Эссе: "Фармацевтикалық өндірістегі қоршаған ортаны басқару жүйесі"

ЭССЕ 
Фармацевтикалық өндірістегі қоршаған ортаны басқару жүйесі 
Қоршаған ортаға әсер етуді басқарудың негізі – табиғатты қорғаудың, табиғат ресурстарын сақтаудың, жаңғыртудың, молайтудың, тиімді пайдаланудың қоғамдық тиімділігі. Басқарудың негізгі мақсаты – өндірістің және басқа әрекеттердің табиғи ортаға зиянды әсерлерін шектеу, табиғат байлығын тиімді пайдалануды, қорғауды, өсіруді қамтамасыз ету, табиғат пайдалану ережелерін, талаптарын, нормаларын орындауды ұйымдастыру және бақылау.
Қоршаған ортаға әсер етуді басқару табиғатты тиімді пайдалану, табиғи ортаны қорғауды ғылыми негізде жоспарлау, құқықтық ережелерді дайындау, экономикалық ынталандыру техникалық – ұйымдастырушылық экологиялық, экономикалық шараларды белгілеу, оларды қаржыландыру және орындалуын қадағалау арқылы жүргізіледі.
Қоршаған ортаға әсер етуді басқару аса күрделі үрдіс, өйткені мұнда табиғи және қоғамдық құбылыстар бір – бірімен тығыз байланысып жатады. Сондықтан кешенді, жүйелі басқаруды талап етеді.
Басқару әдістерінің  жүйесін екіге бөлуге болады: әкімшілік  және экономикалық.  Басқару әдістерін екі жүйеге бөлудің өзі шартты түрде ғана. Іс жүзінде олар бір – бірімен тығыз байланысты. Әсіресе жоғарыда айтылған экология саласындағы еңбектің қоғамдық сипатына байланысты басқарудың барлық әдістері үйлесімді, кешенді қолдануы тиіс, сонда ғана ол нәтижелі болады. 
Әкімшілік басқару жүйесі – табиғат қорғау, пайдалану заңдарының, ережелерінің, нормаларының орындалуын ұйымдастыру қадағалау негізінде жүзеге асырылады. Мұнда бір орталықтан басқару, жоспарлау табиғат пайдалану шектерін белгілеуге басым назар аударылады.
Экономикалық   жүйеде шаруашылық еркіндікке мүмкіншіліктер беріледі. Табиғат пайдалану нормаларын, ережелерін орындау экономикалық жолмен (ынталандыру, материалдық жауапкершілік) басқарылады.
   Қоршаған ортаға әсер етуді басқаруда қолданылатын тәсілдердің мынадай түрлерін айтуға болады:
Құқықтық – Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құқықтық актілер қабылдау, басқарушы мекемелердің, лауазымды адамдардың, халықтың және табиғат пайдаланушылардың міндеттерін, құзіретін, құқықтарын белгілеу. Табиғат пайдалану, қорғау туралы әкімшілік актілер қабылдау. Әкімшілік актілер орындалуға міндетті.
Техникалық   ұйымдастырушылық – табиғат қорғау және тиімді пайдалану шараларын  техника , технологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету.
Ұйымдастырушылық – табиғи ортаны қорғауға табиғатты тиімді пайдалануға байланысты   шешімдер даярлау, қабылдау және олардың   іске  асырылуын  ұйымдастыру.
Әлеуметтік–психологиялық – жеке адамдармен, ұйымдармен, ұжымдармен, жалпы халықпен табиғат қорғау турасында үгіт – насихат,   түсіндіру жұмыстарын жүргізу, оларға психологиялық әсер ету.
Экономикалық әдіс – баға, тариф, төлемдер, ынталандыру, қаржы, несие, т.б. экономикалық тетіктер арқылы жүргізіледі.  
 Қоршаған ортаны басқару республикалық және аймақтық негізде басқарылады. Бұл басқару жүйелері келесі негізгі фунцияларды атқаруы тиіс:
·     Қоршаған орта жағдайын сараптамалау;
·     Әрбір ластаушы зат үшін (қоршаған ортаға қауіпсіз деңгейде) экологгиялық стандарттар енгізу;
·     Аралық лимиттерді және  оладың мерзімін енгізу;
·     Рұқсат етілген шығарындылар мөлшерін белгілеу;
·     Әрбір шығарынды зат үшін әрқайсысының бюджетке немесе бюджеттен тыс қорларға түсетін төлем мөлшерін анықтау;
·      Қаражат қорларын көзделген мақсат үшін тиімді пайдалану үшін төлем жинау;
·     Кәсіпорындар арасында рұқсат етілген лимиттер мен саудаласуда және шығарындыларға мониторинг жүргізу және де олардың рұқсат етілген лимиттермен сәйкестігін тексеруді ұйымдастыру, қабылданған ережелермен жүргізілуін қадағалау.
    Қоршаған ортаға әсер етуді басқаруда қолданылатын әдістер: оптимизация, жүйелеу, сараптау әдістері кеңінен қолданылады. Табиғат пайдалануды басқарудың маңызды тетігі – экологиялық сараптама. Табиғат пайдалануға байланысты барлық болжамдар, тұжырымдамалар, жобалар, жоспарлар, нақты шаруашылық және іс- әрекеттер, техника мен технология, өнімдер пайдаланатын шикізат, материалдар, отын – энергия, шығарылатын қалдықтар міндетті түрде Мемлекеттік экологиялық сараптамадан өтеді. Ішетін су, тағамдар, дәрі – дәрмек т.б. адамның денсаулығына тікелей әсер ететін өнімдер, процестер санитарлық – экологиялық сараптамадан өтеді. Сараптамалардың негізгі мақсаты табиғатқа адамның денсаулығына зиянды әсерлердің алдын алу, оларды болдырмау.
Фармацевтикалық ұйымның уақыт шкаласы бойынша жұмыс істеуі өмірлік цикл тұрғысынан ұсынылуы мүмкін, ол оның даму процесін тұтастай де, жеке сатылар (кезеңдер) бойынша да көрсетеді.
Ұйымның өмірлік циклінің кезеңі-басқарушылық міндеттердің ерекшелігін көрсететін бірдей құндылық параметрлері шеңберіндегі ұйымның белгілі бір кезеңі. Фармацевтика саласында көптеген ұйымдар жұмыс істейді. Олардың барлығы әлеуметтік-экономикалық жүйелер. Фармацевтикалық нарық субъектілерінің ең көп саны-дәріхана ұйымдары.
 
