оларды дұрыс пайдалануды насихаттау болуы керек.
- Фармацевтикалық қызметтің әрбір элементі нақты тұтынушының қажеттіліктерін ескере отырып, неғұрлым түсінікті және қолжетімді нысанда жүзеге асырылуы тиіс.
1. Денсаулықты сақтау, ауру қаупін болдырмау (халық).
2. Дәрі-дәрмектерді және емдеу процесіне қатысы бар басқа да тауарларды босатуға және пайдалануға байланысты қызмет (пациент).
3. Өзін-өзі емдеуге қатысты іс-шаралар, оның ішінде ұсыныстар және тиісті жағдайларда өзін-өзі емдеуге болатын белгілерді емдеу үшін дәрі-дәрмектер беру (пациент).
4. Дәрі-дәрмектерді тағайындауға және қолдануға байланысты қызмет (медициналық персонал).
GPP негізгі принциптері:
- Фармацевттер және сәйкесінше фармацевтикалық көмек пациентке қол жетімді болуы керек;
- Фармацевт денсаулығына байланысты пациенттердің проблемаларын анықтауға және басқаруға қатысады;
- Фармацевт салауатты өмір салты мен денсаулықты құндылық ретінде насихаттауға қатысады;
- Фармацевт дәрілік заттардың сапасын қамтамасыз етуге қатысады;
- Фармацевт дәрі-дәрмектер әкелуі мүмкін денсаулыққа зиянды болдырмауы керек;
- Фармацевт денсаулық сақтаудың шектеулі ресурстарын оңтайлы пайдалануға ықпал етеді
Қарастырылатын қазіргі дәріханалық практиканың төрт негізгі элементі бар:
1. Денсаулықты нығайтуға, денсаулығының нашарлауының алдын алуға және салауатты өмір салтына қол жеткізуге байланысты іс -шаралар;
2. Дәрілік заттар мен оларды енгізуге арналған құралдарды жеткізуге, қолдануға немесе емдеуге байланысты әдіске байланысты қызмет. Мұндай әрекеттер дәріханада, медициналық мекемеде немесе үйде болуы мүмкін;
3.Өзін-өзі емдеуге бағытталған шаралар, соның ішінде дәрі-дәрмектер бойынша кеңес беру және кейбір жағдайларда мақсатты түрде дәрі-дәрмектермен қамтамасыз ету және аурудың симптомдары үшін басқа емдеу әдістері ең табысты;
4.Дәрілік заттардың тағайындалуы мен қолданылуына әсер етуге байланысты әрекеттер.
Осы негізгі элементтерден басқа, GPP ережелері мыналарды қарастырады:
· Денсаулық сақтау қызметкерлерінің басқа қауымдастықтарымен халықтың денсаулығын нығайтуда, оның ішінде нашақорлық пен теріс пайдалануды азайту бойынша байланыс;
· Дәрі-дәрмектер мен денсаулыққа қатысты басқа да өнімдер туралы жарнамалық материалдарды кәсіби бағалау
· Дәрі -дәрмектер мен денсаулықты қорғаудың басқа аспектілері туралы тексерілген ақпаратты тарату;
· Дәрілік заттарды клиникалық зерттеулердің барлық кезеңдеріне қатысу.
22. Фармакоқадағалаудың тиісті практикасы (GVP)
Тиісті фармакологиялық қадағалау практикасы тіркелген дәрілік препараттарға фармакологиялық қадағалау жүргізудің, дәрілік препараттардың қауіпсіздігіне мониторинг жүргізу нәтижелерін құжатпен ресімдеу және ұсынудың этикалық және ғылыми стандарты болып табылады. GVP стандарты ҚР ДСМ 2021 жылғы 4 ақпандағы №15 «Тиісті фармацевтикалық практикаларды бекіту туралы» бұйрығында 6-қосымшада бекітілген.
Мақсаты:
• медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулық шеңберінде тіркелген дәрілік препараттарды пайдалану нәтижесінде туындаған жағымсыз реакциялардан келетін зиянның алдын алу;
• пациенттер мен медицина персоналына дәрілік препараттардың қауіпсіздігі туралы уақытылы ақпарат беру арқылы дәрілік препараттарды қауіпсіз және тиімді пайдалануға ықпал ету.
Негізгі принциптері:
1) емделушілердің, медициналық персоналының және жалпы қоғамның дәрілік препараттар қауіпсіздігіне қатысты талаптарының қанағаттандырылуын қамтамасыз ету;
2) сапа жүйесін енгізу және персоналды ынталандыруға қатысты тиімді басшылықты қамтамасыз ету;
3) фармакологиялық қадағалау жүйесіне оған жүктелген міндеттер деңгейінде ұйымның (кәсіпорынның) барлық персоналды тарту;
4) ұйымның барлық персоналын фармакологиялық қадағалау жүйесінің сапасын арттыратын тұрақты процесске тарту;
5) ресурстық базаны және фармакологиялық қадағалау жүйесінің алға қойған міндеттерін құрылымдар мен процесстер нысанында фармакологиялық қадағалау бойынша үздіксіз жұмыс істеу, қауіптің белсенді, тиісті деңгейін қамтамасыз етілетін сипатта ұйымдастыру;
6) пайда-қауіп арақатынасы бойынша барлық қолда бар дәлелді деректер және осы арақатынасқа және дәрілік препаратты қолдануға ықпалын тигізетін барлық деректер ескеріліп, бағаланады, әріқарай шешімдер қабылдауға қарастырылады және бағаланады;
7) қолданымдағы заңнама шарттарына сәйкес әзірлеушілер, тіркеу куәлігін ұстаушылар, уәкілетті органдар, денсаулық сақтау мекемелері, емделушілер, медицина қызметкерлері, ғылыми ұйымдар және басқа да мүдделі тараптар арасындағы тиімді ынтымақтастықты дамытуға ықпал ету.
23. Тиісті реттеу практикасы (GRP)
Тиісті реттеу практикасы - Good Regulatory Practice.
Негізгі мақсаты: GRP дәрі-дәрмектерді және олардың өкілдерін реттеу органдарының тиімділігін арттырудан тұрады. Бұл мәселе дәрілерді реттеу органдарының халықаралық конференциясы (International Conference of Drug Regulatory Authorities — ICDRA) барысында талқыланды.
GRP-ашықтықты, икемділік пен жауапкершілікті болжайтын менеджменттің қазіргі заманғы стратегияларын пайдалана отырып, әзірлеуден бастап медициналық қолдануға дейінгі ДЗ айналымын реттеу жөніндегі ұлттық уәкілетті органдардың ффективтік қызметінің нормалары.
ДЗ айналысы саласындағы негізгі реттеушілік рәсімдер:
* инспекциялау арқылы жүргізілетін лицензиялау (өндіру, көтерме және бөлшек саудада өткізу) ;
* сараптамалық қорытындыларға негізделген ДЗ тіркеу;
* ДЗ сертификаттау;
* ДЗ айналысы кезінде оның сапасын бақылау;
* фармакологиялық қадағалау;
* жылжыту мен жарнаманы бақылау.
Қазіргі уақытта дәрі - дәрмек нарығы-мемлекет ең жиі реттейтін нарықтардың бірі. Ол сонымен қатар ең "халықаралық" нарық болып есептеледі. Дәрілік нарықтың жаһандануы фармсекторда, ең алдымен халықаралық саудадағы кедергілерді жою үшін ұлттық реттеуші тетіктердің жақындасуын қажет етеді. Осы саладағы үйлестіру дәрі-дәрмектердің халықаралық саудасын жеңілдетеді; салалық нормативтерді ұлттық деңгейде әзірлеу мерзімдерін қысқартады, реттеуші тетіктерді неғұрлым негізді таңдауға ықпал етеді; жаңа препараттарды жасау процесін оңтайландырады, оларды тіркеу мерзімдерін қысқартады.
Осылайша, әзірлеу құнын төмендету және оларды нарыққа шығару уақытын қысқарту есебінен халық үшін жаңа препараттардың қолжетімділігін арттыруға ықпал етеді.
Дәрілік нарықты реттеу практикасы дәрілік нарықты реттеудің қазіргі заманғы ұлттық практикасы осы саладағы халықаралық саясатта айқындалатын қағидаттар мен тәсілдерді қолдануға негізделген.
Көптеген елдерде бұл көбінесе халықаралық ұйымдар аясында әзірленген және қабылданған стандарттар мен ережелерді қолдану нәтижесі болып табылады.
24. Дәрілік заттарды сақтаудың тиісті тәжірибесі(GSP)
Тиісті сақтау практикасы (GSP) ДЗ мен фармацевтикалық өнімді сақтау және тасымалдау өндірістен бастап пациентке дейін ДЗ айналысының барлық кезеңдерінде орын алады және тиісті сақтау практикасы (Good Storage Practise — GSP) стандартына сәйкес жүзеге асырылуы тиіс.
GSP басшылығы қызметі фармацевтикалық өнімдерді сақтауға, тасымалдауға және таратуға қатысты барлық қызметкерлерге арналған және өндірушілерге, импорттаушыларға және әртүрлі жеткізушілерге, дистрибьюторларға, көтерме сауда фирмаларына, дәріханаларға және басқа денсаулық сақтау мекемелеріне қолданылады.
GSP нұсқаулығының мазмұны:
1. Кіріспе
2. Глоссарий
3. Персонал
4. Үй-жай және жабдық
а. өнімді сақтауға арналған үй-жай
b. сақтау шарттары
c. сақтау шарттарын бақылау
5. Өнімді сақтау бойынша талаптар
a. құжаттама: жазбаша нұсқаулар мен есептер
b. таңбалау және контейнерлер
c. материалдар мен фармацевтикалық өнімдерді алу
d. қорларды жаңарту және бақылау
e. мерзімі өткен және қолданыстан шыққан адамдардың бар-жоғын тексеру
материалдар мен өнімдер
6. Тауарларды қайтару
7. Жөнелту және тасымалдау
8. Өнімді кері қайтарып алу
Қосымша
Таңбалау және сақтау шарттары
Қалыпты сақтау шарттары
Сақтаудың нақты (анықталған) шарттары
Тауарды қайтаруға қойылатын талаптар:
1. қайтару рәсімінің болуы
2. қайтарылған өнімдердің карантині
3. сәйкестендіру, құжаттама, іске асыру, жою рәсімі
Өнімді отзыв қойылатын талаптар
1. фармацевтикалық өнімді кері қайтарып алу рәсімін егжей-тегжейлі әзірлеу
Қызметкерлерге қойылатын талаптар
1. өнімді сақтаудың кез келген учаскесінде персоналдың жеткілікті біліктілік деңгейі
2. қызметкерлерді GSP стандарттарына оқыту
3. жеке гигиена мен санитарияны сақтау
4. қорғаныш немесе жұмыс киімінің болуы
Үй-жайлар мен жабдықтарға қойылатын талаптар
Арнайы жабдықталған үй-жайлардың :
1. бастапқы және буып-түю материалдарын
2. аралық өнімдер
3. дайын өнім
4. карантиндегі өнімдер
5. жарамсыз деп танылған, қайтарылған және қайтарып алынған өнім үшін болуы қажет.
Үй-жайлар болуы керек:
1. таза, құрғақ
2. қажетті температурамен
3. ауа-райының әсерінен қорғалған
4. тек уәкілетті персоналға қол жеткізу
5. санитарлық бақылау, жинау, дезинсекция және дератизация
6. қажет болған жағдайда қауіпсіздік және қорғау құралдары (радиоактивті, жарылыс қауіпті және басқа материалдар)
25. Дәрілік заттардың сапасын бақылаудың ұлттық зертханаларына арналған тиісті практика (GPCL)
Дәрілік заттардың сапасын бақылаудың ұлттық зертханаларына арналған тиісті практика GPCL-Good Practices for National Pharmaceutical Control Laboratories тиісті практика дәрілік заттарды бақылаудың ұлттық зертханалары үшін дәрілік заттар сапасының талаптарға, ерекшеліктерге сәйкестігі туралы нәтижелер мен қорытындыларды дұрыс бағалау үшін негізді қамтамасыз ететін ДЗ бақылау зертханасы жұмысының критерийлерінің жиынтығы.
GPCL ережелері
Сынақ зертханаларының алдында әртүрлі міндеттер тұруы мүмкін, алайда өз қызметінде олар зертханалық зерттеулер барысында алынған нәтижелерді жоспарлауға, құжаттық ресімдеуді жүргізуге және дұрыс бағалауға қатысты әлемде танылған GPCL (дәрілік заттар сапасының ұлттық зертханалары үшін тиісті практика) ұсынымдарын басшылыққа алуы тиіс.
ДДҰ тиісті ұсыныстары - PCL - дәрілік заттардың сапасын бақылау зертханалары үшін қолданылады.
GPCL стандартының құрылымында келесі модульдер бар:
* 3 бөлімнен тұратын ұйымдастыру бөлімі (сынақ зертханасының сапа саласындағы саясаты, мақсаты, міндеті, миссиясы, жалпы ережелер мен қағидаттарды баяндай отырып, сапа жөніндегі басшылық);
сынақтар жүргізу, құжаттама мен деректерді басқару, ішкі тексерулер жүргізу және метрологиялық қамтамасыз ету тәртібін айқындайтын басшылыққа алынатын құжаттар;
* журналдарды, сынақ хаттамаларын толтыру, мұрағатты жүргізу ережелерін және құжаттар номенклатурасын анықтайтын жұмыс нұсқаулықтарының модулі;
* сынақ зертханасының сапасын басқару жүйесіне қатысатын персоналдың лауазымдық міндеттерін айқындайтын қолданыстағы нұсқаулықтар модулі;
* қызметтердің барлық түрлерін сипаттайтын стандартты операциялық процедуралар модулі.
Қазіргі уақытта сынақ зертханалары-бұл дәрілік заттардың сапасын бақылау жүйесінде жұмыс істейтін жоғары білікті мамандардан тұратын заманауи, жақсы жабдықталған ұйымдар.
Зертхана әдетте келесі бөлімдерге бөлінеді:
* химиялық талдау әдістері;
* физика-химиялық әдістер;
антибиотиктердің микробиологиялық әдістері мен белсенділігі;
* Әкімшілік топ;
* материалдық-техникалық қамтамасыз ету;
* сапаны қамтамасыз ету;
* биофармацевтикалық параметрлерді зерттеу.
Дәрілік заттардың сапасын бақылау жөніндегі сынақ зертханасының (орталығының) негізгі міндеттері::
-Дәріхана және емдеу-алдын алу мекемелерінде сапасыз дәрілік заттар айналымының алдын алу.
- Орталықтың сынақ зертханасында дәрілік заттарға зерттеулер жүргізу.
- Дәрілік заттарды қолдануға жағымсыз жағымсыз реакциялардың және препараттардың терапиялық тиімсіздігінің мониторингі.
- Денсаулық сақтау мекемелері мен фармацевтикалық ұйымдарды әдістемелік және анықтамалық әдебиетпен, нормативтік құжаттамамен және дәрілік заттар айналымы мәселелері бойынша қосымша ақпаратпен қамтамасыз ету.
- Диплом алдындағы және дипломнан кейінгі білім берудің фармацевтикалық бейінінің мамандарын даярлауға қатысу.
- "Жедел желі" телефондары арқылы дәрілік заттардың сапасы мәселелері бойынша тиісті өңірдің тұрғындарына өтеусіз негізде консультациялар көрсету және олардың өтініштері бойынша талдамалық зертханалық сынақтар жүргізу.
- Мүдделі ұйымдарды, мекемелерді және халықты, оның ішінде бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып, дәрілік заттардың сапасы туралы хабардар ету.
26. Биотехнологиялық өнімдердің сапасы (ICH Q5A-Q5B)
Биотехнология-тірі организмдерді, олардың жүйелерін немесе олардың тіршілік ету өнімдерін технологиялық міндеттерді шешу үшін пайдалану мүмкіндіктерін зерттейтін пән. Биотехнологиялық өнімдер – биотехнологиялық әдістерді қолдану арқылы алынған заттар.
ICH Q5A (R1) Адам немесе жануар тектес жасушалық желілерден алынған биотехнологиялық өнімдердің вирустық қауіпсіздігін бағалау ICH үйлесімді басшылығы 1997 жылы наурызда 4-кезең аясында аяқталды.
Бұл құжат адам немесе жануар тектес сипатталған жасушалық сызықтардан алынған биотехнологиялық өнімдердің вирустық қауіпсіздігін тексеруге және бағалауға арналған және маркетингтік мәлімдемеде / тіркеу пакетінде ұсынылуы керек деректерді сипаттайды. Бұл нұсқаулықтың мақсаты-вирустарды тестілеу, вирустық клиренсті бағалау эксперименттері және вирустық тесттер мен вирустық клиренсті зерттеу дизайнына ұсынылған тәсіл.
Үйлесімді ICH нұсқаулығы 1995 жылы қарашада 4-кезең аясында аяқталды. Бұл құжат рекомбинантты ДНҚ-дан алынған ақуыздарды алу үшін қолданылатын өрнек құрылымының құрылымын бағалау кезінде құнды деп саналатын ақпарат түрлерін сипаттауға арналған.
ICH Q5A (R2) Адам немесе жануар тектес жасушалық желілерден алынған биотехнологиялық өнімдердің вирустық қауіпсіздігін бағалау
Бұл тақырыпты ICH Ассамблеясы 2019 жылдың маусым айында мақұлдады.
Q5A (R2) жұмыс тобы биотехнологиялық өнімдердің жаңа түрлерін және өндірістегі жетістіктерді көрсету мақсатында Q5A (R1) "адам немесе жануар тектес жасушалық желілерден алынған биотехнологиялық өнімдердің вирустық қауіпсіздігін бағалау" нұсқаулығын қайта қарау бойынша жұмыс жүргізуде. технология, вирусқа тестілеудің аналитикалық әдістері және 1999 жылы бастапқы құжат жарияланғаннан бері пайда болған ғылыми білім.
ICH Q5B R-ДНҚ туындылары бар ақуыз өнімдерін өндіру үшін қолданылатын жасушалардағы экспрессивті құрылымды талдау
Үйлесімді ICH нұсқаулығы 1995 жылы қарашада 4-кезең аясында аяқталды. Бұл құжат рекомбинантты ДНҚ-дан алынған ақуыздарды алу үшін қолданылатын өрнек құрылымының құрылымын бағалау кезінде құнды деп саналатын ақпарат түрлерін сипаттауға арналған.
27.Ауытқулар мен сәйкессіздікті басқару. Түзетуші және ескерту әрекеттері
Сапаны басқару, жүйені құру, жақсарту-кез-келген өндірістің ең қиын, бірақ маңызды міндеттерінің бірі.
* Аудит жүргізу сияқты түрлі іс-шаралар өндірістік алаңдарды құру, қиындықтарды анықтау, тәуекелдерді талдау, өзгерістерді бақылау, CAPA – сапа менеджменті жүйесінің элементтерін әзірлеу
* Сапа менеджменті жүйесі жүйені қамтуы керек ең маңызды компоненттердің бірі болып табылатын ауытқулар мен сәйкессіздіктерді тергеу. Мұндай жүйе реттеуші талаптардан барлық ауытқуларды уақтылы анықтауға, олардың пайда болу себептерін тексеруге, өнімнің сапасы мен шешім қабылдау туралы объективті қорытынды жасауға бағытталған.
CAPA –Corrective and preventive action.- ауытқулар мен сәйкессіздіктерді анықтап, жойып, қайта пайда болуының алдын алатын әрекеттер жүйесі.