Дәріхана ұйым ретінде фармацевттер мен басқа да қызметкерлерді қамтитын әлеуметтік қауымдастық болып табылады, олардың қызметі дәрі-дәрмектерге және дәріхана ассортиментінің басқа өнімдеріне аралық және/немесе соңғы тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жалпы мақсатқа жету үшін басшылық үйлестіреді. Биліктің 7 арнасы ең аз бөлінеді:
Мәжбүрлеу-адамдардың тілектеріне қарамастан, ескертулер, төмен ақы төленетін жұмысқа ауысу және т. Б. Арқылы іс-әрекетке итермелеуде көрінеді.;
Әсер-бағыныштылар өздерінің тікелей жетекшісімен қарым-қатынас жасауды сезінеді;
Құзыреттілік-жақсы дайындалған кәсіби менеджерлерге тән;
Ақпарат – оны «мөлшерлеуде» көрінеді»;
Лауазымдық позиция-иерархия деңгейіне байланысты: басшының лауазымы неғұрлым жоғары болса, оның Ұйым мүшелеріне әсер ету дәрежесі соғұрлым жоғары болады;
Билік-көшбасшының көшбасшылық позициясын көрсетуде үлкен рөл атқарады;
Ынталандыру – көшбасшыға бағыныштыларға көбірек әсер ету күшін береді.
Өкілеттік-бұл ұйымның ресурстарын пайдалануға және оның қызметкерлерінің күш-жігерін белгілі бір міндеттерді орындауға бағыттауға ұйымдасқан түрде бекітілген шектеулі құқық.
Басқару өкілеттіктері-бұл ұйымның немесе оның құрылымдық бөлімшесінің мүдделері үшін шешім қабылдау үшін ресми түрде берілген құқықтар мен міндеттердің жиынтығы. Қолданылатын жіктеу белгісіне сәйкес өкілеттіктер түрлер мен кіші түрлерге бөлінуі мүмкін.
 