Ауытқу-кез келген рәсімнің/процестің/әдістің/Әдістеменің/ерекшеліктің талаптарын сақтамау/орындамау, сәйкессіздіктің даму көзі. Ауытқуларға сондай-ақ өнім сапасының, медициналық құрылғының немесе қадағалау органдары оларды сыни деп есептеуі мүмкін жағдайдың сәйкес келмеуіне себеп болуы мүмкін барлық ақаулар жатады.
Сәйкессіздік-белгіленген талаптардың орындалмауы, сапа көрсеткішінің нормадан ауытқуы.
Түзету әрекеті-анықталған ауытқудың/сәйкессіздіктің немесе басқа жағымсыз жағдайдың себебін жою үшін қабылданған әрекет.
Түзету әрекеттерін әзірлеу мен іске асырудың мақсаты ауытқулардың/сәйкессіздіктердің және басқа да жағымсыз жағдайлардың себептерін жою болып табылады.
Түзету әрекеттері ауытқу/сәйкессіздік туралы нақты мәліметтер негізінде жасалады
Түзету әрекеттерінің жүйесі қасиеттері сыни параметрлерді еңсермеген, бірақ мәндердің статистикалық рұқсат етілген шектерінен асып кеткен өнімді басқаруға мүмкіндік береді.
Ескерту әрекеттері-ықтимал ауытқудың/сәйкессіздіктің себебін жою және ауытқудың/сәйкессіздіктің немесе басқа ықтимал жағымсыз жағдайдың туындауын немесе қайталануын болдырмау үшін қабылданған әрекеттер.
Ескерту әрекеттерін әзірлеу мен іске асырудың мақсаты ықтимал ауытқулардың/сәйкессіздіктердің және/немесе олардың қайталануының алдын алу болып табылады.
Ескерту әрекеттерін әзірлеу кезінде нақты сәйкессіздіктер болмаса, олардың пайда болуының ықтимал қауіптері талданады.
Ескерту жүйесі ықтимал сәйкессіздіктер мен олардың пайда болу себептерін жоюға, сондай-ақ жағдайдың қайталануын болдырмауға мүмкіндік береді.
Ауытқулар/сәйкессіздіктер журналының нысаны бекітілуге және мынадай бағандарды қамтуға тиіс:
* Бас тарту/сәйкессіздік хаттамасының нөмірі
* Анықталған күні
* Ауытқу / сәйкессіздік анықталған бөлімше
* Қысқаша сипаттамасы
* Өнім сапасына әсері (серия№)
* Ауытқу/сәйкессіздік классификациясы
* САРА жоспарын бекіту және бөлімшелерге ұсыну күні
* Түзету әрекеттерін орындау күні
* Алдын ала жабу
* Ескерту әрекеттерін орындау күні
* Бас тартуды анықтаған тұлғаның тегі, Қолы және лауазымы
* Ауытқу/сәйкессіздік жабылғаннан кейін Мониторинг және оны жүргізу мерзімі
* Қабылданған іс-қимылдардың нәтижелілігі туралы белгі.
28. Дайындалған дәрілік препараттарға дәріханаішілік бақылау жүргізу ережесін бекіту туралы
Дайындалған дәрілік препараттарға дәріханаішілік бақылау жүргізу қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 20 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-287/2020 бұйрығы.
Бұйрық 10 тараудан тұрады:
1-тарау. Жалпы ережелер. Дәріханада дайындалған дәрілік препараттар, оның ішінде дәріханаішілік дайындама, өлшеп-оралған өнім, концентраттар мен жартылай фабрикаттар дәріханаішілік бақылауға жатады. Дәріханаішілік бақылау:
1) алдын ала (ескерту) іс-шаралары;
2) дәрілік препараттарды дайындау үшін пайдаланылатын бастапқы материалдарды (дәрілік субстанция, қосалқы зат) қабылдау кезінде бақылау;
3) жазбаша бақылау;
4) ішінара сауал жүргізуді бақылау;
5) органолептикалық бақылау;
6) ішінара физикалық бақылау;
7) химиялық бақылау;
8) босату кезіндегі бақылау жүргізу арқылы орындалады
2-тарау. Дайындалатын дәрілік препараттардың сапасын қамтамасыз етуге және қателіктердің туындау қауіпін төмендетуге бағытталған алдын алу (ескерту) іс-шаралары
Алдын ала (ескерту) іс-шаралары:
1) Дәрілік препараттардың асептикалық жағдайда дайындау шарттарын сақтауды;
2) таразы-өлшеу аспаптарының жарамдылығы мен дәлдігін қамтамасыз етуді, оларға жыл сайын тексеру жүргізуді;
3) тазартылған суды, инъекцияларға арналған суды алу, жинау, сақтау үшін тиісті жағдайларды, биркасында: алынған күнін, талдау нөмірі мен талдау жүргізген адамның қолын көрсету түріндегі ыдысты таңбалаудың дұрыстығын сақтауды;
4) реактивтерді, эталондық және титрленген ерітінділерді сақтау мерзімін, шарттарын сақтау және оларды дұрыс ресімдеуді (заттаңбасында атауынан басқа: концентрациясы, молярлығы, алынған күні, жарамдылық мерзімінің аяқталатын күні, сақтау шарттары, кім дайындағаны көрсетіледі);
5) тексерілетін дәрілік препараттардағы ауытқуларды оларды дәріханаларда дайындау кезінде пайдаланылатын сол типті өлшеу құралдарын қолдану арқылы (бірдей метрологиялық сипаттамасы бар) анықтауды;
6) бюреттік қондырғылар мен штангластарды тиісінше өңдеуді, толтыруды, рәсімдеуді.
3-тарау. Дәрілік препараттарды дайындау үшін пайдаланылатын бастапқы материалдарды (дәрілік субстанция, қосалқы зат) қабылдау кезіндегі бақылауды жүргізу
Дәрілік заттарды дайындауға пайдаланылатын бастапқы материалдарды (дәрілік субстанция, қосалқы зат) қабылдауды бақылау өнім партиясын сипаттайтын құжаттарды (тауарлық жүкқұжат, өндіруші зауыттың сапа сертификаты), ілеспе құжаттарда көрсетілген сериялармен дәрілік субстанция және қосалқы материалдардың үлгілеріндегі серияның сәйкестігін, сондай-ақ "Қаптама", "Таңбалау" және "Сипаттама" көрсеткіштері бойынша дәрілік субстанцияларды және қосалқы материалдарды сәйкестендіруді тексеруден тұрады.
"Қаптама" көрсеткіші бойынша дәрілік субстанциялар мен қосалқы заттардың тұтастығы мен физикалық-химиялық қасиеттеріне сәйкестігі тексеріледі;
"Таңбалау" көрсеткіші бойынша заттаңбасында өндірушінің соңғы өлшеп-орауды жүргізген кәсіпорынның атауы, дәрілік субстанцияның, қосалқы заттың атауы, оның салмағы (көлемі) көрсетіліп, олардың саны, салмақ немесе көлемінің бірлігіне құрамы, сериялық нөмірі, жарамдылық мерзімі, өлшеп-оралған күні көрсетіліп, тексеріледі.
"Сипаттама" көрсеткіші бойынша сыртқы түрі, түсі, иісі, біртектілігі, ерітінділердегі көрінетін механикалық қоспалардың болмауына тексеріледі.
4-тарау. Жазбаша бақылау
Жазбаша бақылау дәрілік препарат дайындалғаннан кейін бірден ерікті нысандағы бақылау парағын толтыруды білдіреді.
Бақылау парағында:
1) дайындалған күні;
2) рецептінің нөмірі немесе бөлімше атауы көрсетілген медициналық ұйымның талабы;
3) алынған дәрілік заттардың атаулары, олардың саны, жалпы көлемі немесе салмағы, доза саны;
4) дәрілік препаратты дайындаушының, өлшеп-ораушының және тексерушінің қолдары көрсетіледі.
Бақылау парағында есірткі құралдарының, улы, психотроптық заттардың, прекурсорлар атауы қызыл қарындашпен сызылады, балаларға арналған дәрілік препараттарға – "Б" әрпі қойылады, көзді емдеу практикасында – "Көз" деп жазылады.
Бақылау парағы дайындау технологиясының тәртібіне сәйкес латын тілінде толтырылады. Гомеопатиялық дәрілік препараттарға бақылау парағын толтыру кезінде реттілікпен алынған гомеопатиялық ингредиенттердің атаулары көрсетіледі.
5-тарау. Ішінара сауал жүргізуді бақылау
Ішінара сауал жүргізуді бақылауды фармацевт кемінде бес дәрілік препаратты дайындағаннан кейін жүргізеді.
Ішінара сауал жүрізуді бақылаған кезде провизор-технолог дәрілік препараттың құрамына кіретін алғашқы затты атайды, ал құрамы күрделі дәрілік препараттарда оның санында да көрсетеді, осыдан кейін оны дайындаған адам барлық алынған дәрілік заттарды және олардың санын атайды. Жартылай фабрикаттарды (концентраттарды) қолданған кезде фармацевт олардың құрамы мен концентрациясын да атайды.
Егер сауалнамалық бақылау барысында дәрілік препаратты дайындауда қате жіберілгені анықталса, онда ол физикалық және химиялық бақылауға жатады.
6-тарау. Органолептикалық бақылау
Органолептикалық бақылау дәрілік препаратты, оның ішінде гомеопатикалық препаратты мынадай көрсеткіштер бойынша тексеру болып табылады:
1) сыртқы түрі;
2) түсі;
3) иісі;
4) біртектілігі;
5) ерітінділердегі көзге көрінетін механикалық қосылулардың болмауы.
Ішуге арналған дәрілік препараттар дәміне қарай: ересектер үшін – ішінара және балалар үшін - міндетті түрде тексеріледі.
Ұнтақтардың, гомеопатикалық тритурациялардың, жақпамайлардың, пилюльдердің, суппозиторийлердің біртектілігі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік фармакопеясының (бұдан әрі – ҚР МФ) талаптарына сәйкес біркелкі массаны мөлшерге бөлгенге дейін тексеріледі.
Әр фармацевттен жұмыс күні ішінде дәрілік препараттардың әртүрлерін ішінара тексеру жүзеге асырылады.
7-тарау. Ішінара физикалық бақылау
Ішінара физикалық бақылау дәрілік препараттың жалпы салмағын немесе көлемін, осы дәрілік препаратқа кіретін жеке дозалардың мөлшері мен салмағын (бірақ үш дозадан кем емес) және тығындау сапасын тексеруден тұрады.
Ішінара физикалық бақылауға:
1) дәріханада дәрілік препараттарды (оның ішінде гомеопатиялық) дайындау кезінде жіберілетін ауытқу нормаларын және өнеркәсіптік өнімдерді өлшеп-орау кезінде жіберілетін ауытқу нормаларын сақтау үшін өнеркәсіптік өнім мен дәріханаішілік дайындаудың үш-бес қаптамасы көлемінде өлшеп-орамның әрбір сериясы, оның ішінде гомеопатиялық дәрілік препараттар өлшеп-орамы;
2) бір жұмыс күні ішінде рецептілер (талаптар) бойынша дайындалған, дәрілік препараттардың кемінде үш пайызы;
3) белгілі бір салмақтағы гомеопатиялық түйіршіктердің саны;
4) механикалық қоспаларға арналған (ерітінділерде кездейсоқ болатын газ көпіршіктерінен басқа қозғалыстағы ерімейтін заттар) кемінде бес құты (бөтелкеден) көлемінде оларды стерильдеуге дейінгі өлшеп-орғаннан кейін стерильдеуді талап ететін дәрілік препараттардың әрбір сериясы ұшырайды.
8-тарау. Химиялық бақылау
Химиялық бақылау дәрілік препараттарды дайындау сапасын мынадай көрсеткіштер бойынша текcереді:
1) түпнұсқалылығы, тазалығына сынау және қоспалардың рұқсат етілген шектері (сапалық талдау);
2) оның құрамына кіретін дәрілік заттарды сандық анықтау (сандық талдау) көрсеткіштері бойынша бағалауды білдіреді.
Химиялық (сапалық және сандық) бақылауға:
1) қышқылдық-сілітілік баланс мөлшерін (рН), изотоникалайтын және тұрақтандыратын заттарды қоса алғанда, стерильдеуге дейінгі инъекциялар мен инфузияға арналған ерітінділер.
2) сыртқа қолдануға арналған стерильді ерітінділер (шаюға арналған офтальмологиялық ерітінділер, дененің күйген беттері мен ашық жараларды емдеуге арналған ерітінділер, қынап ішіне енгізуге арналған және басқа да ерітінділер);
3) көзге арналған тамшы дәрілер мен жақпамайлар, олардың құрамындағы изотоникалайтын және тұрақтандыратын заттар стерильдеуге дейін анықталады;
4) жаңа туған нәрестелерге арналған дәрілік препараттар (сандық талдау әдісі болмаған кезде осы дәрілік препараттар сапалық талдауға ұшырайды).
5) атропин сульфаты мен хлорлы сутегі қышқылы ерітінділері (ішуге арналған), сынап дихлориді мен күміс нитраты ерітінділері;
6) концентраттар, жартылай фабрикаттар, тритурациялар, оның ішінде органикалық және органикалық емес дәрілік заттардың сұйық гомеопатиялық араласуы және олардың оннан үшке дейінгі бөлігіне араластырылған тритурациялары.
7) дәрілік препараттардың дәріханаішілік дайындау (әрбір сериясы);
8) инъекцияларға арналған ерітінділерді дайындау кезінде қолданылатын стабилизаторлар мен көзге арналған тамшы дәрілерін дайындаған кезде қолданылатын буферлі ерітінділер;
9) дәріханада араластыру кезінде, ал қажет болған жағдайда өнім берушінің қоймасынан қабылдау кезінде тығыздығын анықтау жолымен этил спиртінің концентрациясы;
10) сулы-спиртті гомеопатиялық ерітінділердегі, араластырылғандардағы және тамшы дәрілердегі этил спиртінің концентрациясы (әрбір сериясы);
11) ыдырауы бақыланатын гомеопатиялық түйіршіктер (әрбір сериясы).
9-тарау. Босату кезіндегі бақылау
Дәріханаларда дайындалған барлық дәрілік препараттар, оның ішінде гомеопатиялық препараттар босату кезінде бақылауға алынады.
Босату кезінде бақылау:
1) дәрілік препараттардың қаптамасының оның құрамына кіретін дәрілік заттардың физикалық-химиялық қасиеттерінің;
2) рецептіде көрсетілген дозаларының, оның ішінде жоғары бір реттік дозаның, науқастың жас ерекшелігіне қарай дәрілік препараттарының жоғары тәуліктік дозаның;
3) рецептідегі нөмірлердің және заттаңбадағы нөмірлерінің;
4) түбіртектегі науқастың аты-жөнінің, заттаңбадағы және рецептідегі аты-жөнінің;
5) Қазақстан Республикасының дәрілік заттардың, медициналық бұйымдардың айналасы саласындағы заңнамасында белгіленген талаптарға дәрілік заттарды ресімдеудің сәйкестігін тексеруді қамтиды.
10-тарау. Дайындалған дәрілік препараттардың сапасын бақылау
Дәріханалар дайындалған дәрілік препараттардың сапасын бақылау мақсатында тоқсан сайын дәрілік препараттардың үлгілерін техникалық реттеу жүйесінде аккредиттелген сынақ зертханаларына (бұдан әрі – сынақ зертханасы) жібереді.
Сынақ зертханасы 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес дәріханалармен жасалған шарт негізінде дайындалған дәрілік препараттарға сынақ жүргізеді.
Сынақ зертханасы дайындалған дәрілік препараттардың талдау нәтижелерін дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы саласындағы мемлекеттік органға және дәріханаларға жібереді.
29. Сапаны қамтамасыз ету тұжырымдамасы. ISO 9000 сериялы стандарттар.
ИСО 9000-2015 халықаралық стандартына сәйкес сапа-объектінің белгіленген қажеттіліктерді қанағаттандыру қабілетіне қатысты сипаттамаларының жиынтығы. Кез-келген ұйымның негізгі міндеті - өнімдер мен қызметтердің сапасын қамтамасыз ету. Ұйымның сәтті қызметі өнімді шығарумен қамтамасыз етіледі, оларға: - нақты белгіленген қажеттіліктерге, қолдану саласына немесе мақсатына жауап береді; - тұтынушының талаптарын қанағаттандырады; - қолданылатын стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкес келеді;- қоғамның талаптарына жауап береді; - қауіпсіздік пен экологиялылық (қоршаған ортаны қорғау) талаптарын ескереді; - тұтынушыға бәсекеге қабілетті бағалар бойынша ұсынылады; - экономикалық тиімді болып табылады.
ISO 9000-терминдер мен анықтамаларды, сапа менеджментінің негізгі принциптерін, ұйымдар мен кәсіпорындардың сапа менеджменті жүйесіне қойылатын талаптарды, сондай-ақ тұрақты нәтижеге қол жеткізуге арналған нұсқаулықты қамтитын халықаралық стандарттар сериясы. Мақсаты- кәсіпорынның өнім сапасын басқарудың құжатталған жүйесінің тұрақты жұмыс істеуі. Қолдану аясы: персонал санына, меншік нысанына, иеленетін нарықтарға, шығарылатын өнімнің немесе көрсетілетін қызметтердің сипатына қарамастан кез келген ұйым үшін қолданылады. Қазіргі уақытта 2015 жылы шығарылған стандарттар қолданылады: -ИСО 9000 "Сапа менеджмент жүйесі. Негізгі ережелер мен сөздік" СМЖ және терминдер сөздігіне кіріспе болып табылады және осы стандартты тиісті түсіну және енгізу үшін маңызды негіз жасайды; - ИСО 9001 " Сапа менеджмент жүйесі. Талаптар". Бұл ИСО құрылымындағы негізгі стандарт. Сертификаттау үшін орындалуы қажет СМЖ талаптарының ең аз қажетті жиынтығын белгілейді-дәл осы стандарт бойынша сертификат алуға шешім қабылдаған компаниялардың алғашқы аудиті жүргізіледі; ИСО 9002 "Сапа жүйесі: өндіру, монтаждау және қызмет көрсету кезінде сапаны қамтамасыз ету моделі" ИСО 9002 шарттық жағдайда қолданылады: - өнімге қойылатын ерекше талаптар жобада немесе техникалық шарттарда белгіленген кезде; - өнімнің сәйкестігіне деген сенімге өнім берушінің оның өндірістегі, монтаждаудағы және қызмет көрсетудегі мүмкіндіктерін тиісті түрде көрсетуі арқылы қол жеткізуге болады. ИСО 9003 "Сапа жүйесі: түпкілікті бақылау және сынау кезінде сапаны қамтамасыз ету моделі " ИСО 9003 шарттық жағдайда қолданылады: - өнімнің белгіленген талаптарға сәйкестігіне деген сенімге өнім беруші өзінің мүмкіндіктерін түпкілікті бақылау мен сынақтарда тиісті түрде көрсету арқылы қол жеткізуге болады.- ИСО 9004 "Ұйымның тұрақты табысына қол жеткізу үшін Менеджмент. ИСО 9000 (ИСО 9001, ИСО 9002 және ИСО 9003) сериясындағы үш стандарт сапаны қамтамасыз ету модельдерін сипаттайтын және келісімшарттық жағдайдағы функционалдық немесе ұйымдастырушылық өзара қарым-қатынастың үш түрлі нысанын білдіретін сапа жүйесінің негізгі құжаттары болып табылады. ИСО 9000 және ИСО 9004 стандарттары анықтамалықтардан артық емес. Сапа менеджментіне негізделген тәсіл" осы стандарттың талаптарынан асып түсетін ұйымдарға басшылық береді. ИСО 9000 сериялы стандарттар тобы Қосалқы технологияларға арналған стандарттар: ИСО 9004; ИСО 19011; ИСО 10013; ИСО 10005; ИСО 10006; ИСО 10007. Стандарттар-жалпы басшылық: ИСО 9004; ИСО 9000. Стандарт талаптары: ИСО 9001. ИСО 9000 стандарттарының ортақтығы мен әмбебаптығы сапаны қамтамасыз ету модельдері қандай да бір нақты сала үшін әзірленбеген-олар өнеркәсіптің барлық салаларында және барлық елдер үшін қолдануға арналған.