№ 2 тапсырма. ТЕСТ
 
Тест сұрақтарына 1 дұрыс жауаппен жауап беріңіз
1.Тәуекелді талдау әдіснамасында қанша элемент қарастырылған?
1. 2
2. 3
3. 4
4. 5
5. 1
 
2.Тәуекел туралы ақпарат мыналарды қамтиды:
1. Ақпарат пен пікір алмасу
2. Тәуекелдің сипаттамасы
3. Шешімдерді іске асыру
4. Мониторинг және тиімділікті бағалау
5. Тәуекелдерді салыстыру
 
3.Қоршаған ортаға байланысты тәуекелді бағалау қанша кезеңнен тұрады?
1. 3
2. 2
3. 5
4. 1
5. 4
 
4."Экспозиция /дозалар. - жауап"?
1. Тәуелділікті бағалау
2. Экспозицияны бағалау
3. Тәуекел сипаттамасы
4. Қауіпті сәйкестендіру
5. Әсерлерді бағалау
 
5.Осы көрсеткіштердің қайсысы канцерогендік потенциал факторын анықтайды:
1. SFо
2. HQ
3. CR
4. ARf
5. SFI
 
6.Атмосфераның ластану индексі мыналарды ескереді:
1. 4 заттар
2. 5 зат
3. 6 зат
4. 2 заттар
5. 3 заттар
 
7.Тәуекел деңгейлерінің жіктелуіне сәйкес тәуекелдің ең төменгі деңгейін көрсетіңіз:
1. 1х10-3
2. 1х10 – 4-1х10-3
3. 1х10 – 5-1х10-4
4. 1х10 – 6-1х10-4
5. . ≤ 1х10-6
 
8.Ересектер үшін канцерогендік әсерді есептеу кезінде дене салмағының стандартты көрсеткіші қандай?
1. 80 кг
2. 65 кг
3. 75 кг
4. 85 кг
5. 70 кг
 
9.Көлбеу факторлары:
1. HQ=AC/RfC
2. SFI
3. HRI=EхTWхP/10 000
4. CR=LADDхSF
5. SFо
 
10.Тәуекелдің жіктелуіне сәйкес тәуекелдің қанша деңгейі бар?
1. 2
2. 4
3. 5
4. 3
5. 6
 
11. Тәуекел кезеңдері :
1. Әрекеттерді бағалау
2. Қауіпті сәйкестендіру
3. Тәуекелді басқару
4. Дозаны бағалау
5. Экспозиция сипаттамасы
 
12.Экологиялық тәуекелді бағалау қанша кезеңнен тұрады?
1. 4
2. 5
3. 3
4. 2
5. 6
 
13.0-< 18 жас аралығындағы канцерогендік әсерді есептеу кезінде дене салмағының стандартты көрсеткіші қандай?
1. 70 кг
2. 50 кг
3. 14-15 кг
4. 45 кг
5. 42 кг
 
14.Қауіпті бағалаудың қай кезеңінде ластаушы заттарды канцерогенді және канцерогенді емес заттарға топтастыру жүргізіледі?
1. Қауіпті сәйкестендіру
2. Тәуелділікті бағалау
3. Экспозицияны бағалау
4. Тәуекел сипаттамасы
5. Тәуекелдерді салыстыру
 
15.Тәуекелді басқару кезеңі мыналарды қамтымайды:
1. Тәуекелдерді салыстыру
2. Мониторинг және тиімділікті бағалау
3. + Экспозицияны бағалау
4. Шешімдерді іске асыру
5. Әрекеттерді бағалау
 
16.Тәуекелді бағалау кезеңдері қандай:
1. Тәуекелді басқару
2. Экспозиция сипаттамасы
3. Қауіпті сәйкестендіру
4. Тәуекел сипаттамасы
5. Әрекеттерді бағалау
 
17.Тәуекелді бағалаудың қай кезеңінде ластанудың барлық көздері туралы деректерді жинау және талдау жүргізіледі?
1. Тәуекел сипаттамасы
2. Мониторинг және тиімділікті бағалау
3. Қауіпті сәйкестендіру
4. Экспозицияны бағалау
5. Ақпарат пен пікір алмасу
 
18.LADD дегеніміз не?
1. Орташа тәуліктік өмір бойы доза
2. Көлбеу фактор
3. Көлбеу бұрышы
4. Канцерогендік потенциал факторы
5. Ең жоғары бір реттік доза
 
19.LADD өлшем бірлігі:
1. мг / л
2. мг / м3
3. мг / см2
4. мг / кг
5. мг / (кгхдень)
 
20.Канцерогенді емес заттардың ингаляциялық әсері үшін референттік концентрация белгіленеді:
1. RfC
2. PfC
3. SF
4. HQ
5. HRI