30. Дәрілік заттардың сапасын бағалауға арналған заманауи аналитикалық жабдық.
Кез келген кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің негізгі шарты шығарылатын өнімнің сапасы болып табылады.
Аспаптық химиялық талдаудың заманауи спектрлік әдістері жаңа дәрілік заттарды жасаудың барлық сатыларында, сондай-ақ дәрілердің, аралық субстанциялардың, реагенттер мен оларды өндіруге арналған шикізаттың сапасын бақылау, Ішкі технологиялық бақылау және түпнұсқалығын растау кезінде кеңінен қолданылады. Жетекші фармацевтикалық зертханалардың тәжірибесінде қолданылатын аспаптық аналитикалық әдістердің ішінде спектрлік әдістер кеңінен қолданылады. Бұл ретте оптикалық молекулярлық және атомдық спектроскопия әдістері кеңінен қолданылады, атап айтқанда: ультракүлгін (УК), көрінетін және жақын инфрақызыл облыстардағы спектрофотометрия; ● спектрдің инфрақызыл аймағындағы спектроскопия (ИҚ-спектроскопия), жақын ИҚ-диапазонды қоса; ● атомдық-абсорбциялық спектрофотометрия немесе атомдық-абсорбциялық талдау; ● эмиссиялық оптикалық спектроскопия. Сынаманы хроматографиялық бөлу кезінде тиісті спектрлік аспаптар спектрофотометриялық немесе флюориметриялық детекторлар түрінде қолданылады, ал пайдаланылатын су тазалығының маңызды интегралды көрсеткіші ретінде жалпы органикалық көміртектің құрамын анықтау кезінде көміртегі тотықтарын анықтау үшін дисперсиясыз ИҚ детекторы қолданылады. Оптикалық спектрлік детекторлар газды хроматография әдістерінде кеңінен қолданылады. ИҚ спектрометр, әдетте, препараттың түпнұсқалығын анықтау және растау үшін қолданылады. Алайда, әдісті белгілі бір функционалды топтарға сәйкес келетін сипаттамалық сіңіру жолақтарына сәйкес жеке қосылыстардың молекулалық құрылымын анықтау үшін және күрделі органикалық қоспалардың құрамын анықтау үшін сәтті қолдануға болады. Жалпы, сапаны бақылау, технологиялық бақылау, жаңа препараттарды әзірлеу және сынау кезінде аталған әдістер мен аспаптар белсенді компоненттің құрамын анықтау үшін, қосымша заттар мен қоспаларды анықтау үшін, синтезде аралық өнімдердің сапасын бақылау үшін, сәйкестендіру және түпнұсқалығын анықтау үшін пайдаланылуы мүмкін.
31. Сапа түсінігі: анықтамасы, сапа түсінігінің негізгі құрылымы
Сапа-бұл қызметтің барлық аспектілерінің тиімділігін сипаттайтын күрделі ұғым: стратегияны әзірлеу, өндірісті ұйымдастыру, маркетинг және т.б. тұрады. Бүкіл сапа жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі-бұл өнім сапасы болып табылады. Сапа ұғымын басқару объектісі ретінде қарастырған кезде келесі ұғымдармен жұмыс істеу керек: * басқарудың мақсаты-болашақта қол жеткізуге болатын басқару объектісінің қажетті, мүмкін және қажетті жағдайы. * басқару объектісі-өнім қасиеттерінің барлық жиынтығы немесе олардың бір бөлігі, тобы немесе жеке қасиеті; * басқару субъектісі-барлық деңгейдегі басқарушы органдар және өнімнің жоспарланған жай-күйі мен сапа деңгейіне қол жеткізуді және күтіп ұстауды қамтамасыз етуге арналған тұлғалар;* басқару функциялары-бұл басқарушылық қызметтің шекарасы, яғни басқару саласындағы еңбекті бөлу және мамандандыру процесінің өнімі; * басқару әдістері-бұл жұмыс істеудің белгілі бір шеңберінде және бір күйден екінші күйге ауысу процесінде оның тұрақтылығын сақтау үшін басқару объектісіне мақсатты әсер ету тәсілдері.
Сапаны басқарудың келесі әдістері бар: * кәсіпорындардың, конструкторлық, технологиялық және басқа ұйымдардың ұжымдарын тұтынушылардың сұраныстарын зерделеуге, осы қажеттіліктер мен сұраныстарды қанағаттандыратын өнімдер жасауға, өндіруге және оларға қызмет көрсетуге итермелейтін экономикалық жағдайлар жасауды қамтамасыз ететін экономикалық жағдайлар (баға ережелері, несие шарттары, стандарттар мен техникалық шарттардың талаптарын сақтамағаны үшін экономикалық Санкциялар және т. б.); * бір жағынан, қызметкерлерді жоғары сапалы өнім жасағаны және дайындағаны үшін көтермелеуді (жоғары сапа үшін сыйлықақы беру жүйесін құру, жалақыға үстемақы белгілеу және т. б.), ал екінші жағынан — өнім ақауларынан келтірілген залал үшін өндіріп алуды көздейтін материалдық ынталандыру;* орындалуы міндетті директивалар, бұйрықтар, басшылардың нұсқаулары, сондай-ақ нормативтік құжаттама талаптары арқылы жүзеге асырылатын ұйымдастырушылық-өкімдік; * өндірістік процеске қатысушылардың санасы мен көңіл-күйіне әсер ететін, оларды жоғары сапалы еңбекке және өнім сапасын басқарудың арнайы функцияларын нақты орындауға ынталандыратын тәрбиелік. Оларға жоғары сапалы өнім үшін моральдық ынталандыру, кәсіпорынның абыройын мақтан тұту және т. б. жатады.
Сапа көрсеткіштері-оларды іске асыруға және тексеруге мүмкіндік беретін объектінің сипаттамаларына (қасиеттеріне) сандық немесе сапалық белгіленген нақты талаптар. Өнім сапасының келесі көрсеткіштері ерекшеленеді: * функционалдық жарамдылығы-өнімді қолдану саласын және ол орындауға арналған функцияларды сипаттайды. Олардың көмегімен белгілі бір тұтыну жағдайында осы өнімді қолдану арқылы қол жеткізілген пайдалы әсердің мазмұнын бағалауға болады; * сенімділік-өнімнің тұтынушылық қасиеттерін сақтау қабілетін сипаттайды(сенімділік, беріктік, тұрақтылық, тұрақтылық);* Эргономика-өнімді еңбек операцияларын орындау немесе тұтыну кезінде адам ағзасының қасиеттеріне сәйкестігі тұрғысынан сипаттайды;* эстетика-ақпараттық экспрессивтілікті сипаттайды (форманың ұтымдылығы, композицияның тұтастығы, өнімнің өндірістік орындалуының жетілуі және презентацияның тұрақтылығы). Бұл көрсеткіштер өнімнің сыртқы қабылдауын модельдейді және тұтынушы үшін ең маңызды болып табылатын оның сыртқы қасиеттерін дәл көрсетеді. Олар өнімнің белгілі бір түрі үшін маңыздылық дәрежесі бойынша бағаланады; * технологиялылық-өнімді әзірлеу және дайындау кезінде пайдаланылатын техникалық шешімдердің прогрессивтілігін сипаттайды. Бұл топ өндірісте және қолдану кезінде технологиялық көрсеткіштерге бөлінеді; * ресурстарды тұтыну-материалдар, отын, энергия, Еңбек және өндіріс уақытының шығындарын сипаттайды; * қауіпсіздік-өнімді тұтыну немесе пайдалану кезінде адамға зиянды азайтатын немесе жоятын көрсеткіштер; * экологиялылық-өнім өндіру кезінде қоршаған ортаға зиянды әсер ету деңгейін сипаттайтын көрсеткіштер; * жіктеу-өнімнің белгілі бір класқа жататындығын сипаттайтын көрсеткіштер.
32. Сапа менеджменті жүйесінің мәні: жоспарлау, қамтамасыз ету, сапасын бақылау.
ИСО 9000-2015 халықаралық стандартына сәйкес сапа менеджменті жүйесі-сапаға қатысты ұйымды басқаруға арналған менеджмент жүйесі. Сапа менеджмент жүйесі-бұл басқару органдары мен басқару объектілерінің, сапаның жоғары деңгейін белгілеуге, қамтамасыз етуге және қолдауға бағытталған әдістер мен құралдардың жиынтығы. Қазіргі заманғы сапа менеджменті жүйелері келесі принциптер негізінде жасалады және жұмыс істейді: 1) сан мен сапаның бірлігі: қызмет ауқымын кеңейту кезінде сапаның жоғары деңгейін қамтамасыз ету; 2) сапаны арттырудың үздіксіздігі: сапаны басқару, бір жағынан, кәсіпорынның сыртқы ортаның өзгерістеріне бейімделуіне ықпал ететін және екінші жағынан, шығындарды қысқарту, қызметкерлердің біліктілігін арттыру, жұмыс нәтижелерінде мүдделілікті дамыту жолымен нысанды үнемі жақсартуға мүмкіндік беретін үздіксіз процесс болып табылады; 3) сапаға жүйелі көзқарас: сапаны басқару кезінде фирма өзара байланысты элементтер жүйесі ретінде қарастырады 4) тұтынушыға бағдарлану: нарық жағдайында сапа қызметтерді түпкілікті тұтынушының позициясынан анықталады; 5) сапаны бақылаудың үздіксіздігі мен кешенділігі 5) сапаны бақылаудың үздіксіздігі мен кешенділігі: сапаны арттыру жөніндегі іс-шаралардың тиімділігін арттыру үшін барлық функционалдық бөлімшелердің қызметін үздіксіз және кешенді бақылау (мониторинг) жүзеге асырылады; 6) стандарттау мен сертификаттаудың кешенділігі: қызметтің сапа саласындағы нормативтік талаптарға сәйкестігін анықтау; 7) сапаны қамтамасыз етуге арналған шығындарды оңтайландыру: сапаны басқаруды жүзеге асыру кезінде өнімсіз шығындарды анықтау және жою; 8) сапа жөніндегі қызметті экономикалық ынталандыру: сапаны жетілдіру үшін экономикалық алғышарттар жасау.
Сапа менеджменті жүйесіне ИСО 9001: 2015 халықаралық стандартының талаптары. Стандарттың негізгі бөлімдерінің құрылымы келесідей: Бөлім 6. Сапа менеджменті жүйесін жоспарлау. Бөлім үш бөлімнен тұрады: 6.1. Қолданылу қою бойынша тәуекелдер мен мүмкіндіктер. Бұл ISO 9001:2015 талаптарының түбегейлі жаңа блогы. Ұйым сапа жүйесіне және ұйымның нәтижелеріне әсер етуі мүмкін қауіптер мен мүмкіндіктерді анықтауы керек. Сондай-ақ тәуекелдер мен мүмкіндіктерге қою жоспарын құру талап етіледі. 6.2. Сапа саласындағы мақсаттар және мақсаттарға жетуді жоспарлау. Осы бөлімнің талаптарына сәйкес ұйым барлық деңгейлер, функциялар мен процестер үшін сапа саласындағы мақсаттар қоюы керек. Мақсаттарға жету үшін жоспарлар жасалуы керек. 6.3. Өзгерістерді жоспарлау. Егер ұйым сапа жүйесін өзгерту қажеттілігін анықтаса, онда мұндай өзгерістер әзірленген жоспарларға сәйкес орындалуы керек. Бөлім 7. Қамтамасыз ету. Бұл бөлім бес бөлімнен тұрады: 7.1. Ресурстар. Бөлім барлық ресурстарды басқарудың жалпы талаптарын, адами ресурстарды, инфрақұрылымды және өндірістік ортаны, мониторинг пен өлшеулерге арналған ресурстарды, сондай-ақ білімді басқаруға қойылатын талаптарды ұсынады. 7.2. Құзыреттер. Бөлім ұйым қызметкерлерінің құзыретіне қойылатын талаптарды қамтиды. 7.3. Хабардарлық. Мұнда ИСО 9001: 2015 сапа саласындағы саясат пен мақсаттар, сапа жүйесінің тиімділігі және сапа менеджменті жүйесінің талаптарын орындау бойынша персоналдың хабардар болуына қойылатын талаптарды белгілейді. 7.4. Өзара әрекеттесу. ISO 9001:2015 стандартының бұл бөлімі ұйымнан сапа жүйесіне әсер етуі мүмкін сыртқы және ішкі өзара әрекеттесуді анықтауды талап етеді. 7.5. Құжатталған ақпарат.
Сапа менеджменті жүйесін құру үшін ұйым: сапа менеджменті жүйесіне қажетті процестерді және оларды ұйым ішінде қолдануды, осы процестердің реттілігі мен олардың өзара байланысын бөліп көрсетуі керек; процестердің тиімділігін және оларды басқаруды бағалаудың өлшемдері мен әдістерін бөліп көрсетуі керек; осы процестердің жүзеге асырылуын және олардың мониторингін қолдау үшін қажетті ресурстар мен ақпараттың бар екендігіне сенімділікті қамтамасыз ету; осы процестерді бақылауды, өлшеуді және талдауды, осы процестерді жетілдірудің қажетті іс-шараларын жоспарлауды және іске асыруды қабылдау қажет.
33. Қызметкерлер мотивациясын басқару жүйесі ұйымдағы басқару сапасын жоғарылату факторы ретінде
Сапаны басқару әдістері-бұл басқару органдарының қажетті сапа деңгейіне қол жеткізуді және қолдауды қамтамасыз ететін экономикалық процеске әсер ету тәсілдері. Сапаны басқарудың негізгі әдістерінің бірі - әлеуметтік-психологиялық әдістер. Сапаны жақсарту үшін персоналға психологиялық әсер ету тәсілдерін сипаттайды (мотивация, үздіксіз оқыту). Бұл кәсіпорынның ішкі ортасына әсер ету әдістеріне жатады. Мотивация стратегия ретінде қызметкерлердің жоғары өнімді жұмысқа деген қызығушылығын сақтау үшін қызметкерлерге ұзақ мерзімді әсер етуге бағытталған. Ұйымдағы мотивация басқару жүйесін енгізу қадамдары
1. Мақсаттар мен міндеттерді қою, кәсіпорынның нақты миссиясын анықтау. 2.Жұмыс тобын ұйымдастыру. 3. Қызметкерлерді мотивациялау жүйесін енгізу бойынша жоспар бойынша жұмыс. 4.Оны бекіту. 5. Қойылған мақсаттарға қол жеткізгені үшін сыйақы бағдарламаларын әзірлеу. 6.Қызметкерлерді мотивациялаудың жоғарыда аталған жүйелерін құру. 7. Құжаттаманы дайындау. 8.Мотивациялық шараларды енгізу және қажетті түзету. 9. Кәсіпорынның қызметкерлерінің жұмысын талдау.
Қызметкерлерді мотивациялау нысандары
Оларға мыналар жатады: 1. Заработная плата. 2. Кәсіпорын ішіндегі жеңілдіктер жүйесі: сыйлықақы беру, еңбек өтілі үшін қосымша ақы төлеу, жұмысқа дейінгі және кері қайту жолақысын төлеу, денсаулықты сақтандыру және т.б. 3. Бағыныштыларды Моральдық көтермелеу. 4. Жұмысшылардың біліктілік деңгейін көтеру және қызметтік саты бойынша жоғарылату. 5. Әріптестер арасындағы сенімді қарым-қатынасты дамыту, психологиялық және әкімшілік кедергілерді жою.
Мотивация әдістерінің негізгі топтары.
Қызметкерлерді ынталандыру әдістері екі топқа бөлінеді. Бұл: 1 .Материалдық ынталандыру (ақшалай сыйақы).2. Қызметкерлерді материалдық емес ынталандыру. Әр топта қызметкерлерді ынталандырудың маңызды әдістерін қарастыруға болады: ынталандыру жүйесі. Бұл бонустар, түрлі бонустар, бонустар және т. б. қызметкер өз міндеттерін неғұрлым адал және жақсы атқарса, соғұрлым ол үшін сыйақы алады; Айыппұлдар жүйесі. Нашар нәтиже нәтижелері бойынша нашар жұмыс істегені үшін бағынышты адам айыппұлмен жазаланады.
34. Сапаны бақылау бөлімінің басшысының рөлі мен функциялары.
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес сапаны бақылау бөлім басшысының рөлі мен функциялары I-бөлім. Негізгі талаптар: 3-тарау. Персонал 3-параграф. Негізгі персоналда белгіленген.
Сапаны бақылау бөлімінің бастығы өз қызметінде басшылыққа алады: 1. кәсіпорынның жарғысымен және осы лауазымдық нұсқаулықпен; 2. еңбек тәртіптемесінің қағидаларымен; 3. орындалатын жұмыс мәселелері бойынша заңнамалық және нормативтік құжаттармен; 4. тиісті мәселелерге қатысты әдістемелік материалдармен; 5. кәсіпорын директорының (тікелей басшысының) бұйрықтарымен және өкімдерімен.
Сапаны бақылау бөлімінің бастығына келесі функциялар жүктеледі: * тиісті құжаттаманы рәсімдеу.* Өнім сапасы көрсеткіштерінің есебін жүргізу.* Белгіленген есептілікті ұсыну.* Қызметкерлер үшін салауатты және қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету.* Кәсіпорын шығаратын өнімнің сапасын бақылау бойынша жұмыстарды жүргізуді, орындауды ұйымдастыру.* Өз құзыретіне кіретін мәселелерді әдістемелік қамтамасыз ету.
Сапаны бақылау бөлімінің бастығы келесі лауазымдық міндеттерді атқарады:
- Кәсіпорынға келіп түсетін материалдық ресурстарды (шикізат,материалдар, жартылай фабрикаттар, жинақтаушы бұйымдар) тексеруді, сондай-ақ олардың сапасының стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкестігі туралы қорытындылар дайындауды қамтамасыз етеді. - Өнім (жұмыс, қызмет) сапасын арттыру бойынша іс-шаралар өткізеді,оларды мемлекеттік аттестаттау мен сертификаттауға дайындауға басшылық етеді. - Сапаны басқару жүйесін,стандарттар мен нормативтерді, өнім (жұмыс, қызмет) сапасын регламенттейтін көрсеткіштерді, бақылау операцияларын автоматтандыру мен механикаландыруды көздейтін бақылаудың неғұрлым жетілдірілген әдістерін,өнімді ақаусыз тапсыру жүйелерін,бұзбайтын бақылауды және т.б. әзірлеуге және енгізуге,осы мақсаттар үшін арнайы құралдар жасауға басшылықты жүзеге асырады. - Өнім (жұмыс, қызмет) сапасын арттыру,олардың техника ғылымының қазіргі даму деңгейіне,ішкі нарық қажеттіліктеріне,экспорттық талаптарға және т. б. сәйкестігін қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар әзірлеуді ұйымдастырады. Қамтамасыз етумен айналысады:- өндірістік процестің барлық сатыларындағы операциялық бақылау;- кәсіпорында дайындалған құрал-саймандар мен технологиялық жабдықтардың сапасын және жиынтықтылығын бақылау; - кәсіпорын бөлімшелерінде және қоймаларда шикізатты,материалдарды,жартылай фабрикаттарды, жинақтаушы бұйымдарды,дайын өнімді сақтаудың дұрыстығы.- Шағымдарды талдау, ақаулардың пайда болу себептерін және өндіріс технологиясының бұзылуын, жұмыс сапасының нашарлауын, ақауды және төмен сұрыпты өнімдерді шығаруды зерттеу, оларды жою бойынша ұсыныстар әзірлеу бойынша жұмысты басқарады.- Белгіленген талаптарға сәйкес өнім шығару үшін өндірістің барлық буындарының жауапкершілігін арттыру бойынша қажетті шаралардың жүзеге асырылуын бақылауды қамтамасыз етуге, өнімді қабылдау мен жөнелтуді тоқтатуға бағытталған жұмысты басқарады.- Өлшенетін параметрлердің номенклатурасын және өлшеу дәлдігінің оңтайлы нормаларын анықтау, оларды орындаудың қажетті құралдарын таңдау бойынша жұмысқа қатысады.- Бөлім қызметкерлеріне басшылықты жүзеге асырады.- Бақылауды қамтамасыз етеді.
35. Өндірістік бөлім басшысының рөлі мен функциялары
Тиісті өндірістік практика (GMP) талаптарына сәйкес өндірістік бөлім басшысының рөлі мен функциялары I-бөлім. Негізгі талаптар: 3-тарау. Персонал 3-параграф. Негізгі персоналда белгіленген.
Өндірістік бөлім басшысының рөлі сапалы өнім алу мақсатында барлық өндірістік процестерге жауап береді. Стандартқа сәйкес өндірістік бөлім басшысы ретінде 1-ден кем емес уәкілетті адам тағайындалады. Әдетте олар толық уақытты жұмыс жасайды. Өндіріс басшысы сапа бөлім басшысына тәуелсіз болып саналады. Өндірістік бөлім басшысының функциялары мыналарды қамтиды: 1) талапқа сәйкес өндіріс сәйкестігін және өнімді сақтауды қамтамасыз етуді; 2) орындалатын операцияларға сәйкес нұсқаулықтарды белгілеу және оларға тиісті операциялардың орындалуын қадағалау; 3) өндірістік құжаттарға сәйкес персоналды бағалау және олар ұсынған құжаттарға қол қою; 4) өз бөліміндегі үй-жайлардың, жабдықтардың жұмысына қатысты барлық аспектілерін қамтамасыз ету; 5) тиісті валидацияны қамтамасыз ету және кепілдік беру; 6) өз бөліміндегі персоналды оқытумен қамтамасыз ету. Контаминация қауіп төндіретін өңірлерде, мысалы, таза аймақтарда немесе белсенділігі жоғары, уытты, инфекция жұқтыратын немесе сенсибилизациялайтын заттармен жұмыс істейтін аймақтарда жұмыс істейтін қызметкер арнайы оқытудан өтеді. Бағдарламаны өндірістік бөлім басшысы өзі тағайындайды.
36. Уәкілетті тұлғаның рөлі мен функциялары.
Уәкілетті тұлға, анықтамасы бойынша, фармацевтикалық қызметке лицензиясы бар және дайын өнімнің өндірілгеніне, тексерілгеніне және лицензиялық шарттарға, GMP қағидаттарына және осы елде қолданылатын нормативтік-құқықтық құжаттарға сәйкес сату (шығару) үшін мақұлданғанына жауапты кәсіпорынның штаттық қызметкері.
Уәкілетті тұлғаның міндеттері:
Дәрілік заттар үшін уәкілетті тұлға әрбір серияның заңнамаға сәйкес және тіркеу деректерінің талаптарына сәйкес өндірілгеніне және тексерілгеніне кепілдік беруі тиіс;
Уәкілетті тұлға (тұлғалар) кез келген серияны шығарар алдында барлық қажетті операциялардың орындалатынын және әрбір серияның белгіленген талаптарға сәйкес келетінін құжатпен растайды.
Уәкілетті адамдардың білімі, оқуы және жұмыс өтілі халықаралық шарттарда белгіленген талаптарға сәйкес келеді. Олар өз міндеттерін орындау үшін өндіріске рұқсат (лицензия) иесінің иелігінде үнемі және үздіксіз болады.
Уәкілетті адамның лауазымдық міндеттері тек басқа уәкілетті тұлғаға (тұлғаларға) берілуі мүмкін.
Уәкілетті тұлғаның өнім сериясының сәйкестігін растау тәртібі № 16 қосымшада келтірілген.
Уәкілетті тұлғалар - Лицензиатта белгілі бір бақыланатын функцияларды орындайтын лауазымды тұлғалар немесе қызметкерлер. Жеке тұлғалардың мақұлданған кандидатуралары адамдар олардың тәжірибелері, білімі және біліктілігіне қатысты белгілі бір стандарттарға сәйкес келуі керек.
Фармацевтикалық кәсіпорындағы уәкілетті тұлғада болуы керек:
- лауазымдардағы жұмыс тәжірибесі,кем дегенде 3 жыл
- өндіріс өнімдерінің сериясы сертификатталған дәрілік формалардың өндірісі мен сапасын бақылау саласындағы жоғары фармацевтикалық білімі болуы керек. Химиялық, химиялық-технологиялық, химиялық-фармацевтикалық, биологиялық білімі болса да болады.
37. Реттеу және алдын алу шараларын орындауын бақылау тәртібі.
IСН Q9 (Сапа тәуекелдерін басқару) бөлімі - GMP принциптеріндегі кемшіліктерді жоюға бағытталған шешімдер қабылдау процесін енгізуге және қолдауға арналған құжат . ICH Q9 құжаты "Mедициналық бұйымдар – медициналық құрылғыларға арналған қауіптерді басқаруды қолдану" халықаралық стандартының ережелеріне негізделген.
Құжаттың мақсаты сапа бойынша тәуекелдерді басқаруға қатысты жүйелі әдісті қолдануға ұсыныс жасау. Бұдан басқа, фармацевтикалық сапаға қатысты, мысалы, биожетімділік, тұрақтылық, формуляциялық тәуекелдер, микробиологиялық және өзге де тәуекелдер тұрғысынан тәуекелдерді басқару қағидаттары туралы ережелер дамиды.
Мысалы, қауіпсіздік жағдайында генотоксикалық немесе иммуногенділік қауіптері, тиімділік жағдайында фармакокинетикалық қауіптер қарастырылуы мүмкін. Айта кету керек, басшылық жаңа ережелер жасамайды, бірақ оларды дәрі-дәрмектер мен олардың ингредиенттерін өндіру және сапасын қамтамасыз ету мәселелерін реттеу үшін ICH құжаттарын қолдануға келісетін елдер арасында үйлестіреді. Сапа үшін тәуекелдерді басқару тұрақты фармацевтикалық сапа жүйесінің тіректерінің бірі болып табылады.Құжаттағы принциптер мен құралдар дәрі-дәрмек саласына ғана тән емес және кез-келген тауарлардың, қызметтердің және процестердің өмірлік циклдеріне қолданыла алады.
Тәуекелдерді басқару сыни тұрғыдан ойлауға және әртүрлі кіріс айнымалыларының үлесін және олардың түпкілікті өнімге өзара әрекеттесуін түсінуге негіз жасайды. Бұл процестердің осал тұстарын түсінуге және құралдар мен ресурстардың шектеулі арсеналына ие бола отырып, ең жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін шектеулі ресурстарды оңтайлы бөлу үшін тәуекелдерді азайтуға бағытталған күш-жігерді шоғырландыруға көмектеседі.
Реттеу және алдын алу әрекеттерінің жүйесі - кәсіпорында анықталған және болжанған сәйкессіздіктің себептерін жоюға негізделген тиімді жүйе. Жүйе қажетті шешімдерді іздеуге күш салу және құжатты рәсімдеу дәрежесі ICH Q9 сәйкес тәуекел деңгейімен сәйкес келуі керек. Тәуекелдерді басқару процесін, әдістерді және құралдарды пайдалану әзірлеу немесе өндіру тәсілдеріне байланысты пайдалы. Сапа үшін қауіпті бағалау ғылыми білімге негізделуі керек және науқасты қорғаумен байланысты болуы керек. Жүйе шешімдерді іздеу құрылымдалған және сәйкессіздіктердің басты себебін анықтауға бағытталған болуы қажет.
Сапаны басқару өмірлік циклдің барлық кезеңдерін реттеуге бағытталған және мыналарды қамтиды:
- өндірісті техникалық дайындау;
- кіріс бақылау;
- өнімді дайындау процесі;
- еңбекті ұйымдастыру, ынталандыру және оған ақы төлеу;
- есеп және қаржылық қызмет;
- жұмыс және өнім сапасын бақылау;
- сатудан кейінгі қызмет көрсету.
Өнімнің сапасын басқару циклдік түрде жүзеге асырылады және Деминг циклі (PDCA) деп аталатын белгілі бір кезеңдерден өтеді. Деминг циклінің кезеңдерінің реттілігі мыналарды қамтиды: жоспарлау (жоспар), іске асыру (Do), бақылау (тексеру), басқару әсері (әрекет).
Сапа жүйесін алдын-ала тексеру кезеңдері
1. Сапа жүйесін және оның құжаттамасын сертификаттауға дайындау
2. Сапа жүйесін сертификаттауды жүргізуге өтінім
3. Сапа жүйесін алдын-ала тексеру және бағалау
4. Сапа жүйесін сертификаттауды жүргізуге шарт жасасу
38. Өзін - өзі инспекциялауды өткізу методологиясы.
Өзін-өзі инспекциялау кәсіпорынның осы стандарттың талаптарын орындауын тексеру және қажетті түзету әрекеттерін ұсыну мақсатында жүргізілуі керек. Инспекциялау барысында бағдарламаға өнім сапасына, процеске немесе сапа жүйесіне қатысты жоғары тәуекелді білдіретін сәйкессіздік анықталған жағдайда өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізіледі.
Персоналға, үй-жайларға, жабдықтарға, құжаттамаға, технологиялық процеске, сапаны бақылауға, дәрілік препараттардың сатылуына, наразылықтармен жұмыс істеу жөніндегі іс-шараларға және сапаны қамтамасыз ету қағидаттарына сәйкестігін тексерудің белгілі бір кестесіне сәйкес алдын ала бекітілген бағдарламаға сәйкес өзін-өзі инспекциялауды жүргізу жөніндегі қызметке қатысты мәселелерді тұрақты талдау қажет.
Өзін-өзі инспекциялауды кәсіпорын штатындағы арнайы тағайындалған білікті адам (адамдар) дербес және мұқият жүргізуі тиіс. Қажет болған жағдайда үшінші тарап ұйымдарының сарапшылары тәуелсіз аудит жүргізуі мүмкін.
Инспекциялық топ инспекция жүргізу кезінде:
1) құжаттармен және жазбалармен танысады, инспекциялау субъектісінен өтінім берілген тиісті фармацевтикалық практика талаптарына қатысты объектіні инспекциялау мәселелері жөніндегі мәліметтерді сұратады, өндірістік, қойма үй-жайларын, сапаны бақылау аймақтарын инспекциялайды, объект персоналымен сұхбаттасуды және персоналдың жұмыс орындарындағы қызметін бақылайды;
2) дәрілік зат сапасының төмендеуіне күдік болған кезде дәрілік заттардың үлгілерін іріктеуді және зертханалық сынақ өткізуді жүзеге асырады;
3) аудио немесе бейне жазуды және суретке түсіруді жүзеге асырады, сондай-ақ сәйкессіздіктер анықталған кезде куәлік ретінде пайдаланылуы мүмкін құжаттардан көшірмелер түсіреді;
4) инспекциялау субъектісінен инспекция жүргізу кезінде туындайтын мәселелер бойынша түсініктемелер алады.
5) тиісті өндірістік практика қағидаларының талаптарына сәйкес келмейтіндігі туралы болжам жасай алатын заттарға (материалдық куәліктерге) қатысты шаралар қабылдайды немесе шаралар қабылдауды талап етеді.
Тәртіппен көзделген инспекция жүргізу мерзімдері, атап айтқанда:
- инспекциялау бағдарламалары инспекциялау басталатын күнге дейін 5 жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде өтініш беруші өкілінің атына жіберіледі;
- қызметті жүзеге асыру орны бойынша инспекция жүргізу 15 жұмыс күнінен аспауы тиіс;
- өндірісті инспекциялау нәтижелері бойынша есепті жасау инспекция аяқталған күннен бастап 10 жұмыс күнінен аспайды;
- дәрілік заттар үлгілерінің сапасын зертханалық талдау-14 жұмыс күнінен аспайды;
- сертификатты немесе қорытындыны ресімдеу және беру — инспекциялау туралы есепті ресімдегеннен немесе мамандандырылған сараптаманың нәтижелерін алғаннан кейін 10 жұмыс күнінен аспайды.
39. Өзін - өзі инспекциялаудың негізгі құжаттары.
Өзін-өзі инспекциялау кәсіпорынның осы стандарттың талаптарын орындауын тексеру және қажетті түзету әрекеттерін ұсыну мақсатында және де дәрілік заттардың тиісті дистрибьюторлық практика талаптарының енгізілуін, қадағалануын бақылау үшін, сондай-ақ қажетті түзету шараларын әзірлеу мақсатында жүргізіледі.
Тиісті дистрибьюторлық практика қағидаларының барлық аспектілерін қамтитын, сондай-ақ заңнама, нұсқаулар мен бекітілген кестеге сай процедуралардың талаптарына сәйкес дербес инспекциялар жүргізу бағдарламасы даярланады.
Өзін-өзі инспекциялаулар ұйым қызметінің жекелеген қырларын қамтитын бірнеше өз бетінше тексерулерге бөлінеді және дистрибьютордың бейтарап және мұқият арнайы тағайындалған білікті қызметкері жүргізеді. Тәуелсіз сыртқы сарапшылар өткізген аудиттерге де рұқсат етіледі, бірақ олар өзін-өзі инспекциялауды алмастыра алмайды.
Өзін-өзі инспекциялау нәтижелері құжат жүзінде ресімделеді. Есептерде инспекция барысында алынған бүкіл ақпарат мазмұндалады. Есептің көшірмесі ұйым басшылығына, сонымен қатар басқа да тиісті тұлғаларға ұсынылады. Кемшіліктер мен ауытқулар анықталған жағдайда олардың себебі түсіндіріледі, сондай-ақ түзету және сақтандыру шаралары әзірленеді және құжат жүзінде ресімделеді және олардың орындалуы бақыланады.
Инспекциялау субъектісі өтінімге мынадай құжаттарды қоса береді:
1) қызметті жүзеге асыруға арналған лицензияның көшірмесі (бар болса);
2) сапа жөніндегі нұсқаулықтың көшірмесі;
3) объектінің ұйымдық құрылымы мен штаттық кестесі жөніндегі құжаттардың көшірмелері;
4) өндірістік алаңға (учаскеге) дерекнамасының көшірмесін (өндірушілер үшін);
5) осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша оған қатысты инспекциялау жүргізілетін өндірушінің немесе шетелдік өндірушінің өндірістік алаңында өндірілетін (өндіруге жоспарланған) дәрілік заттардың тізбесі (өндірушілер үшін);
6) құжаттандырылған стандартты операциялық рәсімдердің электронды түрде көшірмелері;
7) өндірістің соңғы инспекциялауын жүргізу нәтижелері туралы есептің көшірмесі (бар болса);
8) соңғы 5 жылдағы инспекция тізімі.
Құжаттар қазақ және (немесе) орыс тілдерінде ұсынылады.
40. Сапаны қамтамасыз ету бөлімі СҚБ. Міндеттері мен функциялары.
Сапаны қамтамасыз ету – Стандартқа зерттеу жүргізу сәйкестігін қамтамасыз ететін жүйелік және жоспарлы әрекеттер жиынтығы;
сапаны қамтамасыз ету жүйесі – персонал тарапынан Стандарттың қадағалануына бағытталған және сынақ зертханасын басқаруды қамтамасыз етуге арналған шаралар кешені;
Сапаны қамтамасыз ету жүйесінде бекітілген СОР бар, онда барлық зертханалық және өндірістік операциялардың жүзеге асырылу тәртібі егжей-тегжейлі және бірізді сипатталады, мыналарды қоса:
1) зерттелетін заттардың (дәрілік заттардың) және салыстыру үлгілерінің келіп түсуі, сәйкестендірілуі, таңбалануы, өңделуі, сынамалардың алынуы, пайдаланылуы, сақталуы және жойылуы (утилизациялануы);
2) өлшеу құралдары мен жабдықтарды тексеру және қызмет көрсету;
3) реактивтерді, қоректік орталарды, азықтарды дайындау;
4)жазбалар мен есептерді жүргізу және оларды сақтау;
5) зерттеу жүргізуде іске қосылған үй-жайлар, барлық үй-жайлар бойынша қызмет көрсету;
6) зерттелетін заттар мен тест-жүйелерді қабылдау, тасымалдау, жариялау, сипаттау, сәйкестендіру;
7) зерттелетін заттың (дәрілік заттың) клиникаға дейінгі (клиникалық емес) зерттеу сапасын қамтамасыз ету бойынша хаттаманы, жоспарды, бағдарламаны жүзеге асыру.
Сынақ зертханасының жетекшісі сапаны қамтамасыз ету жүйесіне жауап беретін және оны сынақ зертханасының басқа персонал сақтауын қамтамасыз ететін бір немесе бірнеше тұлғаны тағайындайды.
Бұл тәуелсіз тұлға сапаны тексерумен зерттеу жүргізуге қатыстырылмайды және іске қосылмайды.
Сапаны қамтамасыз етуге жауапты персонал:
- · СОР әзірлеуге, олардың сақталуын жүйелі тексеруді қоса алғанда, оларды сынақ зертханасына енгізуге жауапты;
- · зерттеудің стандартқа сәйкестігін, зерттеу хаттамасының, жоспарының, бағдарламасының және сор-ның зерттеу персоналына қол жетімділігін растау мақсатында инспекция жүргізуге, сондай-ақ зерттеу жүргізу кезінде олардың орындалу фактісін растауға жауап береді.
- · зерттеулер инспекциясы,
- · сынақ алаңдарының инспекциясы;
- · рәсімдер инспекциясы.
- әдістер, рәсімдер, бақылаулар мен нәтижелер нақты және толық жазылғанын және зерттеудің бастапқы мәліметтерін толық көрсететіндігін растау үшін қорытынды есептерді тексереді;
- тексеру нәтижелері туралы жазбаша түрде сынақ зертханасының басшылығына, зерттеу жетекшісіне, жетекші зерттеушіге және қажет болғанда басқа да жетекшілік ететін персоналға хабарлайды;
- қорытынды есепке қоса берілетін қорытындыны дайындайды және қол қояды, онда тексерілетін зерттеудің сатысы туралы ақпаратты қоса, инспекциялық тексерулердің типтері, оларды жүргізу күндері және сынақ зертханасының басшылығына, зерттеу жетекшісіне және жетекші зерттеушіге инспекциялау нәтижелерін беру күні көрсетілген. Бұл қорытындыда, сондай-ақ, зерттеудің бастапқы деректері қорытынды есепте дұрыс көрсетілгені туралы ақпарат болуы тиіс.
Ctrl
Enter
Заметили ошЫбку
Выделите текст и нажмите Ctrl+Enter
Написать комментарий
Посетители, находящиеся в группе Гости, не могут оставлять комментарии к данной публикации.